مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

محدثان همواره با همه توان خويش در زمينه شرح، تفسير، نقد، ردّ و حلّ اختلاف روايات گامهاي بلندي برداشته‌اند،كه ‌در قالب بيان، ايضاح ، تعليق و شرح جلوه‌گر است. علامه شعراني از جمله عالماني است كه به دليل وسعت معلومات در علوم منقول و معقول به شرح كتابهاي‌ روايي از جمله كتاب وافي پرداخته است.اين پژوهش، آراءحديثي ايشان را با تاكيد بر شرح كتاب وافي به بحث گذارده است . علامه شعراني در موارد بسياري به توضيح و تبيين متون‌ روايات پرداخته و درضمن ‌اين ‌شروح به ‌توضيح لغات و كلمات‌ غريب ‌احاديث و تبيين و تشريح مفاهيم و مضامين مشكل آن توجه نموده است. اين عالم بزرگوار به نقد سند و متن احاديث نيز توجه دارد. ازآنجا كه معيارهاي متني را بيشتر مورد نظر قرار داده، محدثي متن گرا است كه از اين ميان به معيارعقل توجه ويژه دارد و صحت متن روايات را در ترازوي عقل سنجيده است. بر اين اساس رويكرد علامه به حديث رويكرد عقلي است. او همچنين تعارض روايات‌ را گوشزد نموده و در صدد حل آنها برآمده و در ردّ آنها شتاب زده، عمل نكرده است. علامه شعراني در مواردي با ذكر دلايلِ مزيت و برتري، يكي از طرفين تعارض را بر ديگري ترجيح داده و در مواردي كه دو طرف تعارض بر يكديگر مزيت و رجحاني ندارد، قائل به قول تخيير شده و در برخی مواردقول توقف را اختیار نموده است.

مفسران در طول تاریخ تفسیر، با روش های گوناگون به تفسیر قرآن پرداخته و هر یک به مراد خداوند نزدیک و گاه از آن دور شده اند، از این‌رو شناخت روشهایی که مفسر را به کشف مراد حقیقی خداوند نزدیک می سازد، دارای اهمیت است. از شاخصه های مهم در روش شناسی تفسیر، شناخت مبانی تفسیری است که بر اساس آن، مفسر از قواعد تفسیری متفاوتی بهره می گیرد. سید عبدالاعلی سبزواری از مفسران شیعه در قرن پانزدهم تفسیر «مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن» را بر پایه ی چندی از مبانی تفسیری پایه ریزی کرده است؛ از مهم ترین مبانی تفسیری وی می توان به نزول قرآن بر اساس اسلوب های بیانی زبان عربی و شیوه ی عقلایی محاوره، ارتباط معنایی آیات با یکدیگر، اصالت متن موجود، الهی بودن الفاظ، حجیت ظواهر، جامعیت، ذوبطون بودن، جاودانگی و جهان شمولی قرآن اشاره نمود. از جمله قواعد به کار گرفته شده بر پایه‌ی این مبانی، توجه به جایگاه کلمات و گزینش الفاظ، نبودن حرف زائد در قرآن، استشهاد به ظواهر آیات، اقامه ی دلیل برای خروج از ظاهر، رعایت تناسب میان معنای ظاهری و باطنی، مطابقت تفسیر با قواعد محاوره ی عرفی، در نظر گرفتن قرائن، توجه به لایه های معنایی آیات و معنای عام آیه، سنجش قرائت با قواعد ادبی، ارجاع متشابه به محکم و مجمل به مبین، توجه به مخصّص و مقیّد آیات عام و مطلق، جری و تطبیق و استخراج پیام کلی آیه می‌باشد. شاخصه ی دیگر در روش‌شناسی تفسیر، شناخت منابعی است که مفسر در تفسیر بدان استناد می نماید. مهم ترین استنادهای تفسیری مواهب الرحمن عبارت از قرآن، روایات معصومان(ع) و عقل و اجتهاد است؛ لذا روش عمده در این تفسیر جمع بین عقل و نقل است. این تفسیر را به لحاظ گرایش نیز می توان تفسیری هدایتی، اجتماعی، فلسفی و ادبی معرفی نمود.

مهم ترین منبع شناخت دین اسلام، پس از قرآن، روایات معصومان (ع) است که درمجموعه های روایی برای ما به یادگار مانده است؛ امّا این میراث گران بها: از طرفی، در گذر زمان به دلایل گوناگون از آفت تغییر و تحریف و ... مصون نمانده و سره و ناسره به هم آمیخته شده است. از این رو نقد و ارزیابی روایات به منظور حصول اطمینان به صدور حدیث از معصوم (ع)، شیوه ی مستمر دانشمندان مسلمان، به ویژه علمای شیعه بوده است. شیخ حرّ عاملی نیز از جمله این دانشوران است. وی ذیل پاره ای از روایات وسائل الشّیعه، به بررسی سند یا متن خبر پرداخته و در صورت ملاحظه ضعف، بدان اشاره کرده است؛ امّا هیچ گاه ضعف سند یا متن را معیار قضاوت نهایی خود قرار نداده و روایت را کنار نگذاشته است.از سوی دیگر، به سبب عوامل درونی و بیرونی متعدّدی، همانند: نسخ، تقیّه، از دست رفتن بسیاری از قرائن کلام معصوم (ع)، وقوع تحریف و تصحیف در متن روایات و ... اخبار متعارضی در این گنجینه ی گران قدر معارف الهی وارد شده است. لذا پدیده ی تعارض نیز به منظور دستیابی به مراد معصوم (ع) از دیرباز مورد توجّه محقّقان و دانشمندان حوزه معارف دینی و حدیثی بوده است. شیخ حرّ یکی از تلاشگران در شناسایی این اخبار است. پرهیز از طرح و طرد روایات، خصوصیت بارز او در برخورد با اخبار متعارض است. وی به هنگام تعارض بدوی اخبار سعی دارد تمام راهکارهای ممکن در جمع روایات را مطرح نماید. از این رو، نه تنها در اغلب موارد با تصرّف در مدلول یکی از طرفین تعارض، به ارائه راهکارهایی در جمع اخبار می پردازد، در مواردی نیز مشاهده می شود که به منظور رفع تنافی، در مدلول هر دو طرف تصرّف می کند. وی در تعارض مستقر و به هنگام تعادل ادلّه، راه تخییر را برمی گزیند و در صورت عدم تعادل ادلّه، به ترجیح یکی از طرفین تعارض می پردازد. ضمن این که در اکثر موارد تخییر و ترجیح نیز، راهکاری در جمع روایات ارائه می دهد. از آنجا که توجّه به اوضاع فکری - فرهنگی جبل عامل و ایران عصر صفوی، به عنوان دو محیط تأثیرگذار بر نگارش وسائل الشّیعه، دارای اهمیت بسزایی است، در ابتدای پژوهش به این امر نیز به اجمال پرداخته شده است.

آرزو نعمتی الهی است که درهمه مراحل زندگی، یاریگر انسان در طی طریق تکامل و فتح قله های موفقیت بوده است. ازآنجا که آرزو، نوعی هدف گذاری است لذا نقشی راهبردی در اعتلاء و سعادت بشر ایفاء می کند.بالطبع، عدم رویکرد صحیح دراین زمینه، انسان را با مخاطرات جدی مواجهمی سازد. نظر به اینکه منشاء پیدایش آرزو ، نیازهای انسان است ؛ برهمین اساس معرفت و شناخت دقیق نسبت به ذات اقدس الهی، نظام آفرینش و استعدادهای وجودی انسان، او را به نیاز های حقیقی خویش آگاه ساخته و به سمت گزینش آرزوهای سازنده سوق می دهد که سعادت و کمال وی را به همراه دارد؛ آرزوهای پیامبران الهی و مومنین ازاین دسته اند. سعی و تلاش، صبر و توکل بر خداوند، از جمله عواملی است که انسان را درراه رسیدن به این آرزوها یاری رسانده و در مقابل، جزع،کسالت و توکل بر غیر خدا از موانع رسیدن به اهداف والای انسانی است؛از سوی دیگر، عواملی نظیر شیطان، غفلت ، حماقت و... انسان را به آرزوهای بازدارنده همچون طول أمل مبتلا می سازد که درروایات فراوانی مورد نکوهش قرار گرفته است.ازجمله پیامدهای این آرزوها می توان بهزوال عقل ، سوء عمل،تسویف توبه و شقاوت اشاره کرد.آرزوهای محال در آخرت را نیز می توان از پیامدهای آرزو های بازدارنده در دنیا به حساب آورد.خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام) برای مقابله با طول أمل ،انسان ها را به کوتاه کردن آرزو(قصرأمل) سفارش کرده واز یادمرگ به عنوان مهم ترین اسباب آن نام برده اند.ازجمله فوائد کوتاهی آرزو نیز می توان به بصیرت،زهد و نیکویی کردار اشاره نمود.

گرایش به جمع یکی از نیازهای بشری می باشد و انسانها برای برآوردن حاجات خویش نیاز به دیگران دارند. جمع گرایی ترجیح هر عملی به طور جمعی، یعنی عملی که در حیطه ی رابطه من و دیگری است، می باشد. جمع گرایی یا گرایش به جمع، یکی از مباحثی است که در متون دینی از جایگاه ویژهای برخوردار بوده و از بنیادی ترین مباحث اندیشه اسلامیبه شمار می رود. بر فرهنگ اسلام روح جمع گرایی مثبت حاکم است و این در جای جای آیات قرآن به چشم می خورد. در فرهنگ روایات نیز در بیان ارزش و جایگاه رفتارهایی که خیررسانی به جمع و دیگران را در بردارد آثار و پاداش بسیاری بیان شده است به گونه ای که پر ارجترین عملها در امر منفعت و خیر رسانی به جمع و جامعه بیان شده است. در این رساله نقش جمع گرایی در تکامل انسانی از منظر امام باقر (ع) برّرسی می گردد. بدین منظور تمام روایات امام باقر (ع) که در مسند الامام الباقر (ع) آمده است مطالعه و روایات دال بر جمع گرائی از آن استخراج گردید سپس مجموعه روایات که بالغ بر 1400 روایتمی باشد در ذیل عناوین مختلف جمع گرائی دسته بندی و در مرحله ی بعد با برّرسی روایات، ذیل هر عنوان به دسته بندی آن به زیر مجموعه های مختلف پرداخته شده و سعی بر آن است که مباحث با بیان خود امام (ع) تبیین شود. در مواردی که از امام (ع) روایتی در موضوعی به تکرار آمده یک روایت نقل و به سایر روایات ارجاع داده شده است.

گفتمان کاوی به مثابه یک روش تحقیق در علوم مختلف انسانی در صدد بازگو کردن‌ و نشان‌ دادن‌ معانی‌ نهفته‌ در متن‌ است. در این روش محقق برآن‌ است که رابطه بین مولف، متن و خواننده را نشان دهد. با مطالعه بر روی زبان روشن می گردد که عوامل متعددی در شکل گیری پیام کلام موثرند، برخی از این عوامل درون متنی و برخی دیگر برون متنی است. این روش بر عوامل برون متنی تاکید ویژه ای دارد. مولفه های اصلی گفتمان کاوی عبارت اند از: تحلیل زبانی متن، بررسی انسجام متن، بررسی بافت متن، بررسی روابط بینامتنی، معنای مرکزی متن، و نگاه به کارکرد متن. گفتمان، معنا یا دال مرکزی نهفته در متن و گفتمان کاوی، مبتنی بر توجه هماهنگ به همه عوامل شکل دهنده پیام است. بر این اساس در پژوهش حاضر، از گفتمان کاوی به مثابه یک روش تحقیق برای دست یابی به موضوع تحقیق یا همان «گفتمان تربیتی امامت» در اندیشه شیعه، استفاده شده است.نظام تربیتى مجموعه گزاره‏ها و اندیشه‏هاى منظم و سازمان یافته درباره تربیت است. هریک از نظامهای تربیتی اهداف خاصی را مدنظر دارند و بر تئوری و شیوه عملکرد تربیتی ارائه شده توسط آنها، گفتمان خاصی حاکم است. سازوکارهای تربیت و اینکه چگونه تربیت پذیری رخ می دهد، نحوه برقراری ارتباط و چگونگی قرار گرفتن در معرض آن، از جمله موارد مهم قابل بررسی در هر گفتمان است. در این پژوهش تلاش شده، گفتمان تربیتی امامت، از متون حدیثی استخراج شود. این گفتمان در واقع روح حاکم بر کل سیره و شیوه های ائمه اطهار علیهم السلام است. گفتمان تربیتی امامت دارای چند واژه کلیدی و مفهوم اصلی است: الفبا و زبان تجلی این گفتمان «ولایت» است. کانون، منشأ، و هسته مرکزی تلألو این گفتمان «محبت امام به انسان ها» است. مولفه مرکزی و محوری این گفتمان که همه مولفه های تربیتی آن را دربرمی گیرد «خروج از ظلمات به نور» است؛ و روح و قانون حاکم بر این گفتمان که در تمام مولفه های تربیتی آن صادق است «حرکت ظاهر- باطن- ظاهر درونی شده» است. همچنین، گفتمان تربیتی امامت بر اساس مولفه های تشکیل دهنده آن، یک شبکه گفتمانی را تشکیل می دهد که اجزای آن به صورت پویا از جهات مختلف با هم مرتبط اند و تشابک دلالی دارند. پذیرش ولایت الهی سبب تحقق و نتیجه دادن تمام مولفه های تربیتی گفتمان امامت می گردد. بنابراین، باطن تمامی خوبیها ولایت الهی و باطن تمامی بدیها ولایت طاغوت است. نتیجه گفتمان تربیتی امامت، پرورش انسانی الهی است که نه در ظاهر می ماند و نه از آن عدول می کند، بلکه هم ظاهر را حفظ می کند و هم از آن به باطن گذر می کند. ایجاد تعادل در جامعه، اجرای عدالت و قدم نهادن در صراط مستقیم از اثرات تحققاین گفتمان است.

يکي از موضوعات مهم در در اديان و بويژهدين مبين اسلام موضوع شعارهاي اين دين است که در حفظ و پيشبرد اهداف والاي آن نقش سازنده اي دارد هر چند اين موضوع ارتباط نزديکي با احکام و اعتقادات دارد ، چنانچه برخيشعار را همان احکام و فرايض الهي دانسته اند اما بايد گفت احکامي مانند نماز و روزه و زکات و حج و... خود بخشي از شعارهاي اسلامياست که دين بدون آن معنا و ماهيت مستقل ندارد به عبارت ديگر خداوند به منظور معرفي دين اسلام که آخرين و کامل ترين اديان است علاوه بر اعتقادات و نيز اخلاقيات ، يک سري احکام و نشانه هايي نيز تشريع فرموده که به سبب آن بندگان به کمال مطلوب رهنمون گردند .حال اگر فرد ، اين اعمال و عبادات را صرفاً با قصد تقرّب به باريتعالي و کمال معنوي و فردي انجام دهد در نتيجه به وظيفه خود که همانا پايبندي به احکام الهي است عمل نموده است، اين حاکي از باطن دين است. اما اگر ضمن تقرّب الهي اهداف ديگري مانند حفظ و نگهداريو نيز معرفي نشانه هاياين دين آسماني و توحيدي را مدّ نظر قرار دهد يعني به سبب اعمال و نمادهاي خاصي اعلام بندگي نمايد به اين معنا است که به شعارهاي الهي پايبند بوده است و به تعبير قرآن اين از تقوي قلب وي ناشي مي شود . اين توجه به ظاهر عبادات است که بايد توأم با باطن گرايي ديني باشد . در واقع مي توان گفت توجه به باطن اعمال ديني داراي فايده و ثواب اخروي است و توجه به شعارهاي اسلامي علاوه بر فوايد اخروي ، براي خود جامعه اسلامي و پويايي و تحرّک آن نيز مفيد فايدهاست ؛ به همين خاطر گفته شده که برخي اعمال هستند که صرف اعتقاد در آن ها کفايت نمي کند بلکه بايد به معرض اجرا و نمايش در آيند اين ها همان شعارهاي اسلامي است. مانند : اذان ،‌ تکبير ،‌ صلوات و... هدف در اين پژوهش آشنايي با مفهوم و جايگاه شعار در دين مقدس اسلام، آشنايي با انواع شعارها در اسلام ، شناخت شعائر ناپسند و نادرست در جامعه امروز ، آشنايي با نقش سازنده و فوايد و آثار شعارهاي اسلامي .اين تحقيق با روش تحليلي - توصيفي صورت گرفتهو جمع آوري اطلاعات آن کتابخانه اي است که در پنج فصل ، به شرح زير ، تنظيم گرديده است : - در فصل اول ، به کليات موضوع ، پرداخته ايم .- در فصل دوم ، مفهوم شعار را در لغت و اصطلاح ، در قرآن و روايات و از نظر مفسرّان و همچنين جايگاهآن را در اديان ديگر ( به اختصار ) و در اسلام بررسي مي نماييم . - در فصل سوم ، به بررسي انواع شعارهاي اسلامي و کارکردهاي آن با توجه به قرآن و روايات مي پردازيم.- در فصل چهارم آثار و فوايد شعارها مورد تحليل قرار مي گيرد.- در آخر نيز يک جمع بندي مختصر و نتيجه گيري از کل پژوهش ، ارائه مي دهيم .

روایات پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) بعنوان مهمترین منبع تفسیری می تواند در فهم متن قرآن کریم مورد استفاده قرار گیرد. از دیرباز دانشمندان اسلامی و مفسران در شرح و تبیین معانی آیات قرآن از روایات تفسیری بهره برده اند و در پی آن تفاسیری با رویکرد روایی و اثری نگاشته شده است. در این آثار اگر چه بسیاری از روایات تفسیری ذیل آیات قرار گرفته است اما برخی از روایات که می تواند مرتبط با آیات باشد در این تفاسیر به چشم نمی خورد. در این تحقیق با موضوع گزینش، گونه شناسی و تحلیل روایات تفسیری آیات 177تا 203 سوره بقره، تلاش شده است که با استفاده از روایات موجود در منابع حدیثی و تفسیریبه تبیین و شرح آیات بپردازیم. روایات تفسیری مفسران در ذیل آیات دارای تقسیم بندی خاصی نیست؛ اما به نظر می رسد که این روایات به گونه های قابل تقسیم است و به همین سبب گونه شناسی روایات تفسیر ی براساس محتوای روایات صورت گرفته است. همچنین پیام های معرفتی و تربیتی ذیل محورهای مهم هر آیه آمده است و در صورت نیاز به شرح روایت که دلالت آیه و روایت است پرداخته شده است. در نهایت این پژوهش برای بیست و هفت، آیه دویست و سی و شش روایت ذکر کرده است. از میان کتب تفسیری، تفاسیر«تسنیم»، «البرهان»، «نورالثقلین»، «کنزالدقائق» تا حدّی جامع و دربردانده ی اکثر روایات تفسیری می باشند و به ترتیب دارایبیشترین میزان روایات تفسیری است. ذیل برخی از آیات نیز، روایات با توجه به موضوعات بکار رفته در آیه انتخاب شده است که آن روایات در کتب تفسیری موجود نیست. گونه شناسی روایات نشان می دهد بیشترین نوع معرفتی که از روایات ائمه ی اطهار (علیهم السلام) نسبت به آیات بدست آمد از باب «شرح» و «دلالت تطبیقی» آیات است.

فعالیت های فرهنگی امام علی (علیه السلام) در دوران 25 ساله پس از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان موضوع پایان نامه مشخص شده است .فعالیت های امام در این دوران به گونه ای است که نمی توان آنان را نادیده گرفت ،بلکه به عنوان یک فعالیت اثر گذار باید در نظر گرفته شود.این پایان نامه دارای شش فصل می باشد .در فصل اول به کلیات پرداخته است .فصل دوم زمینه های فعالیت فرهنگی امام علی (علیه السلام) در دوران قبل از رسالت تا رحلت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از جمله گستردگی علم امام، تربیت یافتگی امام در نزد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) وشایستگی های علمی امام و... مورد تدقیق وبررسی قرار گرفته وتبیین وتشریح گردیده است.انواع فعالیت های فرهنگی امام در حوزه های مختلف چون تفسیر قرآن ،جمع آوری قرآن ،مشاوره به خلفا، مناظره با اندیشمندان دیگر ادیان و....در فصل سوم بطور جداگانه آورده شده است.موانع فعالیتهای فرهنگی امام علی (علیه السلام) از مباحث دیگر است که در فصل چهارم مورد بررسی ،وبه طور جداگانه به مصادیق آن پرداخته شده است.در فصل پنجم به پیامدهای فعالیت فرهنگی امام با موضوعاتی چون امام علی (علیه السلام) پایه گذاروحدت اسلامی ،حافظ اسلام ومحور علومقرار گرفتن ایشاناشاره می کند.برخی از یافته های این فصول عبارتند از :1-به این نتیجه رسیدیم که امام علی (علیه السلام) علم خودرا از خزانه ی غیب الهی یا از تعلیمات پیامبر که آن نیز از مبداوحی سرچشمه می گرفت دریافت کرده بود وهمچنین بیانات پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در باره امام ،موقعیت حضرت علی (علیه السلام) را از نظر معنویت واز نظر اخلاص در دین به خوبی روشن می سازد.2-امام در این دوران به انجام خدمات علمی واجتماعی بسیاری موفق شد که تاریخ نظیر آن را برای دیگران ضبط نکرده است .3-با بسته شدن با ب معارف دینی ونهی از ژرف اندیشی راه برای انجام فعالیت های امام کم رنگ شد وامام کمتر می توانست به فعالیت های خود آزادانه عمل کند .4-امام توانستند ثمرات مفیدی را به جامعه اسلامی هدیه کنند که از جمله حفظ اساس اسلام ووحدت مسلمین بود .

عالمان دینی در حوزه نقد حدیث دارای مبانی و روش‌های خاصی بوده‌اند. رساله حاضر در صدد دستیابی به مبانی و روش‌های نقد حدیث مرحوم آیت الله صالحی نجف آبادی است.بررسی آثار چاپی و خطی ایشان نشان دهندۀ این است که اوّلاً مرحوم صالحی به دلیل بهره‌مندی از اساتید برجسته و بعضاً صاحب مکتب، هوش و استعداد خدادادی، فعالیت‌های مستمر علمی، همگی سبب گردید که ایشان از قدرت نقد بالایی در حوزه حدیث برخوردار گردد.ثانیاً ایشان در حوزه حدیث، پیرو مکتب وثوق صدوری می‌باشند لذا بررسی سندی را در این حوزه کافی نمی‌دانند بلکه بررسی متن حدیث را در دستور کار خود قرار داده است. در نتیجه می‌توان ایشان را در حوزه حدیث از زمره عالمان متن‌گرا محسوب کرد که البته مثل هر پژوهشگر دیگر پاره‌ای از نقدهای ایشان بر حدیث وارد بوده و برخی جای تأمل دارد.