مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

سید حمیری از جمله شاعران برجسته و تراز اول در ادبیات شیعه است که دارای اشعاری پر محتوا و ارزشمند است. زبان شعری سیّد یک زبان ساده، بی تکلّف و سهلممتنع است که از صورخیال برای انتقال معانی و پیام های خویش در حدّی محدود بهره برده ست. علّت اصلی کاربرد محدود صور خیال در شعر سید این است که شعر دینی ظرفیت کمتری برای به کارگیری آزاد صور خیال دارد. تشبیهات و استعارات شاعر در حکم ابزاری برای وصول به معانی مورد نظر و غالبا معمولی و خالی از ابتکار و هنر ویژه ی شاعری به کار گرفته شده اند. بیشترین حجم از صور خیال در شعر او مربوط به تصاویر کنایی است.سید، شاعر عقیده و آرمان است و سروده های خود را وقف فضائل اهل بیت و به خصوص امام علی (علیهم السلام) و دفاع از مبانی و بنیان های اعتقادی شیعه و هجو دشمنان اهل بیت (ع) نموده است.از دیگر مشخصات شعر سید، غلبه‌ی زبان و بیان کلامی و گزارش گونه بر آن است؛ شاعر همچون متکلم چیره دست احتجاج می‌نماید و به جای هنرنمایی در حوزه‌ی خیال، مناقب و جریانات زندگی اهل بیت را به شعر در می‌آورد. در زبان شعری او، آشنایی زدایی و ابتکار کم رنگ است، هرچند موسیقی دلنشین درونی و بیرونی اشعار او توجه خواننده را جلب می‌کند و تحسین او را بر می‌انگیزد.

شاعران شيعي از قدیم در مورد اهل بيت سروده‌هايي بسيار زيبا به نظم درآورده‌اند و شعرا و ادبايي همچون كميت، دعبل خزاعي، شريف رضي، سيد رضا هندي و غیره كه هنر ارزشمند خود را مصروف مدح و رثاء ائمه اطهار نمودند، كم نبوده و نيستند، و اين امر خود مهم‌ترين علّت بقاي مكتب تشيّع و احياي ارزش‌ها و ميراث اهل بيت ع به شمار مي‌رود. شيخ جعفر نقدی از فقها، علما، و شعرای نجف است كه در سال 1303ه‍ .ق در شهر عماره ديده به جهان گشود. و همچون ديگر عالمان شاعر در وادي ادب قدم نهاد، بخش عمده اشعار وی در مدح و رثاء اهل بيت است هدف از انجام اين پژوهش، شرح زندگی و آثار جعفر نقدی و همچنین تحليل و نقد و بررسي اشعار اوست و در آن علاوه بر ذکر عوامل زمانی و مکانی مؤثر در شعر وی، ابتدا به بررسی اشعار دینی در سده‌های قبل، انواع مجموعه‌های شعر دینی، و سپس موضوعات دینی شاعر، اسالیب خاص وی در دفاع از حقانیت اهل بیتو ویژگی‌های منحصر به فرد این اشعار پرداخته شده است؛ افزون بر اینکه سایر اغراض شعری و خصائص آن هم مورد کنکاش قرار گرفته است.

امثال از دیرباز در میان جوامع بشری از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و آئینه تمام نمایفرهنگ و ادب یک ملت است و از مباحث مهم در حوزه علوم قرآنی نیز بشمار می رود. رساله حاضر، تلاشی است جهت شناسایی و درک هر چه بهتر مفاهیم قرآنی و وعده و وعیدها و پند و اندرزها و اشاره به بلاغت قرآن با بهره گیری از تعاریفی چون تشبیه، استعاره، کنایه و سپس مختصراً به تاریخچه مثل پرداخته و اشاره ای به وجود امثال در دیگر کتب آسمانی شده است. امثال به کار رفته در آیات قرآن از منظر خود قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام، بررسی شده و روایات تأویلی، ذیل آیات، ذکر گردیده است تا از طریق تأویل امثال، به کسب معرفت و شناخت هر چه بهتر ائمه هدی علیهم السلام نائل آمده و مقام حضرتشان به نورانیت را در حد سعه وجودی بشناسیم. در نهایت، نتیجۀ حاصل از تأویل امثال قرآنی ممدوح، بیان برخی از شئونات حضرت امیر و ائمه هدیŒ وسپس شیعیان آن بزرگواران است و بالعکس، امثال قرآنی که بار منفی مذمتی دارد بیان حال دشمنان ایشان و دوستان و پیروان آنها می باشد.

بحث از رویت خدا و چگونگی آن از مهمترین بحث های کلامی در میان فرق اسلامی از جمله اشاعره است. متقدمان اشعری بنا بر دلایل نقلی اعتقاد دارند که خداوند، قابل رویت است و مومنان در آخرت می توانند خدا را با چشم سر ببینند. این نظر اشاعره در روند تاریخی با تغییراتی رو به رو شد؛ به طوری که در دوره ای استدلال های عقلی و در زمانی رویکرد عرفانی در میان آنها قوت گرفت. فخر رازی از جمله اندیشمندان اشعری است که در این باره سخن گفته و نظریه او به جهت شرایط روحی و تاریخی اش با اشاعره پیش از خود متفاوت است. ایشان پس از بررسی نظرهای مختلف معتقد شد که رویت خدا با دلایل عقلی قابل اثبات نیست و مقوله ای است که جز با نقل و سمع نمی توان به آن دست یافت. او در پایان، رویت خدا در آخرت را نوعی کشف دانست و به این ترتیب دیدگاهی را پذیرفت که قرن ها قبل امامیه در پرتو تعالیم اهل بیت علیهم السلام به آن دست یافته بود.

ذات حق در مقام احدیت و احدیت برخود تجلی نمود و خود را در صورت اسماء و صفات نمایان ساخت. این اسماء و صفات تعین هایی در علم حق دارند که اعیان ثابته نامیده می شوند. اشاعره صفات حق را زائد بر ذات او می دانند، اما فلاسفه و اهل تحقیق، صفات حق را عین ذات او می دانند. صفات مبادی اسماء هستند. اگر ذات حق را با صفتی از صفات متصف کنیم، آن ذات را با توجه به آن اتصاف اسم می نامند. تعداد اسماء و صفات حق را نود و نه اسم ذکر کرده اند که این اسماء توقیفی است یعنی کسی حق افزودن بر آنها را ندارد. اسماء و صفات الهی را به طرق گوناگون تقسیم می کنند و از جمله تقسیم آنها به صفات جمال و جلال است. از دیدگاه اهل عرفان صفاتی که متعلق به لطف و رحمت حق هستند صفات جمال و صفاتی که قهر و انتقام الهی را در بر می گیرند صفات جلال اند. اما در باطن هر صفت جمال، جلالی مستور است و درون هر صفت جلال را جمالی آراسته است. مثنوی مولانا جلال الدین بلخی مملو از اسماء و صفات الهی است. در این میان صفات جمال مولانا را بیشتر تحت تاثیر خود قرار داده اند. تا جایی که مثنوی را می توان کتاب لطف و رحمت نامید. دیدگاه خوش بینانه مولانا نسبت به عالم سبب گردیده که او صفات جلال را نیز از دیدگاه جمال بنگرد. در این رساله بیست و چهار صفت، از صفات جمال الهی در مثنوی مورد بحث قرار گرفته است.

بحث صفات خدا یکی ازشیرین ترین مباحث خداشناسی است . این مباحث درزمان اکثرپیامبران به صورت ابتدایی مطرح بوده است اما در آغاز طلیعه اسلام و در زمانپیامبر اکرم (ص) با این سئوالات توسعه پیدا کردکه :آیا خدا کیفیت و صفتی دارد؟ آیا فکر و اندیشه و حواس ما می تواند صفات او را ادراک کند ؟ آیا خداوند طبق ظاهرآیات دارای دست و گوش و چشم و صورت است ؟ یا این آیات باید با تیغ تأویل کالبدشکافی شود ؟ و … موضوع اصلی این رساله “ تشبیه و تنزیه ” است کـه یکی ازمسائل مهم در بحث صفات خداست . این رساله درسه فصل تنظیم شده است در فصل اول طرح تحقیق ارائه شده کـه شامل مقدمه ، اهمیت و ضرورت تحقیق و تعاریف اصطلاحات است . در فصل دوم به پیشینه نظری تحقیق در متون کلامی و فلسفی و عرفانی پرداخته ایم و ازاین رهگذر به آراء سلف مسلمین و أئمه معصومین در خصوص آیات تشبیه و تنزیه اشاره کرده واقدامات تأویلگرایانه پیشوایان دینی را در خصوص آیات تشبیه مطرح کردیم ، آیاتی کـه خداوند را به داشتندست و چشم و گوش و صورت توصیف می کند .سپس به ترتیب زمانی به جستجوی پیشینه نظری مسئله تشبیه و تنزیه در آراء بیانیه ـ زیدیه – مرجئه ـ معتزله ـ اشاعره پرداخته و آنگاه بطور مشروح این مسئله را ازدیدگاه هشام بن حکم کـه در این مورد اتهامات ناروایی به او زده اند ،مورد بررسی قرار دادیم . و سپس تشبیه و تنزیه را ازدیدگاه موسی بن میمون و ابن تیمیه وعلامه حلی مطرح کرده وتا اینجا پیشینه نظری تشبیه و تنزیه را در متون کلامی مورد توجه قرار داده ایم . سپس به بررسی این مسئله در متون فلسفی پرداخته و قسمت اصلی این فصل را به دیدگاه صدرالمتألهین و تفسیرایشان ازتشبیه و تنزیه اختصاص داده و جلوه حکمت تشبیهی و تنزیهی را در آثار وی به تماشا نشسته ایم . دیدگاه حاجی سبزواری آخرین نظریه ای است کـه در این رساله پیرامون تشبیه و تنزیه ازمتون فلسفی انتخاب و ارائه شده است . سپس به بررسی این مسئله در متون عرفانی پرداخته ایم . به همین منظور ابتدا دیدگاه ابن عربی را ازمجموعه آثارش استخراج و بیان کردیم . او در کتاب “ فتوحات مکیه ” بشدت اهل تنزیه است اما در کتاب “ فصوص الحکم ” طرفدار تشبیه است . سپس“تئوری جمع ”‌را براساس آراء ابن عربی توضیح داده ایم . آنگاه همین تئوری را در آثار شیخ عبدالکریم گیلانی و عبدالرحمن جامی به اختصار جستجو کردیم . فصل سوم این رساله به تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق اختصاص دارد . ازآنجاکه تمام مباحث صفات خداوند در متون کلامی و فلسفی ازدو حیثیت “ هستی شناختی ” و “ معرفت شناختی ” برخوردار است به توضیح این دوحیثیت پرداخته و یافته های تحقیق را درفصل دوم ازهمین دوزاویه طبقه بندی کردیم . سپس تقسیمات معنا شناختی صفات خدا را مطرح کرده و در پایانبه مفسرهای مختلف ثنائیه تشبیه و تنزیه اشاره کردهوقالبها و فرمولهایی را مطرح کردیم کـه متکلمین و فلاسفه درتفسیر و تأویل صفات خداوند مورد استفاده قرار داده اندوالسلاممحمد حسین ایراندوست

در باب معناشناسی صفات خداوند، نظریات مختلفی ارائه شده است كه رسالت این رساله، به بررسی و تحقیق دربارۀ آنها، و یافتن نظر برتر، اختصاص یافته است.شكی نیست كه در دورۀ نزول وحی، همۀ اعراب، از مسلمان و غیر مسلمان، متوجه فهم مفاهیم قرآن می‌شدند، مخصوصا درك و فهم صفات الهی، چنان برای آنها ملموس و قابل درك بود كه زمینۀ پرسش جدی از آنها، برای شنوندگان پیش نیامد. اما بعد از طی این دوره، با نفوذ احبار یهود و رهبانان مسیحی، و همچنین تسری فلسفۀ یونان، و ایجاد شك و شبهه در عقاید مسلمانان، باب بحث و بررسی دربارۀ صفات الهی گشوده شد. و بدین ترتیب، زمینۀ سوق یافتن افكار به سمت تشبیه، توسط احبار و نیز تعطیل، به وسیلۀ فلسفۀ یونان فراهم گردید.و نیز افرادی، چون مقاتل بن سلیمان (150 هـ) با داخل كردن عقاید تجسیمی در تفسیر قرآن، و همچنین تكیه بر اشتراك لفظی در تفسیر واژه‌های قرآنی به تبلیغ این دو نظریه در میان اهل سنت همت گماشت، از سوی دیگر با تحریك نظر مخالفان، باعث پیدایش عقیده تعطیل، توسط جهم بن صفوان گردید.از آنجا كه پیدایش و رشد فرقه‌های حشویه، مشبهه و معطله در زمان ائمه‌ (عليهم السلام)اتفاق افتاد، ایشان (عليهم السلام) در جهتمبارزه با آنها، احادیثی را در رد تشبیه و تعطیل بیان فرمودند، این عمل باعث گردید كه تشبیه در میان شیعیان رشدی نداشته باشد، و عقاید آنان از این حیث، در حصار امنی قرار بگیرد.اما متأسفانه، در قرن‌ها بعد، عالمی مانند ملا رجب علی تبریزی، با استناد به همین احادیث، منكر وجود هر گونه شباهتی بین خالق و مخلوق، حتی در صفات مستعمل بین آنها شد و با اعتقاد به اشتراك لفظی، در برابر اشتراك معنوی وجود ملاصدرا جبهه گرفت. پس از وی پیروانش آراء او را گسترش دادند و نظریات تعطیل و نفی صفات و الهیات سلبی را نیز مطرح كردند. هر چند كه قبل از ملارجبعلی گروههای دیگری نیز چنین اعتقاداتی داشته‌اند و این موضوع، بحث جدیدی نیست، اما چون، نظرات وی و شاگردانش به صورت مدون به رشتۀ تحریر درآمده، لذا در بررسی این عقاید، به بیان دیدگاههای این افراد اكتفا نموده‌ایم.از آنجا كه این نظریات، از یك ریشه، جوانه زده‌اند، در عقاید آنان، اشتراكاتی دیده می-شود، مانند:1-برای اثبات درستی عقاید خود، متوسل به ظاهر احادیث شده‌اند بدون آن كه به كاربرد یك واژه در زمان ائمه(عليهم السلام) توجه داشته باشند.2-منكر توانایی عقل در راهیابی به هر گونه شناختی از خدای تعالی شده‌اند در حالی كه مخاطبان خود را افرادی عاقل محسوب نموده، و برای اثبات هدف خود، استدلالاتی بر اساس براهین عقلی، ارائه داده‌اند.3- با تأكید بر تباین بین خالق و مخلوق، تنزیه مطلق الهی را، از خصوصیات ویژۀ عقیدۀ خود دانسته‌اند.در بین احادیث، عباراتی دیده می‌شود كه مستمسكی برای طرفداران هر یك از عقاید، قرار گرفته و آنان با ارائۀ تفسیر نادرستی از آن، به تبیین عقیدۀ خود پرداخته‌‌اند. مثلا، با تكیه بر عبارات «لا یشبهه شیء»، و «فقد جمعنا الاسم و اختلف المعنی»، گروهی بر این نظر هستند كه معانی صفات، در خداوند و مخلوقات با یكدیگر اختلاف دارند و این دو، هیچ وجه شباهتی با هم ندارند. كه این همان، اعتقاد به اشتراك لفظی است. گروهی با استفاده از عبارت «كمال الاخلاص نفی الصفات عنه»، صفت داشتن خداوند را مستلزم تركیب او (از صفت و موصوف) دانسته‌، لذا به نفی كردن مطلق صفات رو آورده‌اند. عبارت «و لا تفكروا فی الله»، دستاویزی برای اعتقاد به عدم توانایی عقل در راه یابی به شناخت خدای تعالی و در نتیجه تعطیل شده است. و بالاخره گروهی از «لا»ی مذكور در عبارت «عالم لایجهل، قادر لایعجز»، نتیجه گرفته‌اند كه صفات ثبوتی تا هنگامی كه به صفات سلبی باز نگردند هیچ گونه شناختی از خدای تعالی در اختیار انسان نمی‌گذارند.در رد این عقاید در این رساله دلایل متعدد و فراوانی هم از سوی نگارنده و هم سایر منتقدین ذكر گردیده است. تفسیر درست این احادیث، ارائه، و اشتباهات، توضیح داده شده است. با اختصاص یك فصل به موضوع تشبیه و تجسیم الهی، چگونگی پیدایش و رشد و گسترش آن را در بین مسلمانان به تصویر كشیده شده، تا نشان داده شود كه مفهوم حقیقی واژۀ تشبیه، در احادیث تشبیه و تجسیم و منظور از نفی صفات، نفی صفات تشبیهی و تجسیم الهی بوده‌ است نه تشبیه مطلق و همه جانبه.در این رساله، جهت اثبات اشتراك معنوی، در دو فصل، نظریات مخالفین، بیان و دلایل مردود بودن آنها ارائه گردیده، و در فصل سوم، با استفاده از براهینی مانند: برهان خلف، صنایع ادبی در صفات الهی مذكور در قرآن، اثباتِ اشتراك معنوی وجود، با راههای گوناگون و سپس تسری دادن اشتراك معنوی صفت وجود به سایر صفات و در انتها با ذكر چند دلیل روایی به ثابت كردن اشتراك معنوی در اسماء و صفات الهی پایان داده‌ایم.

از جمله مباحث مهم علم کلام اسلامی، صفات خبریه است که مذاهب مختلف اسلامی، دیدگاه‌های مختلفی درباره آن اتخاذ کرده‌اند. در این میان، برخی متهم به تشبیه، عده‌ای متهم به تجسیم و برخی دیگر هم متهم به تعطیل شده‌اند. حتی فرقه‌ای مانند وهابی‌ها پا را از این هم فراتر گذاشته‌اند و مخالفان خویش در باب صفات خبری را تکفیر کرده‌اند. گاهی معدودی از فرق اسلامی، شیعه را متهم به تشبیه و تجسیم کرده‌اند، اما در طول تاریخ، علمای شیعه این تهمت‌های واهی را رد کرده‌اند و گفته‌اند موضع شیعه در قبال صفات خبری، همان موضع اهل بیت پیامبر اکرم، یعنی تنزیه، است. زیرا در روایات واردشده از امامان معصوم (ع)، درباره صفات خبری به سه نظریه مهم، یعنی اثبات به تشبیه، نفی صفات و اثبات بدون تشبیه اشاره شده است که نظریه اخیر، همان دیدگاه تنزیهی شیعه است. در تحقیق پیش رو، کوشیده‌ایم با تقسیم‌بندی منظمی، انظار مختلف در باب صفات خبری و ادله مطرح‌شده در این زمینه را به صورت تطبیقی و با تکیه بر رؤیت الاهی ذکر کنیم و به تنها حالت رؤیت الاهی، که همان رؤیت قلبی است، اشاره کنیم.

ترجمه ی تاریخ یمینی را بی شک می توان یکی از گرانسنگ ترین نوشتارهای ادبی به شمار آورد که افزون بر ویژگی های برجسته ی ادبی، نمایانگر یک دوره ی تاریخی بسیار مهم و تاثیر گذار بر تاریخ ادبیات ایران نیز است. علت انتخاب این کتاب و بررسی آن، اهمیتی است که در دو زبان فارسی و عربی داراست و همین امر نشان دهنده ی آن است که این کتاب نیاز به بررسی بیشتری توسط فعالان در حوزه ی ادبیات را دارد.با توجه به اهمیت ادبی و بلاغی این اثر و توجه خاص جرفادقانی به تصویرسازی در آن، نگارنده بر آن شد که به بررسی ترجمه ی تاریخ یمینی از منظر علم بیان بپردازد. در این تحقیق، ترجمه ی تاریخ یمینی از نظر علم بیان(تشبیه،استعاره،کنایه و مجاز)مورد بررسی قرار گرفت. پس از بررسی این نثر، نگارنده به این نتیجه رسید که از بین باب های سنتی علم بیان، بیشترین آرایه هایی که به کار رفته است، مربوط به آرایه ی تشبیه و کنایه است که از انواع تشبیه، تشبیه بلیغ(اضافه ی تشبیهی) بیشترین کاربرد را در این نثر به خود اختصاص داده است؛ این امر بیانگر آن است که تشبیه کم کم در این دوره جای خود را به استعاره داده است و واقع گویی از نثر رخت برمی بندد و جای آن را پوشیده گویی و ابهام در کلام می گیرد و این امر راه را برای استعاره و کنایه باز می کند، به طوریکه تصویر های غالب در این نثر بعداز تشبیه، کنایه است.