مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر «القرآن و العقل» اثر آیت الله السيد نور الدين العراقي می باشد. این تفسیر در سه جلد چاپ شده است. در این تفسیر مفسر سعی کرده است با رویکرد عقلی از ابتدای سوره بقره تا سوره احزاب را تفسیر کند. نگاه مفسر کاملا عقلانی بوده است و تلاش می‌کردند یک فهم عقلانی از قرآن را ارائه بدهد و در بحث‌ها و برداشت‌های عقلانی که از قرآن داشتند به امور یقینی تمسک می‌کردند و معمولا از مباحث عقلی بهره می‌گرفتند که یقینی باشد. پس باید بگویم تکیه گاه مولف بر محور عقل و تدبر بود وکوشیده است تا از حدس و گمان و تخمین‌هاى نابجا دورى کند و بریقین‌ها اکتفا کند. سراسراین تفسیر شامل نکته هاى جالب عرفانى و فلسفى است که تقریبا همه تازه ابتکاری‌اند و براى آشنایان به علوم عقلى بهره‌هاى فراوان دارد. مرحوم نورالدین اراکی سعی کردند در تفسیر خود به دفع شبهات توجه ویژه‌ای داشته باشند. و در واقع می‌توان گفت انگیزه مولف ازنوشتن این تفسیردفع شبهه‌هاى است که از جانب ملحدان پیرامون قرآن مطرح کرده بود. ایشان درباره انگیزه نگارش این تفسیر مى‌نویسد: «برخى از دوستانم و از جمله فاضل و دوست کامل، سید عبدالرسول یزدى - ساکن شهر کاظمیه - از من تقاضا کرد در ردّ برخى از شیاطین غربى که ادعا نموده‌اند: «قرآن بر خلاف برهان است»، چیزى بنویسم. لذا تصمیم گرفتم در قرآن نگریسته و مضمون آنچه را که از ظاهر آن به دست مى‌آید، به رشته تحریر در آورم که ملاحظه کردم تمام آیات مطابق انصاف بوده و بر استوانه‌هاى حکمت استوار است.» علامه‌ طباطبایی درباره این تفسیر گفتند : در میان تفسیرهاى مسلمان‌ها چه در بین شیعیان و اهل سنت بر چنین تفسیرى دست نیافتم که حقا براى دفع ایرادهاى خیالى زمان ما سودمنداست. البته قطعا منظور علامه رویکرد عقلی است که مرحوم اراکی نسبت به قرآن داشتند. جلد 3 در این جلد تفسیر و شرح آیاتی از سور ذیل می پردازد: رعد

«التعجب» كتابى است كه در دفاع از موضوع امامت در مقابل اهل سنت نگاشته شده است. در اين كتاب مؤلف تناقضات و اغلاط عجيب و غريبى را كه در عقايد اهل سنت درباره اين مسأله رخ داده يادآور شده و به ابطال و رد آنان پرداخته است. يكى از مؤمنين در «امالى» شيخ مفيد به كتابى به نام «اطراف الدلائل و اوائل المسائل» برخورده بود كه بطور اختصار و كوتاه به برخى از اين نوع مناقضات و اغلاط پرداخته است. از اين رو از مؤلف درخواست كرد كه در اين باب به صورت وسيع و مبسوط وارد شده و در اين زمينه كتابى بنويسد. مؤلف در پى اجابت اين درخواست، كتاب«التعجب» را به رشته تحرير درآورد.

کتاب حاضر از شیخ مفید، نقد و بررسی روایتی است که ابوبکر از پیامبر نقل کرده که: «ما پیامبران چیزی برای فرزندان خود به ارث نمی‌گذاریم و هرچه باقی بگذاریم حکم صدقه بر آن جاری است و به فرزندانمان نمی‌رسد». شیخ مفید در این کتاب بحث از سند روایت نمی‌ کند و فرض را بر صحت آن می‌ گذارد و اشکالات دلالی آن را مطرح می‌ کند. وی در دلالت این روایت احتمالات گوناگونی را مطرح می‌ کند که برخی از آنها موافق با قرآن است ولی مقصود مخالفان اهل بیت علیهم‌ السلام را نمی‌ رساند. برخی دیگر هم که مقصود آنان را می‌ رساند مخالف قرآن است. شیوه شیخ مفید در این کتاب مانند دیگر کتاب‌ های کلامی ایشان است. وی با استدلال‌ های عقلی و استناد به آیات قرآن دیدگاههای خود را به اثبات می‌ رساند.

الكتاب هو رسالة تبحث في مسائل مهمة يختلف فيها الشيعة و أهل السنة عامة و الحنابلة السلفية خاصة . و قد كتب أحد كبار الوهابية مقالا في مجلة الدعوة السعودية حمل فيه على الشيعة و سب و شتم و افترى ما شاءت له قريحته و اقتضته جبلته و سمح له أدبه الجم . و الرسالة و إن كانت دراسة تحليلية لأهم المسائل الخلافية فهي رد على افتراءات الوهابية السعودية التكفيرية . و قد طرح المؤلف عدّة مواضيع أبان فيها الحق فيما تتفق فيه أهل السنة و الشيعة و فيما تختلف فيه ؛ هذا من جهة و من جهة أخرى عالج ما تعتقده الوهابية في المسائل التي خالفت فيه جميع آراء المسلمين و التي تعتبر من مسلمات الفكر الإسلامي النظري و العملي . و من أهم ما طرحه المؤلف : عدالة الصحابة ، الجبر و الإختيار ، القضا و القدر ، تحريف القرآن ، التجسيم ، الحسن و القبح ، خلق القرآن ، و عدة مسائل فقهية في الجانب العملي .

«حقائق الإيمان مع رسالتى الاقتصاد و العدالة» مشتمل بر سه رساله جداگانه از زين الدين بن علي بن أحمد بن جمال الدين بن تقي الدين صالح بن شرف العاملي معروف به شهيد ثانى از عالمان بزرگ شيعى است كه به موضوعات كلامى اختصاص دارد. قابل توجه است كه مولف هيچ جا به چنين نامى براى كتاب خود تصريح نكرده است، از اين رو بين علما در عنوان كتاب وى اختلاف نظر وجود دارد. مولف انگيزه خود از نگارش رساله حقائق الايمان را اين گونه بيان مى‌كند: «چون در مورد حقيقت ايمان با ديدگاه‌ هاى گوناگونى مواجه گرديدم، تصميم گرفتم برخى از آنها را گردآورده و اضافاتى نيز بدان بيفزايم.»

كتاب «الاعتماد في شرح واجب الاعتقاد»، تاليف فاضل مقداد، شرح مختصرى است بر كتاب واجب الاعتقاد علامه حلى كه به صورت سؤال و جواب نوشته شده است. واجب الاعتقاد كتابى است كاملا موجز در بيان مسائل اصوليه و فرعيه فقهيه كه اعتقاد به آن بر مكلف واجب است. چون اين كتاب از سويى تمام اعتقادات را شامل مى‏ شود و از سوى ديگر خيلى مختصر نوشته شده است، علما شروح متعددى بر آن نوشته ‏اند. در اصل كتاب و شرح آن تنها به چهار ركن از اركان اعتقادى؛ يعنى توحيد، عدل، نبوت و امامت پرداخته شده است و بحثى از مسائل معاد ندارد. مولف در ابتداى اين كتاب مقدمه ‏اى كوتاه در مورد علم اعتقاد بيان مى ‏كند و در ادامه به بيان صفات تعالى، چهار ركن از اعتقادات و واجبات بعضى از فروع دين مى‏ پردازد.

خلافة محمد صلی الله علیه و آله، پژوهشی پیرامون خلافت نخستین نوشته ویلفرد مادلونگ، اسلام‌پژوه، محقق و مستشرق مسیحی است. وی با استفاده از منابع فراوان، کتاب را درباره جانشینی پیامبر (ص) و بررسی خلیفه واقعی ایشان تألیف کرده است. این کتاب از ماجرای بیعت با ابوبکر آغاز شده و تا آغاز دوره مروانیان را دربرمی‌گیرد. مادلونگ، انگیزه خود را در تألیف کتاب، تجدید نظر در بی‌اعتمادی شدید اغلب مورخان غربی به منابع اسلامی مربوط به صدر اسلام و افسانه کهن شمردن آنها و نگاهی دوباره به تحلیل این رخدادها بر پایه نزدیکترین منابع به آن دوره معرفی و به کوشش خود برای ایجاد توازن مناسب بین اختصار و وفادار بودن به متون و روایات تصریح کرده است. مؤلف ابتدا با نگاهی به موضوع خویشاوندی در قرآن به نقش خانواده‌های پیامبران پیشین در حمایت از انبیاء و هم وراثت آنان می‌پردازد و و نتیجه می‌گیرد که بر اساس قرآن، جانشین طبیعی پیامبر (ص) نمی‌تواند ابوبکر باشد. وی می‌نویسد: تا آنجا که قرآن، افکار محمد (ص) را بیان می‌کند روشن است که او در نظر نداشت أبوبکر جانشین طبیعی او باشد و نه به انجام این کار رضایت داشت. مادلونگ در ادامه مقدمه، دیدگاه‌های دو شاهد واقعه یعنی عایشه و عبدالله بن عباس را بررسی کرده است. این بحث او در حقیقت واکنشی است به گفتار آن دسته از محققان غربی که گزارش‌های این دو را تعصب‌آمیز و تحت تأثیر حب و بغض‌ها معرفی کرده‌اند و مواردی را که به نفع شیعیان است، از جعلیات دوره‌های بعدی دانسته‌اند. وی همچنین در ابتدای کتاب، دو شجره از خاندان هاشم و امیه و همچنین سه صفحه گاهشمار حوادث مهم تاریخ صدر اسلام ارائه می‌دهد. کتاب در ۴ فصل و یک خاتمه ادامه می‌یابد: ابوبکر: جانشین رسول خدا و خلافت قریش. مادلونگ در این فصل، بازگو کننده حوادثی است که در سقیفه بنی ساعده گذشت و به چگونگی انتخاب ابوبکر و دیگر حوادت، مفصلا اشاره می‌کند. عمر: امیر مؤمنان، شایسته سالاری اسلامی، شورا و امپراتوری عربی. مؤلف در این بخش بیشتر درباره چگونگی توزیع قدرت سیاسی از سوی عمر به ویژه در ارتباط با بنی هاشم و علی (ع) بحث کرده است و البته اشاراتی هم به مسائل مهمی جون ماجرای قتل خلیفه و مسأله فتوحات دارد. عثمان: خلیفه خدا و فرمانروایی بنی عبد شمس. محور اصلی مطالب این بخش، مسأله زمینه‌ها و مسائل مربوط به ماجرای قتل خلیفه است که در ذیل دو بخش «اعترافات علیه خلیفه» و «بحران و شورش» سامان یافته است. مؤلف در این بین به دیگر حوادث عصر عثمان اشاره دارد. علی: واکنش بنی هاشم نسبت به خلافت. این بخش با عنوان «اختلاف در جانشینی و جنگ جمل» و با بحث درباره چگونگی به خلافت رسیدن علی (ع) و سپس ورود به ماجرای جنگ جمل آغاز می‌شود و با عنوان «معاویه و صفین» که طبعا ویژه بررسی واقعه صفین است تداوم می‌یابد و سرانجام با بحثی تحت عنوان «حکمیت، شورش خوارج و سرانجام کار» بررسی درباره حوادث عصر امیرمؤمنان و شهادت آن حضرت به پایان می‌رسد. خاتمه: بازگشت نظم به جامعه و تشکیل سلطنت خودکامه. بررسی چگونگی بیعت با حسن بن علی و چاره‌اندیشی معاویه برای روی کار آمدن و حوادث عصر اموی تا مرگ نخستین خلیفه مروانیان مطرح شده است.

از جمله مباحث مهم فلسفه و کلام شیعی، اثبات اصالت روش است. وجود برخی شباهت ‏ها­ سبب شده عده­ای، مباحث فلسفی و کلامی متفکران شیعی را تقلید از فلسفه یونان و معتزله بدانند. مسئله اصلی این مقاله آن است که نشان دهد الگوی عقلانیت شیعی، نه تقلیدی و مترجَم بلکه مستقل و اصیل است. اثبات این مدعا از این جهت ضروری است که علاوه بر پاسخ به اتهام یادشده، رویکرد متفاوتی در تحلیل عقلانی را نمایان می­ سازد. این مقاله با روش اسنادی، تحلیلی به بررسی روش تعقل در دو حوزه فلسفه و کلام پرداخته و اثبات می­کند متکلمان و فیلسوفان شیعی به دلیل بهره ­مندی از تراث وحیانی و شهودی، عقلانیتی کاملاً متمایز از معتزله و یونان باستان داشتند. تأثیرپذیری فلسفه اسلامی از این منابع، برهانی‏ بودن روش فلسفی را مخدوش نساخته است.

یکی از آثار ارجمند آیت الله خوانساری العقائدالحقه است که درباره مبدا و معاد و سایر اصول شیعه به طور استدلالی از راه عقل و نقل و به طریق اهل کلام و محدثین و به زبان عربی نگاشته شده است. این کتاب در چهار بخش کلی (مبحث توحید، مبحث نبوت، مبحث امامت و مبحث معاد) تنظیم شده است که متاسفانه فاقد فهرست و عناوین دقیق و جزیی در متن کتاب است، و تنها به چند عنوان کلی اکتفا شده است. برای همین، محقق کتاب، داخل کروشه عناوین لازم را مطرح کرده است. بحث توحید، حدود 8 صفحه، بحث نبوت (عامه و خاصه) حدود 13 صفحه و بحث امامت (که طولانی ترین بخش این کتاب را تشکیل می دهد) حدود 216 صفحه و بحث معاد حدود 20 صفحه را به خود اختصاص داده اند. در مبحث توحید به اثبات صانع و صفات کمالیه حق پرداخته و در پایان موضوع عدل و حسن و قبح فعلی (که میان اشاعره و امامیه و معتزله معرکه آرا بوده) بحث شده است. در مبحث نبوت به دو طریق به ضرورت وجود پیامبر استدلال شده، سپس تفاوت میان نبی و رسول را بیان کرده و آن گاه درباره نبوت رسول الله صلی الله علیه و آله و معجزات ایشان سخن به میان آمده است. از صفحه 32 تا صفحه 35 درباه احتیاج به معجزه و چند شبهه و پاسخ آن ها بحث شده، ولی محقق کتاب فقط عنوان «وجهة الحاجة الی المعجزة » را برای این چند صفحه مطرح کرده است که بایستی در چاپ دوم تصحیح شود. در مبحث امامت درباره عناوین زیر بحث شده است: اثبات امامت; اثبات امامت علی بن ابی طالب و ائمه علیهم السلام پس از ایشان، (با روایات خاص و عام) معجزات و کرامات ائمه (البته معجزات از امام چهارم به بعد مطرح شده است) ; بحث مفصلی در حدود 58 صفحه درباره امام مهدی علیه السلام می باشد که طولانی ترین موضوع این قسمت را تشکیل می دهد. در مبحث معاد، به اثبات و پاسخ به شبهاتی که پیرامون معاد مطرح شده پرداخته و با آیات و روایات استدلال شده که بدن عنصری انسان در آخرت محشور می شود. نکته ای که نباید فراموش شود، آن است که مؤلف گران قدر در مبحث امامت پس از بحث درباره ضرورت نیاز به امام، روایاتی پیرامون خلافت و ولایت حضرت علی علیه السلام عنوان کرده و در شش صفحه بعدی روایاتی را درباره امامت تمامی ائمه علیهم السلام - نه ویژه هر کدام - مطرح کرده است، ولی محقق محترم عنوان آن شش صفحه را «ذکرالنصوص علی الائمة واحد بعد واحد» مطرح کرده که دقیق نیست و باید تصحیح شود. از صفحه 47 تا 52 درباره اخبار مربوط به امامت حضرت سجاد علیه السلام سخن به میان آمده است، ولی برخی از آن ها نصوص عام و مربوط به خلافت همه ائمه است که بهتر بود در قسمت قبل (که از روایات مربوط به خلافت همه ائمه سخن به میان آمده) درج می شد. مثلا در صفحه 48، روایت ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: فی حدیث انه صلی الله علیه و آله قال لعلی علیه السلام: انت امام امتی و خلیفتی علیها بعدی، مثلک مثل الائمة من ولدک بعدی مثل سفینة نوح، من رکبها نجاد و من تخلف عنها غرق و مثلکم کمثل النجوم کلما غاب نجم طلع نجم الی یوم القیامة. در همان صفحه و صفحه 49 و 50 احادیثی از این قبیل چند بار ذکر شده که بهتر بود در بخش قبل عنوان می شد و در این بخش تنها به روایات مخصوص حضرت سجاد علیه السلام اکتفا می گردید. العقائد الحقة نخستین بار توسط مکتبة الصدوق به چاپ رسید، ولی فاقد تحقیق بود. اما این مهم توسط پژوهش گر توانمند جناب آقای استاد ناصر باقری بیدهندی به انجام رسید و نقصان های موجود در آن در حد امکان مرتفع شده است. کارهایی که محقق محترم در اطراف این کتاب انجام داده، به شرح زیر است: 1. آوردن آیات و احادیث و روایات تاریخی که در کتاب به آن ها اشاره شده; 2. ویرایش و تصحیح متن; 3. توضیح و ترجمه پاره ای از اصطلاحات و عناوین متن; 4. شرح تعدادی از مطالب مهم کتاب; 5. قرار دادن فهرست های فنی: شامل فهرست آیات قرآنی، اعلام، کتب، مصادر تحقیق و موضوعات کتاب; 6. تکمیل عناوین و فهرست متن کتاب ، 7. ترجمه ای از مؤلف کتاب.