مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

گیدنز برخلاف جامعه‌شناسان کلاسیک و با عنایت به پیدایش جنبش‌های نوین دینی، به‌ویژه بنیادگرایی‌اسلامی، دنیوی‌شدن دین در دنیای مدرن را نپذیرفته و با تفسیر بازاندیشانه‌، کارکردهای دین را متناسب با اقتضائات جامعۀ جدید، معنایابی کرده است. گیدنز معتقد است که دین می‌تواند با مدرنیته هم‌زیستی داشته باشد، مشروط به آنکه تن به گفت‌وگو و بازاندیشی بسپارد. این نظریه، هرچند به‌لحاظ پاسخ‌گو دانستن دین به سوالات انسان مدرن، نزدیک‌ترین تفسیر به تلقی اسلامی دانسته شده؛ اما به‌لحاظ مبانی، روش و جهت‌گیری کلی، نقص‌های اساسی و بنیادین دارد. مغفول‌ماندن سرچشمه‌ها‌ی وحیانی دین، تقلیل حقیقت دین به امور مادی صرف، تعارض علم و دین، نادیده‌انگاشتن بُعد معرفتی دین و گرفتار‌شدن در دام ابدال‌های نابجا، پدیده‌انگاری و نفی حقانیت دین، همسان‌سازی هویت ادیان مختلف، توجه به کارکردها به جای ذات دین، استقراء ناقص دین‌پژوهی (کلیسامحور) و تسری نتایج آن بر ادیان دیگر از جمله اسلام و...، وزانت علمی نظریه وی را فروکاسته است. چنانچه مبانی اسلامی در این نظریه جایگزین شود، بی‌تردید رهیافت‌ها، لزوماً آن‌گونه که گیدنز ارائه داده، نخواهد بود و نفی دنیوی‌شدن به‌جای استناد به میزان حضور و عضویت افراد در مناسک و مراکز دینی، به ماهیت دین و جامعیت آموزه‌های آن، عیارسنجی خواهد شد.

روشنفکری و روحانیت دو پدیده مهم جامعه شناختی اند که گاه از مصادیق تجدد و سنت یا مدرنیته و دینداری شمرده می شوند و گاه آنها را زاییده ترابط و تزاحم علم و دین برمی شمارند. تعریف چندان دقیقی از روحانیت و روشنفکری وجود ندارد، هم چنان که فیلسوفان علم در تبیین روحیه دینی و روحیه علمی توافق چندانی ندارند.

انقلاب اسلامی ایران برخوردار از دو ویژگی «آگاهی» و «دین باوری» نقطه عطفی در تحولات فكری و اندیشه ای مردم ایران و نویدبخش تحول اساسی در عرصه فرهنگ سازی، تولیدات علمی و توسعه دانش و فناوری می باشد. میزان تاثیر فرهنگ برتوسعه آنگونه است كه نظریه پردازان بر این باورند، توسعه تا وقتی با هویت اجتماعی ـ فرهنگ سازگار نیفتد تولدی نخواهد یافت. توسعه مطلوب توسعه ای درون زا است كه با اتكاء به فرهنگ خودی، توانایی هدایت، انسجام بخشی و نظارت را در زمینه های اجتماعی ـ فرهنگی امكان پذیر می نماید. منازعات فرهنگی ریشه های عمیقی دارند كه سراسر مباحث توسعه علمی را تحت الشعاع قرار می دهند . از این حیث پیوستگی دین با مولفه های فرهنگی و توسعه علمی محول واقع نگری و تلاش برای درك صحیح تر توسعه علم می باشد. دغدغه تولید و توسعه علم در ایران اسلامی كه چند سالی است انس محفل عالمان و اندیشمندان شده است، نشانه توجه آگاهانه به نفش بنیادی دین در فرهنگ سازی و نحوه نگرشی است كه جامعه دینی برای ساماندهی زندگی دنیوی خود (توسعه) بیان می دارد و انقلاب اسلامی ایران به عنوان نمود عینی این تحول سیاسی اجتماعی ضرورت طرح این سوال را فراهم نموده است كه: دین چگونه در نظام اجتماعی به ایفای نقش می پردازد و نقش دین به طور خاص در فرهنگ سازی توسعه علمی چگونه است؟ در این مقاله سعی شده است چگونگی ایفای نقش دین و به عبارت روشن تر زمینه های تاثیرگذاری دین در فرهنگ سازی برای توسعه علمی را مورد بررسی قرار دهد در پاسخ به طرح سوال فوق فرضیه مقاله بر این باور طراحی شده است كه: دین می تواند با همگامی (پاسخگویی به موقع و اقناع كننده) به مقتضیات زمان و مكان از طریق احیاء خود و اصلاح سنت دینی با رجعت به ریشه ها به هماهنگی عناصر فرهنگی، علم پذیری و دین ورزی توامان در قالب نیروهای مكمل مدد رساند و توسعه علمی را در چارچوب فرهنگ سازی پویا و پایدار عینیت بخشد به طوری كه دین از درون نظام اجتماعی ـ فرهنگی، تولید علم و توسعه علمی را به نحوی هدایت و جهت می دهد كه با نقشه ادراكی و الگوی تفكر در آن جامعه سنخیت داشته باشد.

مقاله حاضر به بررسی رابطه اینترنت، دین و فرهنگ مردم پسند می پردازد و می کوشد نشان دهد که اینترنت ضمن آنکه امکاناتی را در اختیار دین قرار می دهد، چگونه به عنوان پایگاهی برای تعاملی جدید میان دین و فرهنگ مردم پسند قرار می گیرد. در ابتدا، به این نکته اشاره خواهد شد که فضای مجازی حداقل به دلیل پنج ویژگی فضای مساعدی را برای گسترش ارتباطات دینی فراهم می سازد: 1. سرزمین زدایی و جهانی شدن بازار دین، 2. دموکراتیزه کردن دینی، 3. گمنامی، 4. دسترسی آسان، 5. اعتماد. مقاله تلاش می کند که به دو نوع حضور دین در فضای مجازی اشاره کند: دین برخط و دین به صورت برخط. تعاملی ترین شکل تعامل دین و اینترنت «دین به صورت برخط» است که در آن مؤمنان می توانند در فضای مجازی به تعاملات دینی خود بپردازند. سرانجام، مقاله به این مسئله می پردازد که اینترنت فضایی برای حضور فرهنگ مردم پسند است و حضور این محتوا و تعامل آن با محتوای دینی، به درک و تفسیر جدیدی از دین منجر می شود.

"رهیافت وجودی به دین" یکی از نگرشها و روشهایی است که در عرصۀ دین شناسی جدید مطرح می شود. براساس این دیدگاه، مطالعه و بررسی دین، در گرو نوعی تعلق خاطر به دین است زیرا بدون برخورداری از "تجربه دینی" و "ارتباط وجودی با دین" -به صرف ارتباط مفهومی و انتزاعی با دین- در وصول به دین نمی توان کامیاب بود. نوشتار حاضر ضمن بازگو نمودن زوایایی از "رویکرد وجودی به دین" به سنجش نسبت فلسفه دین و رهیافت وجودی به دین و رویکرد کلامی به دین پرداخته و از نگاه این نگرش پرسشها و پاسخهای دینی آدمیان را مولود شرایط وجودی ایشان معرفی می کند. از دیدگاه تحلیل وجودی، ادبیات داستانی –بیش از نثر ادبی و فلسفی که هر دو بیانی انتزاعی دارند- بهترین عرصه برای بیان وضعیت حقیقی حیات بشری است. پس از ذکر مطالب فوق، ادامۀ مقاله به بیان آراء کیرکگارد به عنوان مبدع "رهیافت وجودی به دین" و ذکر کاستیها و کمبودهایی که در این روش دین شناسی وجود دارد اختصاص یافته است.

تاثیر متقابل رسانه و دین از دغدغه های روزگار ماست. از سویی رسانه ها تاثیری عمیق و گسترده بر دین و اخلاق جامعه باقی می گذارند و از سویی دیگر مجبورند در کارکردهای ذاتی خویش آموزه ها و خطوط قرمز دینی را مراعات کنند . این واقعیتی است که در جهان شاهد آنیم و درعین حال مخالفانی نیز دارد. کسانی هستند که نه تنها کارکرد دینی و ارزش گرا را نافی فلسفه وجودی این پدیده نو ظهور می دانند، که آن را ناقض حقوق اولیه بشر تلقی می کنند؛ همان گونه که کسان دیگری رسانه را به عنوان موضوعی نو پیدا، خارج از قلمرو احکام و دستورات دینی می دانند و به این ترتیب منکر تعامل دین و رسانه هستند. حقوق نمی تواند در برابر این واقعیتها بی تفاوت و نظاره گر باشد و از این رو، چه در حوزه داخلی و چه در حوزه حقوق بین الملل ، تلاش هایی برای تبیین رابطه دین و رسانه صورت گرفته است . مقاله حاضر گامی است که از دیدگاه یک حقوق دان مسلمان ایرانی در این زمینه برداشته شده است.

دین از طریق ایجاد ارتباط میان وجدان کاری و سبک زندگی رابطه ی دو سویه ای را بین آن دو برقرار می کند. در واقع دین، با پدید آوردن یک فرهنگ همگانی، فراگیر و پایدار در فضای جامعه، و بهره گیری کاربردی از آن در تمامی لحظات زندگی فردی و اجتماعی می تواند وجدان کاری را به یک سنت حسنه و نیکو تبدیل کرده و به صورت یک عادت روزمره در زندگی تک تک افراد جامعه درآورد؛ عادتی که ترک آن مساوی با دشواری و رنج فکری و عملی در وجود هر یک از افراد اجتماع می باشد. عواملی که دين از طريق آنها به طور مستقیم و یا با واسطه می تواند بر روی وجدان کاری و سبک زندگی تأثیر گذاشته و از آن طریق وجدان کاری در افراد را فعال، و سبک زندگی را بر محور دین قرار دهد و بین آن دو تعامل جدی ایجاد نماید عبارتند از اهميت دادن دین به عنصر كار و تلاش و تقدس دادن به آن و توجه به درآمد حلال است که دین مي تواند به وسیله ی این عوامل نقش بی بديل خود را در نهادينه كردن وجدان كاري در سبک زندگی دینی به كار گيرد. از طرفی سبک زندگی دینی که بر مبنای باورهای دینی شکل می گیرد از مؤلفه های مهم و کارامد در ایجاد و تقویت وجدان کاری است. مقاله ی پیش رو، در پی اثبات چنین رابطه ای برخواهد آمد.

دانش کلام و مسایل جدید کلامی یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین دانش های روزگار ما است. از این رو شایسته است پژوهشگران با پژوهش کافی به این گونه مسایل بپردازند. جهانی که در آن به سر می بریم با پرسش هایی در حوزه های سکولاریزم، پلورالیسم، قرائت پذیری دین، رابطه علم و دین، رابطه عقل و دین، تساهل و تسامح و... روبرو است که همه این موضوع ها به کلام جدید مربوط است. موضوع اصلی و مورد بحث در کتاب «رویکردهای جدید کلامی در حکومت مصلح» نوشته عبدالحسین خسرو پناه این است که آیا حکومت مصلح جهانی با این رویکردهای جدید کلامی سازگاری دارد؟