مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده نظام اخلاقی اسلام مبتنی بر جهانبینی الهی است که بر طبق این نوع جهانبینی رسیدن به سعادت و کمال به عنوان غایت اخلاق که همان قرب الهی است در پرتو این بینش میسر است چرا که طبق دیدگاه الهی، انسان علاوه بر بعد جسمانی، دارای بعد روحانی است که بدان وسیله قابلیت بقاء و دوام را دارا است و می?‌‌‌تواند با کسب ره توشههایی از این دنیا به جهان دیگر کوچ نماید و به زندگی خود در پرتو نور الهی ادامه دهد. اعتقاد به معاد بدون اعتقاد به خلود نفس، باوری عقیم است علاوه بر آن این اعتقاد یکی از اصول اساسی اسلام محسوب میشود و این باور اعتقادی ضامن اجرائی برای اعمال و رفتارهای انسان در دنیا است، چرا که انسان بااعتقاد به حیات جاوید، زندگی هدفمند و منظمی برای رسیدن به مقصود خواهد داشت، و در زندگی با نشاط بیشتری به سوی هدف حرکت میکند. اما انسانی که زندگی خود را فانی دردنیا میداند و قائل به زندگی جاوید نیست، ارزش انسانی خود را تنها در این سرا و ارضاء خواستههای نفسانیاش خلاصه میکند و چه بسا برای رسیدن به لذات زودگذر دنیایی از بسیاری از اصول اخلاقی بگذرد و آنها را مانع رسیدن به مقصود خود بداند و گاهی امر غیر اخلاقی را به عنوان ارزش برای خود تلقی نماید. نظر به این که نظام اخلاقی اسلامی بدون باور به معاد سامان پذیر نبوده و قادر نیست آموزههای پایدار اخلاقی را برای اداره‌‌ی جامعه انسانی عرضه نماید، محقق این رساله در پی آن است که چگونگی این تأثیر را که پیوند وثیق با خلود نفس دارد، بر تکوین نظام اخلاق اسلامی و ساختار آن در قالب یک مطالعه نظری عرضه دارد تا ضمناً راهنمایی برای کسانی باشد که در جستجوی نظام پایدار ارزشی هستند که به گمان محقق تنها نظامهای دینی قادرند پایداری ارزشها را تضمین نمایند و لذا در این رساله سعی شده است چنین ادعایی به اثبات رسد. واژگان کلیدیاعتقاد، خلود، نفس، اخلاق، اسلام

«معاد شناسی»، یکی از آثار ارزشمند علامه طهرانی بشمار می‌ رود. دوره کتاب های «معاد شناسی» نگارش سخنرانی های مجالسی است که توسط علامه طهرانی با عنوان معاد برگزار می شده است. معاد یکی از اصول عقاید پنج گانه شیعه است و در این زمینه سخنان زیادی گفته شده و کتب فراوانی نگارش یافته است. ایشان با استفاده از آیات قرآنی و اخبار معصومین علیه‌ السّلام و ادله عقلی و مطالب ذوقی کیفیت سیر و حرکت انسان در دنیا و نحوه تبدل و نشأت غرور به عالم حقائق و ارتحال او به سوی خدا را به نحو وافی وافر مطرح کرده‌ اند. مولف همچنین درباره عالم برزخ، نحوه خلقت فرشتگان، نفخ صور، حشر و نشر مردم در صحرای قیامت، حساب و کتاب، میزان، صراط، شفاعت، بهشت و دوزخ بحث مستوفایی به عمل و در خلال مباحث به داستان‌ های جذاب و شیرینی اشاره می‌ کند. این مباحث در حدود ده مجلد خواهد شد که قسمت معاد شناسی از دوره علوم و معارف اسلام را تشکیل می دهد. اهم عناوین و مباحث جلد دهم عبارتند از: أعراف‌ و أهل‌ آن، بهشت‌ و تعیین‌ محلّ آن، بهشت‌ جای‌ پاکان‌ است، مراتب‌ بهشت‌ و نعمت‌ های‌ آن، جهنّم‌ و مبدأ پیدایش‌ آن، أهل‌ جهنّم‌ و درکات‌ آن.

یکی از صفاتی که قرآن کریم برای اهل بهشت و دوزخ مطرح کرده است خلود و جاودانگی است. خلود در بهشت با فضل الهی قابل توجیه است اما خلود در دوزخ موجب طرح شبهاتی گردیده است از آن جمله مقید شدن جاودانگی عذاب به وجود آسمانها و زمین و عدم تناسب کیفر خلود با گناه عاصی با توجه به عمر محدود انسان. لذا در بررسی انجام شده با توجه به شواهدی همچون: خلود به معنای مکث طولانی، زمانی بودن کلمه دامت، استثناهایی که در آیات خلود به کار رفته است، عدم اطلاق کلمه خالد به خداوند، خلود نوعی، خلود عذاب در بهشت و جهنم برزخی، سنخیت جهنم با دنیا و تناسب فعل و جزاء یا قائده مقابله به مثل، مبرهن می گردد که مطلق و حقیقی انگاشتن معنای خلود قابل تأمل است.

تجسم اعمال تبیینی است از چگونگی تأثیر اعمال بشر در سرنوشت نهایی او و تحلیلی است از نحوه ارتباط میان اعمال دنیوی با جزای اخروی.در این مقاله که به بررسی تجسم اعمال با روی‌کرد فلسفی آن می‌پردازد، پس از بیان خاستگاه، تعریف، پیشینه، اهمیت و ثمره این بحث، به ذکر دو دیدگاه در این زمینه پرداخته شده و پس از تبیین فلسفی موضوع، شبهه عقلی وارد در مسئله مطرح و به آن پاسخ داده شده و در پایان به خلاصه و نتایج بحث اشاره شده است.

مسأله خلود و تکامل نفس و چگونگی سیر تکاملی وی از مهمترین مباحث حیطه انسان شناسی هستند که همواره مورد توجه فیلسوفان و عرفاء مختلف قرار گرفته و هریک متناسب با مبانی خویش به طرح آراء و نظریاتی پیرامون مسائل مربوطه پرداخته اند.در این نوشتار با استقراء آراء امام خمینی و ملاصدرا، خلود و تکامل نفس در هر یک از عوالم ماده و برزخ و قیامت به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به مبانی و تعاریف پایه در حکمت متعالیه نظیر تساوق تکامل و وجود، تشکیک وجود، محاذات عوالم، حرکت جوهری و حبی، تعریف نفس و قوا و شاخصه های آن و... به تبیین جوانب و مسائل این بحث نظیر ابزار تکامل نفس و غایت آن، نحوه تأثیر عمل در تکامل نفس، تکامل جمادات و نفوس نباتی و حیوانی و تفاوت تکامل در عوالم هستی بر حسب نشآت همچنین بررسی رابطه نفس و بدن و تأثیر آن در خلود،اسباب انقطاع عذاب و بررسی شبهات خلود پرداخته ایم وسعی نموده ایم با یافتن مناسبات این دیدگاهها با آیات و روایات و توجه کافی و وافی به دیدگاههای تفسیری و ادله نقلی و کلامی ، پشتوانه ای برای آراء و نظرات امام و ملاصدرا در زمینه معهود ارائه گردد.

امكان و وقوع وعيد الهی در خصوص برخی عذاب های اخروی، به ويژه آن دسـته از عذاب ها كه به خلود و جاودانگی متصف شده انـد، معركـه آرای متفـاوت مفسـران و متكلمان مسلمان و غيرمسلمان بوده و هست. اين مقاله پس از مرور ديـدگاه موافقـان و مخالفان اين موضوع و بررسی ادله طرفين، بر آن است كه با ابتنـا بـر برخـی مبـانی حاصل از حكمت متعاليه، تفسيری متفاوت از عذاب های دار جحيم ارائه كند. مسـير اين تفسير از بازتعريف هويت انسانی، عمل انسانی و تقريری متفاوت از مسئله تجسم اعمال می گذرد.

مسأله ی خلود نفس یکی از مباحث بنیادی در الهیات و به ویژه در فلسفه ی اسلامی می باشد. به لحاظ قدمت، اعتقاد به بقای آدمی، در بسیاری از اقوام وتمدن های نخستین دیده شده اگر چه این عقیده در اقوام مختلف صورت های متفاوتی یافته است. از آن جایی که حیات مهمترین مقوله ای است که هر کس در مواجهه با مرگ با آن برخورد می کند، پرداختن به این مسئله همیشه درمیان بشر ضروری بوده است. اعتقاد به جاودانگی درتمامی ادیان آسمانی وجود دارد. اما شکل تکامل یافته ی این اعتقاد در دین مبین اسلام وجود داشته وقرآن کریم بارها به این موضوع پرداخته است. سوال اصلی این تحقیق اثبات نامیرایی وجود آدمی از دیدگاه علامه طباطبایی فیلسوف و مفسر معاصر پیرو حکمت متعالیه، بر طبق آیات قرآن است و فرضیه ای که مطرح می شود وجود ذومراتب آدمی در تمامی مراتب هستی است. هویت اصلی انسان نفس مجرد اوست که آن را به علم حضوری در می یابد. اما به نظر ایشانهمین نفس، در سه مرتبه ی عالم وجود که عوالم ماده، مثال ومجرد می باشند، دارای مرتبه ای مخصوص به آن مرتبه است. نفس انسان در هنگام مرگ از جسم مادی به طور موقت قطع تعلق کرده و در روز رستاخیز، بدن دوباره به نفس ملحق می شود. نتیجه اینکه انسان تنها نفس مجرد و یا تنها جسم مادی نیست و انسان با هر دوی اینها جاودانه خواهد بود. اعمال هر کس تعیین کننده ی جاودانگی فرد در دوزخ و یا بهشت است. خلود کفاری که نفس آنها بر اثر تکرار اعمال قبیح به صورتی شقاوت بار درآمده که دائم صورت های قبیح وهول انگیز ایجاد می کند، در عذاب دوزخ وخلود توبه کنندگان و مومنین نیز در بهشت حتمی است.

یکی از مهمترین آموزه های اسلامی مسئله معاد است. این آموزه بقدری از اهمیت برخوردار است که یکی از اصول دین اسلام به حساب آمده و بلافاصله پس از توحید قرار گرفته است. یکی از مباحث بحث برانگیز در موضوع معاد، بحث خلود و عذاب ابدی برخی از گناهکاران است.مسائلی که در این رساله با روش تحلیلی مورد کنکاش قرار می گیرند مسالی هستند از این قبیل که: دلایل عقلی موافقان ومخالفان عذاب ابدی وجاودانه چیست؟ اگردلایل این دوگروه متخاصم را درمقابل هم بگذاریم عقل به صدق کدام طرف رضایت می دهد؟ آیا ملاصدرا به عنوان سردمدار حکمت متعالیه موافق با عذاب ابدی است یامخالف آن؟