مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، نوشته مرحوم فيض كاشانى (رض)، بهترين و كامل‌ترين تلخيص و تهذيب كتاب «إحياء علوم‌الدين»، اثر امام محمد غزالى است كه بر اساس مبانى و اعتقادات «شيعه» به رشته تحرير درآمده است. شناخت ارزش و اهميت اين كتاب، منوط به اطلاع از مضمون و محتوا و هم‌چنين نقش«احياء علوم‌الدين» در تفكر اسلامى مى‌باشد. به يقين، در ميان مجموعه‌هايى كه كليت فرهنگ و معارف اسلامى را دست‌مايه تأليف خود قرار داده‌اند، كمتر كتابى همچون «احياء» توانسته است توجه همگان را به خود جلب نمايد. بيان روان، آسان و سليس غزالى در اين كتاب، «احياء» را از كتاب‌هاى هم‌رديف خود، همچون «فتوحات» ابن عربى متمايز ساخته است. همين ويژگى، موجب شده است كه «احياء» در ميان عموم مردم نيز مورد توجه قرار گيرد و جدا از درس و بحث مدرسه‌اى نيز خوانده شود. قطعا كتابى با اين گستره مخاطب، لازم است كه به مطالب درست و صواب اشاره نمايد و از افكار و انديشه‌هاى نادرست و يا حداقل غير اجماعى ميان مسلمانان پرهيز كند. محدث كاشانى، با علم و اطلاع از مرتبت و اهميت «احياء»، به بهترين شكل ممكن با مطالب آن برخورد كرده است و در مجموعه‌اى به وزان اصل كتاب به تلخيص و تهذيب آن پرداخته است. مؤلف، با توجه به قدرت و تسلطش بر علم اخلاق، فقه و حديث، به‌خوبى از عهده اين كار برآمده است. مرحوم فيض، دريافته است كه «احياء» از جهات متعدد زير محتاج پيرايش و ابهام‌زدايى است: - اشتمال بر قصص و روايات عجيب و خرافى كه اهل تصوف در نقل و ذكر آنها بى‌پروا هستند؛ - ابتنا بر فقه و مذاق اهل سنت؛ - بى‌مبالاتى در نقل اخبار و احاديث مجهول و يا ضعيف. اينها از مهم‌ترين مشكلات علمى كتاب به شمار مى آيند، همين مشكلات باعث شده است كه قاطبه «اماميه» از اين كتاب پرهيز نمايند و محدث كاشانى، با اين تهذيب و تلخيص، سعى در از ميان بردن اين بينونت و جدايى، نموده است. محدث كاشانى، خود، در اين باره مى‌فرمايد: «...و كان كثير من مطالبه، خصوصا ما في فنّ العبادات منها مبتنيا علي أصول عامّية فاسدة و مبتدعات لأهل الأهواء كاسدة و كان أكثر الأخبار المرويّة فيه مسندة عن المشهورين بالكذب و الافتراء على اللّه و رسوله(ص) ممّن لا وثوق بأقوالهم مع وجود ما يطابق العقل منها و الدّين في أحاديثنا المرويّة عن أهل العصمة و الطهارة و أهل بيت الوحي و السفارة(ص) ببيان أحسن و طريق أتقن و كان فيه من الحكايات العجيبة و القصص الغريبة المرويّة عن الصوفيّة ما لا يتلقّاه أكثر العقلاء بالقبول لبعدها عن ظواهر العقول مع قلّة فائدتها و نزارة عائدتها إلى غير ذلك من الأمور الّتي كان يشمئز عنها قلوب أهل الحقّ من الفرقة الناجية الإماميّة و ينبو بسببها عن مطالعته و الانتفاع به طباع أكثرهم. فرأيت أن أهذّبه تهذيبا يزيل عنه ما فيه من الوصمة و العيب، و أبني مطالبه كلّها علي أصول أصيلة محكمة لا يتطرّق إليها شكّ و لا ريب، و أضيف إليها في بعض الأبواب ما ورد عن أهل البيت(ع) و شيعتهم في ذلك الباب من الأسرار و الحكم المختصّة بهم(ع). و أختصر بعض مباحثه بنظم فرائده و حذف زوائده لكي يزيد فيه رغبة متناوليه و أفصّل أبوابه الطويلة بفصول قصيرة لئلا يملّ متعاطيه من دون تصرّف في ترتيب أبوابه و فصوله بتأخير ما قدّم أو تقديم ما أخّر و لا في تقرير ألفاظه و عباراته مهما تيسّر؛ لأنها كانت في غاية الجودة و الإحكام و نهاية المتانة و الإبرام...». با همه دخل و تصرف‌هاى فيض، اساس كتاب «احياء» در «المحجة» باقى است؛ به‌گونه‌اى كه تقريبا سه ربع، كاملا حفظ شده است. تنها حذف و تغييرى كه فيض در كتاب‌هاى چهل‌گانه «احيا» داده است، نشاندن كتاب «آداب الشيعة و أخلاق الإمامة» به جای «آداب السماع و الوجد» است؛ آن هم به اين دليل كه «السماع و الوجد، ليس من مذهب أهل البيت(ع)».

از جمله مفاهیمی که در تمامی اعصار توجه آدمی را به خود جلب کرده و او را به تدبّر، تعمّق و تلاش جهت تفسیر و تأویل آن واداشته است، مفهوم "عشق" می‌باشد. افراد زیادی در طول تاریخ در خصوص عشق سخن گفته‌اند، اما در آن میان نام افلاطون به عنوان نخستین فیلسوفی که عشق را مورد تفحص قرار داده و شهرت جهانی مفهوم "عشق افلاطونی" را تا ابد از آن خویش ساخته و نیز نام حافظ که در جهان اسلام و ادب پارسی از بزرگترین صاحب نظران در باب عشق بوده و بیش از هر موضوع دیگر اشعار خویش را بر پایه‌ی عشق بنا نهاده است، درخششی چشم گیر دارد. ما نیز در این رساله به بررسی دیدگاه این دو شخصیت بزرگ در خصوص عشق و مقایسه و مقارنه‌ی آنها جهت نمایاندن نقاط اشتراک و افتراق آنها پرداخته‌ایم. برای این هدف، نخست ما هر یک را به طور جداگانه از نظر فضای فکری و فرهنگی جامعه‌ی عصر خودشان مورد بررسی قرار داده و با تعمّق در آثارشان (در مورد افلاطون مکالمه‌ی "مهمانی" و "فایدروس" و در مورد حافظ، "دیوان غزلیات" او) خصایص عشق را از منظر آنها دسته بندی کردیم و سپس در فصل آخر برای فهم هر چه عمیق‌تر، به مقایسه و بیان شباهت‌ها و تفاوت‌های دیدگاه آنها پرداختیم. آنچه به عنوان نتیجه‌ی مقایسات حاصل آمد، وجود شباهت‌های فراوان میان اقوال و عقاید این دو فیلسوف و عارف بزرگ بود؛ چیزی که می-توان آن را سخن گفتن از حقیقتی واحد با بیان و کلام متفاوتِ برخاسته از فاصله‌ی زمانی، زبانی، فرهنگی و مذهبی آنها دانست.

يکي از مباحث معرفتي دقيق در حوزة الهيات، هدف خداوند از خلقت جهان است متکلمان اسلامي، هدف خداوند از آفرينش عالم را رساندن جود به خلق مي‌دانند. فلاسفه معتقدند ازآنجاکه خداوند واجد همة كمالات و علت ‌تامه خلقت است و معلول از آن لامحاله تخلف نمي‌کند، فيض‌رساني و صدور وجود و خلق نظام احسن از ناحية خداوند واجب است. از منظر عارفان، آفرينش بر پاية عشق خداوند به شناخته شدن انجام پذيرفته است و مجموعه هستي، تجليات ذات پروردگار هستند که وجودي غير از وجود حق‌تعالي ندارند. خداوند عاشق کمالات بي‌نهايت خود بود؛ لذا در قالب پديده‌هاي مختلف عالم تجلي کرد تا از ديدن جمال خود در آينة فعل خويش که همان جهان خلقت است، لذت ببرد و هدفي براي آفرينش در ماوراي ذات بي‌همانندش وجود ندارد. در اين نوشتار، از ميان همه نظرات، به روش کتابخانه‌اي، به بررسي پاسخ پرسش اصلي دربارة ديدگاه عرفا در اين زمينه ‌پرداخته شد و با طرح پرسش‌ها و ايراداتي بر آن و تبعات پذيرش اين نگرش، مشخص شد كه مطلب نيازمند بازنگري و رجوع به تعاليم قرآن ‌کريم و روايات حضرات معصومين است.

سهروردی و ملاصدرا بر این باورند بدون عناصر قهر و محبّت، انتظام یافتن هستی امکان­ ناپذیر است؛ از نظر سهروردی، عشق و محبّت در مجموع هستی سریان داشته و هر موجودی، چه نوری و چه غیر نوری، از آن بهره­ مند است و لازمۀ این عشق و محبّت، حصول و وجود نظام أتم و أحسن می ­باشد. طبق اصول سهروردی، جهات قهر و محبّت در نزد حق­ تعالی ضروری است: قهر ازسوی موجودِ مافوق بر مادون مطرح است و محبّت از ناحیه قاهر سافل بر عالی. ازاین­ رو، انتظام نظام جهان بر پایۀ قهر و محبّت است. از دیدگاه ملاصدرا نیز، محبت یا عشق مانند وجود، حقیقتی است که در تمام اشیا و موجودات به سبب وجود آن‌ها ساری است. به نظر وی، اساس جهان آفرینش به محبت و قهر است و همین عشق و محبت است که سببِ ایجاد موجودات و نیز محفوظ ماندن آن‌ها می­شود. و بنابر وحدت شخصی وجود که مختارِ نهایی ملاصدرا است، تمامی کائنات؛ هم آنچه خوب محسوب شده و هم آنچه بد تلقی می­شود؛ جلوه ­های مختلف حق تعالی هستند: بعضی جلوه محبتِ او و برخی جلوه قهر او.

کتاب " سر الاسراء شرح حدیث معراج همراه با ترجمه فارسی" به قلم آیت الله علي سعادت پرور است. این اثر در واقع حاصل بخشی از جلسات اخلاقی، عرفانی علامه طباطبایی است که طی آن با عنایتی ویژه، حدیث معراج را یک دوره از آغاز تا پایان شرح کرده و نکاتی ارزشمند در شرح جملات آن بیان داشته‏ اند، که این نکات بدون نقل مستقیم از آن بزرگوار، در جای جای این شرح متبلور است. در این اثر 4 جلدی، افزون بر متن عربی «سرالاسراء» موارد زیر اعمال شده است: ترجمه کل اثر به فارسی، اعراب‏ گذاری متن عربی آیات و روایات، کنترل مدارک و منابع و افزودن منابع و ماخذ تکمیلی در پاورقی، فهرست موضوعی مباحث عربی و فارسی به صورت جداگانه و ... ناگفته نماند که بخشی از جلد نخست «سرالاسراء» پیش از این با نام «سیری به سوی انسانیت» منتشر شد و قرار بود که کل مجموعه در 5 جلد نشر شود، که بنا به دلایلی از ادامه آن خودداری و مجدداً اقدام به ترجمه کل اثر گردید. "جلد اول" شامل فصل اول (توکل و رضا به داده خدا) تا فصل دوازدهم (نکوهش خودآرایی با جامه نرم و مذمت تن پروری) است.

با اين‌كه عموم انسان‌ها فطرتا كمال جويند، ولى بسيارى از ايشان با انحراف از مسير كمال حقيقى و فرو غلتيدن در كژ راهه‌هاى كمال پندارى در دنيا و آخرت نصيبى جز سرگردانى و بدبختى ندارند. قرآن كريم راه رسيدن به كمال واقعى و نجات از بدفرجامى را تبعيت از رسولان الهى و كتاب و دستوراتشان معرفى نموده است. اين مقاله درصدد تحقيق و بررسى اين مسأله مهم است. بدين منظور ابتدا آيات مربوط به تبعيت استخراج و دسته‌بندى شده است و در مرحله بعد، تحت عناوين خاص همچون "تبعيت ممدوح و مذموم در قرآن" و "راه شناسايى هر يك از انواع تبعيت از ديدگاه قرآن" و... مورد بررسى قرار گرفته است. نتيجه كاربردى اين تحقيق اين است كه كمال هر انسانى بر اساس تبعيت او معلوم و مشخص مى‌گردد و خداوند مراتب انسان‌ها را با توجه به درجه تبعيت آن‌ها در آن فرد يا چيزى كه تبعيت مى‌كنند تعيين كرده و بر اساس آن به ايشان كيفر و پاداش مى‌دهد.