مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

جلد هشتم، «ملحقات بغية الراغبين»: علامه شرف‌الدين در زمان حياتش نتوانست بغيه الراغبين را چاپ و منتشر كند، اما فرزندش (سيد عبدالله) با افزوده‌هايى (با نام ملحقات) اثر را به چاپ رساند. اضافات درباره ديگر شخصيت‌هاى خاندان شرف‌الدين و آل صدر است كه علامه بدان‌ها اشاره نكرده بود

جلد هفتم، «بغية الراغبين في سلسلة آل شرف‌الدين»: كتابى ادبى، تاريخى و رجالى در شرح حال عالمان خاندان شرف‌الدين و خاندان صدر و ذكر احوال و آثار استادان و شاگردان آنهاست.

جسیم به‌معنای اطلاق جسم بر خالق هستی، یکی از مفاهیم جنجالی کلام اسلامی است. در باب پیشینه تاریخی تجسیم و نفوذ اندیشه‌هایی از این دست باید گفت تجسیم در اندیشه فرق دیگر مجال بروز و ظهور بیشتری داشته است، اما معتزلیان نخستین به هشام‌ بن حکم، متکلم بزرگ عصر امامت نسبت تجسیم داده‌اند. این نسبت کانون توجه فرق‌نگاران غیرشیعی و نیز برخی محدثان شیعی قرار گرفته و آن را در آثار خود آورده‌اند. باتوجه به نوشته‌ها و آثار و مباحثات پیشین کلامی، باید معتزله را نخستین نسبت‌ دهندگان دانست. در علل و چرایی این نسبت، برخی محققان به انگیزه‌ ها و رقابت و کینه‌جویی معتزله اشاره کرده‌ اند. ادعای معتزله علاوه بر منابع غیرشیعی ، بر آثار شیعی نیز اثر گذاشته است. پیامد این نسبت را می باید ابهام در شخصیت هشام شمرد. برای نمونه دست‌کم بیش از پنج روایت در اصول کافی و روایاتی در ‌توحید صدوق و رجال کشی، در زمینه نسبت تجسیم به هشام وارد شده است. درباره هشام کمتر نوشته و یا پژوهشی را می توان یافت که به اثبات و یا نفی این موضوع نپردازد.

كتاب شريف «تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة»، معروف به «وسائل الشيعة»، از تأليفات ارزشمند محدث بزرگ و علامه محقق، شيخ محمد بن حسن حُر عاملى از علماى بزرگ و از فقهاى برجسته شيعه در قرن يازدهم هجرى (1033 - 1104ق) است. وى، اين كتاب را در مدت بيست سال از عمر شريف خود نگاشته است. اين كتاب، به زبان عربى و مشتمل بر روايات اهل بيت عصمت و طهارت (ع) در زمينه احكام شرعى است. اين كتاب، از زمان نگارش، پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفته است و در اين زمان از اركان اصلى استنباط احكام شرعى و اجتهاد در حوزه‌ هاى علميه شيعه به شمار مى‌ آيد و در تمام درس‌ هاى خارج فقه، روايات آن نقل شده و به آنها استناد مى‌ شود. كتاب «وسائل الشيعة» از بهترين جوامع روايى شيعه و حاوى رواياتى ارزشمند از پيامبر اسلام (ص) و ائمه معصومين (ع) درباره احكام شرعى در زمينه‌ هاى گوناگون فقهى است. مرحوم شيخ حر عاملى در جلد پايانى وسائل، بحثى را تحت عنوان «خاتمة الكتاب»، مشتمل بر 12 فايده مهم با عناوين زير مطرح فرموده‌اند: «الفائدة الاولى فى ذكر طرق الشيخ الصدوق فى الفقيه»، «الفائدة الثانية فى ذكر طرق الشيخ الطوسى فى التهذيب و الاستبصار»، «الفائدة الثالثة فى تفسير عدة الكلينى و سائر مبهماته»، «الفائدة الرابعة فى ذكر الكتب المعتمدة فى تأليف هذا الكتاب»، «الفائدة الخامسة فى طرق المؤلف الى رواية الكتب المذكورة»، «الفائدة السادسة فى صحة الكتب المعتمدة فى تأليف هذا الكتاب و تواترها و صحة نسبتها و ثبوت احاديثها عن الائمة»، «الفائدة السابعة فى ذكر اصحاب الاجماع و امثالهم كاصحاب الاصول و نحوهم»، «الفائدة الثامنة فى تفصيل بعض القرائن التى تقترن بالخبر»، «الفائدة التاسعة فى ذكر الاستدلال على صحة احاديث الكتب التى نقلنا منها»، «الفائدة العاشرة فى جواب ما عساه يرد على ما ذكرناه من الاعتراض»، «الفائدة الحادية عشر فى الاحاديث المضمرة»، «الفائدة الثانية عشر فى ذكر جملة من القرائن المستفادة من احوال الرجال تفصيلا».

حبری از محدثان و مفسران زیدیه (قرن سوم ه.ق) است که با توجه به مبانی کلامی اعتقادی زیدیه، به امامت بلافصل امام علی (ع) پس از پیامبر (ص) به نص جلی معتقد بود. مهم ترین مستند این مفسر، وجود نصوص قرآنی و روایاتی است که در میان امامیه نیز بر آنها اتفاق نظر وجود دارد. وی معتقد بود به حکم روایت «الحسن و الحسین امامان، قاما او قعدا» بر امامت این دو امام نیز تنصیص شده است. وضعیت راویان، بر مبنای آرا رجالیان شیعی و سنی و با تکیه بر منابع اصیل این دانش، بررسی و معلوم شد که در بیشتر سلسله سند راویان افرادی موثق قرار گرفته اند، و البته اندکی از آنان نیز بر طبق گفته های رجالیان موثق نیستند. در بین این روایات، هم روایات مرفوع و هم روایات موقوف و هم احادیث معنعن وجود دارد. افزون بر روایات اندکی که به پیامبر (ص) و دیگر معصومان می رسد، بیشتر روایات از ابن عباس نقل شده است که چون معصوم نیست روایاتش حکم حدیث موقوف را دارد. بررسی محتوایی این تفسیر بیانگر آن است که محور غالب احادیث فضائل و مناقب امام علی (ع) بوده، و برمبنای قاعده موسوم به جری و تطیبق، قابل تبیین است. اندکی از روایات نیز به سبب نزول به معنای متعارف آن راجع می شود. بدین سان کاربرد پربسامد تعبیر «نزلت فی» در این تفسیر بیشتر به مقوله شان نزول و نه سبب نزول معطوف است. از آنجا که طرح و ارائه روایات سبب نزول نیز در راستای تاکید بر همین فضیلت و منقبت های امام علی (ع) تلقی می شود، لذا نمی تواند بر مبنای قواعد فقه الحدیثی متعارف مورد ارزیابی قرار گیرد. به طور کلی محتوای این روایات در چارچوب اعتقادات شیعی و در بعد امامت مورد قبول است. روایات تفسیری حبری عینا یا با اندک تفاوت هایی در سند و یا الفاظ در منابع روایی شیعی امامی و زیدی و یا حتی اهل سنت آمده است که مشخص ترین این آثار را می توان تفسیر «فرات کوفی» و «تفسیر البرهان» و «شواهد التنزیل» حاکم حسکانی دانست.

علم و دین به لحاظ نظری دو جنبه متفاوت از فهم انسان و به لحاظ عملی دو مشغله بنیادی او به شمار می آیند. از آنجا که علم و دین، هر دو درباره حقیقت اظهار نظر می کنند، به ناچار پرسش در خصوص ارتباط میان آنها مطرح می شود. دیدگاه های تمایز، تعارض تلاقی و تأیید و مکملیت هر کدام به یک دغدغه اصیل از نحوه ارتباط میان علم و دین توجه کرده و در عین حال حاوی نقاط ضعف و اشکالات اساسی می باشند. روش شناسی برنامه های پژوهشی لاکاتوش، مدل مناسبی برای تبیین نظری نحوه ارتباط میان علم و دین به شمار می آید. با تعدیل در برنامه پژوهشی لاکاتوش می توان نظریات علوم تجربی را به برنامه های علمی– فلسفی و الهیات ادیان توحیدی را به برنامه های دینی فلسفی مبدل ساخت. با ارائه رهنمودهای ایجابی و سلبی در این خصوص، رابطه میان علم و دین را به یک گفتگوی سازنده و غنا بخشی متقابل تبدیل کرد.

از جمله مواریث کهن روایی جهان اسلام کتب ادعیه ای هستند که محدثان تالیف کرده اند. شناسایی تحولات تدریجی این دسته از آثار زمانی ممکن است که یکایک آنها شناسایی، تمایزاتشان در سبک تالیف مشخص، و سر آخر دلیل این تمایزها بر پایه شباهت ها و تفاوت های آثار در دوره ظهور تاریخی تبیین گردند. این مطالعه در صدد است، نخست شیوه های گوناگون «تدوین» کتب ادعیه، تفاوت های نوع نگاه مولفان در گزینش روایات دعایی و چینش آنها، و عوامل مختلفی را که در طول تاریخ در پیدایی این شیوه ها و سبک ها موثر بوده اند، بازشناسد. آن گاه بر مبنای تمایزهای دیده شده میان آثار، آنها را گونه شناسی و دسته بندی کند.