مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

الف. موضوع و طرح مسئله: موضوع این پایان‏نامه کتاب «الاخبار الدخیله» اثر علاّمه محمّدتقى شوشترى (م 1374 ش) است. تلاش مولّف در این اثر، به‏طور عمده، اثبات محرّف و موضوع بودن بعضى احادیث شیعه است؛ تلاشى که ظاهرا، به «کاسته شدن از اعتبار» یا «بی‌اعتباری» احادیث منقول در این کتاب، انجامیده‌است. جایگاه حدیث در تعالیم اسلامى «به‏شرط اعتبار»، روشن‏کننده اهمّیّت تحقیق درباره مطالب کتاب مذکور است. هدف بنیادین این پایان‏نامه، نشان دادن تکرارى بودن مطالب الاخبار الدخیله و نابسندگى شواهد یادشده براى اثبات محرّف و موضوع بودن احادیث نقل‏شده در آن است.ب. مبانى نظرى: کتب حدیثى و شروح آنها اصلى‏ترین منابع این پایان‏نامه‏اند. موافقت با ضوابط علم الحدیث و اصول فقه و سنجش یقینى یا ظنّى بودن شواهد مذکور در اثبات مدّعیات، چارچوب نظرى این پژوهش را شکل مى‏دهند. پرسشها و فرضیات این پژوهش، پیرامون دو محور «غیر بدیع بودن» سخنان مولّف الاخبار الدخیله و «نابسندگى» آنها در اثبات مدّعیات مطرح‏شده درباره احادیث است.پ. روش تحقیق: تحقیق حاضر تحقیقى است «نظرى»، به روش «کتابخانه‏اى» که جامعه آن کتاب «الاخبار الدخیله» است. معیار سنجش مدّعیات مولّف این کتاب، سازگارى‏شان با قواعد علم‏الحدیث و «ظنّى نبودن» مطالبى است که به‏عنوان دلیل آنها عرضه شده‏است. این بررسى پس از تبیین اشکال علاّمه شوشترى و کاوش در اقوال علماى پیشین براى یافتن ردّ پاى آن اشکال، صورت گرفته‏است.ت. یافته‏هاى تحقیق: 1. مطالب الاخبار الدخیله مختصّ به احادیث شیعه نیست و اخبار عامّه و گزارشهاى تاریخى نیز در این کتاب، بررسى شده‏اند. 2. الاخبار الدخیله به کتابهاى «علل الحدیث» نزدیک‏تر است تا «الموضوعات». 3. اغلب مطالب مذکور در الاخبار الدخیله بدیع نیست. 4. مطالب این کتاب در موارد بسیار، با اصطلاحات علم‏الحدیث موافق نیست. 5. سخنان یادشده در جهت اثبات محرّف و موضوع بودن احادیث در الاخبار الدخیله، وافى به مقصود نیست. 6. اشکالات مرحوم شوشترى در موارد بسیار، مبتنى بر رأى شخصى وى و از قبیل ظنّیّات است و در اکثر موارد، با حجّیّت و اعتبار آن احادیث منافات ندارد. ث. نتیجه‏گیرى و پیشنهادها: 1. حذف مواردى که پیشینیان پیش از مرحوم شوشترى گفته‏اند، یا دست کم تذکار به آن؛ 2. تحقیق عمیق درباره اقوال علاّمه شوشترى و بررسى آنها و کاستن از افراط و تفریطها.

«أبوطالب عليه‌السلام ثالث من أسلم»، نوشته سید نبیل حسنی، کتابی است کلامی، که در صدد بیان رتبه اسلام ابوطالب (ع) است. نویسنده در این کتاب ثابت می‌کند ابوطالب (ع) پس از حضرت خدیجه و علی (ع)، سومین شخصی است که اسلام آورده است. این کتاب به زبان عربی در زمان معاصر و در یک جلد تألیف شده است.

کتاب «البطين معاوية و ليس علياً علیه السلام» تحقیقی است تاریخی و روایی در مورد بطین بودن و چاق بودن علی (ع) و پاسخ افتراهایی به آن حضرت در این زمینه. در این نوشتار سعی شده است ادعاهایی که در مورد چاق بودن حضرت علی شده است مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته و توصیفات ارائه شده در مورد جسم آن حضرت نیز مخدوش اعلام گردد. نگارنده معاویه را شخص بطین و چاق معرفی کرده و علی را در عین تنومند بودن و قوی بودن چاق وصف نمی ‏کند و لفظ چاقی را مناسب با جسم آن حضرت نمی‏ داند. وی در ادامه به جلوه ‏هایی از زهد علی اشاره کرده و آن زهد به ویژه در خوراک و پوشاک را نفی‏ کننده چاق بودن آن حضرت می‏ داند.

در این كتاب مطالبی درباره شخصیت «عبدالله بن سبا» و روایاتی كه از تاریخ اسلام و ائمه معصومان (ع) از وی نقل شده، آمده است. نگارنده در این كتاب به زبان عربی، نوشته‌ ها و آثار مكتوب «عبدالله بن سبا» را از منظر سایر تاریخ‌ نویسان اسلامی بررسی كرده، سپس نقش وی را در تاریخ اسلام ارزیابی نموده است. ابن سباء موسس غلات شیعه بوده وی اصلا از یهودیان یمن و مخالفان جدی عثمان و مبلغ خلافت و امامت و وصایت علی در بلاد اسلامی بوده است. مدتی در بصره و چندی در كوفه مشغول تبلیغ بود و سپس به مصر رفت. مهم‌ ترین اصول تعالیم وی وصایت و رجعت بود. وی پس از مرگ پیامبر اكرم (ص) بر رجعت علی (ع) قایل گردید. و چون علی (ع) شربت شهادت چشید و خبر به عبدالله بردند، گفت: اگر هزار بار خبر قتل او را بیاورند، باور نمی‌ دارم و او نمی‌ میرد تا آنگاه كه جهان را پر از عدل و داد كند.

کتاب «دستبردی در حدیث ثقلین» تالیف علی حسینی میلانی می باشد. مولف در ابتدای کتاب خود چنین می نویسد: حدیث ثقلین از جمله احادیث معروف و مشهوری است که عامه و خاصه آن را نقل کرده اند. این حدیث را صدها پیشوا و حافظ حدیث از قرون مختلف، از حدود چهل زن و مرد صحابی از پیامبر خدا (ص) به طرق زیادی نقل کرده اند. از آن جا که در ثبوت سند این حدیث و محتوای آن تردیدی نیست، برخی از مغرضان به جعل روایت وصیت به کتاب و سنت پرداخته و آن را به عنوان حدیث ثقلین مطرح کرده اند.در این راستا روایتی از اهل تسنن نقل شده که پیامبر خدا (ص) فرمود: من در میان شما دو چیز گران بها را باقی می گذارم: کتاب خدا و سنّتم. گفتنی است که در برخی از کتاب ها آمده است که پیامبر خدا (ص) این سخن را در سخنرانیش در حجة الوداع گفته است. نوشتاری که پیش رو دارید پژوهشی در مورد اصل روایت و راویان آن است که ما آن را بررسی و نقد نموده و حقیقت امر را برای حقیقت جویان روشن ساخته ایم.

روش تفسیر روایی در کنار روش های دیگر مانند تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر عقلی و اجتهادی، از شیوه های کهن و معتبر تفسیر و تبیین مفاهیم قرآن است و بسیاری از مفسران شیعه و اهل سنت روایات تفسیری را گاه به عنوان تنها دلیل و منبع و بیشتر در کنار دیگر دلایل مورد استفاده قرار داده اند؛ با این تفاوت که گروهی با اعتماد بیش از حد به منابع و جوامع روایی و بدون هیچ نقد و تحلیلی در مورد اسناد و متون آنها، بدان استدلال کرده اند، گروهی با وسواس بیش از حد بسیاری از روایات معتبر و قابل اعتماد را از چرخه تفسیر خارج ساخته اند و گروه سوم با نگاهی عالمانه، به نقد و تحلیل اسناد و به ویژه متون آنها پرداخته، روایات جعلی و ساختگی را شناسایی و جدا ساخته اند و به تبیین دلالت احادیث صحیح تفسیری در شرح مفاهیم قرآنی پرداخته اند. این مقاله با بررسی تفاسیر معتبر شیعه و با تاکید بر تفسیر المیزان درپی اثبات این مدعاست که مفسران گران قدر مکتب اهل بیت (ع) در بهره گرفتن از روایات در تفسیر، بیشتر طریق عالمانه و اعتدالی را پیموده اند.

در پژوهش حاضرتلاش شده از منظری دیگر برآفرینش های ادبی و فکری درنظم عرفانی پرتو افکنده شود و جلوه های اسرائیلیات در اشعار عطار باز نموده شود. در این مقال کوتاه به آن بخش از اسرائیلیات مطرح و اثبات شده از طرف محققان و محدثان بزرگ پیرامون روایات مجعول و اسرائیلیات داستان آدم و سلیمان و نکات مهم تفسیری آن اشاره کرده و بازتاب آن در منطق الطیرعطار به عنوان مهم ترین اثرمنظوم عرفانی قرن ششم، نشان داده می شود. این مکتوب با روش پژوهشی توصیفی– تحلیلی بوده و هدف آن بررسی روایات مجعول و اسرائیلیات به عنوان اندیشه های غیراسلامی به طور عام و میزان اثرپذیری آثار عطار به طور خاص می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که ورود روایات مجعول به شعر شاعرانی چون عطار دلایلی داشته است؛ مهم ترین علل آن برداشت های شاعرانه آن ها از تفاسیر و روایات نادرست بوده و گاه ناآگاهانه از منابع ضعیف استفاده کرده و صرف نظر از نوع منبع و بدون توجه به اصالت حکایت و داستان، جهت تعلیم، تاویل و تفسیر آموزه های عرفانی از هر موضوعی سود جسته اند.

«تعلیقات نقض» تألیف میر جلال الدین حسینى اُرموى معروف به محدث ، مجموعه تعلیقات ایشان بر کتاب «نقض» از آثار قرن ششم هجرى است که در دو مجلد منتشر شده است. کتاب مشتمل بر 224 تعلیقه مى باشد که 93 تعلیقه آن در جلد اول و مابقى در جلد دوم آمده است. نویسنده پس از پایان تعلیقات در جلد دوم کتاب بخش مختصرى را با عنوان «استدراکات» افزوده است. این کتاب همانند کتاب نقض تنها به مباحث کلامى نپرداخته و به تناسب مطلب، مباحث و موضوعات گوناگونى را گرد آورده و مورد نقد و نظر قرار داده است. به عنوان نمونه برخى از عناوین تعلیقات عبارت است از : 1.کتابخانه هاى تشیع. (جلد اول) 2.فرقه لاسکیان. (جلد اول) 3.حسن صباح و مرزبان تاج الملک. (جلد اول) 4.در رواة و ثقات أئمه علیهم السلام. (جلد اول) 5.در ترجمه علمائى که در کتاب نقض یاد شده، در104 صفحه. (جلد اول) 6. دوران خلافت بعد از پيامبر (ص). (جلد دوم) 7.شعراء متقدمان و متأخران از تازیان و پارسیان، در 154 صفحه. (جلد دوم) 8.استدلال بر وجوب معرفت امام زمان به بیانى که مورد قبول همه مسلمانان است. (جلد دوم)

«غلو؛ درآمدى بر افکار و عقاید غالیان در دین» اثر نعمت الله صالحى نجف آبادى کتابى است که به زبان فارسى، غلو در دین و عوامل پیدایش آن را مورد بررسى قرار داده است. کتاب مشتمل بر یک مقدمه و دو فصل بدین‌ ترتیب است: در فصل اول به تعریف غلو و نمونه‌ هایى از غلو درباره شخصیت‌ ها و کتب مى‌ پردازد؛ در فصل دوم عوامل پیدایش غلو درباره ائمه (ع) را مورد بررسى قرار مى‌ دهد. نویسنده در فصل اول تعریفى از غلو کرده و مى‌ گوید: «خط غلو یک جریان فکرى انحرافى است که در تاریخ طولانى بشر همیشه وجود داشته است و معناى غلو این است که انسان چیزى یا کسى را از آن حدى که هست بالاتر بداند». سپس براى غلو چند مثال ذکر مى‌ کند. نویسنده در فصل دوم سه عامل را باعث پیدایش غلو درباره ائمه (ع) دانسته است: 1. دشمنان ائمه (ع) براى منزوى کردن آنان و لکه‌ دار نمودن پیروانشان اخبارى را که مشتمل بر غلو درباره ائمه (ع) بود جعل کردند. 2. گروه عشرت‌ طلبى که مى‌ خواستند هر گونه کامجویى و هرزگى را با توجیه دینى انجام دهند یک پیغمبر جعلى مثل ابوالخطاب مى‌ ساختند که مى‌ گفت: من پیغمبر خدا هستم و امام جعفر صادق (ع) خداست و مرا مبعوث کرده تا همه گناهان را مباح کنم و بار واجبات را از دوش مردم بردارم. 3. بعضى از دوستان دلباخته ائمه (ع) اخبارى مشتمل بر غلو در فضیلت ائمه (ع) جعل کردند تا بدینوسیله افکار غلو آمیز خود را رواج دهند. این سه عامل مجموعا مثلثى تشکیل مى‌ دهند که مؤلف آن را مثلث شوم مى‌ نامد زیرا آثار زیان‌ آور و ضد اسلام آن براى جهان اسلام شکننده و تلخ بوده است.