مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

انسان دارای نیازهای بسیاری است و از آنها نیاز به آرامش و آسایش خاطر است و به خاطر پیچیدگی روان برای برآورده کردن آن همواره نیاز به الگو و راهنمایی است ، مکتب‌های فکری هم هر کدام به نوعی در صدد ارائه‌ي راه حلی برای رسیدن به آرامش روانی بشر بوده‌اند لکن از آن‌جا که انسان دارای روح و روان پیچیده ای است و نیازهای گوناگونی در او نهفته است، تنها مکتبی می‌تواند راه درست را ارا ئه دهد که به روح و جسم انسان آگاهی کامل داشته باشد و به لحاظ آن‌که خداوند خالق و رب بشر و تمام عالم می‌باشد، مکاتب توحیدی در این مسیر موفق‌تر می‌باشند و از میان آن‌ها کامل‌ترین دین توحیدی ،یعنی اسلام، مناسب‌ترین الگو را در قرآن کریم که کامل‌ترین راهنما در مسائل روانی است ،ارائه می‌دهد و ذکر و یاد خداوند متعال را تنها منبع در آرامش معرفی می‌کند.این پژوهش در پی آن هست کهالگوی قرآنی آرامش را در قرآن مورد بررسی قرار دهد، از این رو مباحث این نوشتار در دو فصل تنظیم می‌شود، در فصل اول؛ دو واژه‌‌ٔ ذکر و آرامش مورد بررسی قرار می‌گیرد و به‌دست می‌آید که ذکر در اصطلاح به معنای یادآوری است که به صورت‌های فکری، زبانی، قلبی و عملی نمود پیدا می‌کند و آرامش در اصطلاح قرآنی حالت روحی ویژه‌ای است که خداوند آن را با رحمت خاص خودش به اهل ایمان، عطا می‌کند، و در ادامه، عوامل ذکر و آرامش و انواع آرامش هم مورد بررسی قرار می‌گیرد. در فصل دوم که مهمترین قسمت این نوشتار می‌باشد به بررسی رابطه‌ٔ ذکر با آرامش در سطح فردی، جامعه و خانواده پرداخته می‌شود و نتایج پژوهش نشان می‌دهد که برای رسیدن به آرامش فردی اول باید فکر و ذهن را تصفیه کرد و به یک شناخت صحیح الهی دست یافت و به حالت ذکر فکری رسید. دوم، لازم است رفتار و گفتار هم از دستورات الهی پیروی کنند تا به مقام ذکر رفتاری رسید و سوم، با تصفیه‌ٔ قلب از آلودگی‌ها و کینه‌ها و گناهان آن را به خوش‌بینی و واقع‌بینی و رضایت از حق مزیّن کرد و به ذکر قلبی رسید. برای رسیدن به آرامش در جامعه ، ابتدا ذکر شناختی و بعد برنامه‌ای در قالب ذکر رفتاری تدوین می‌شود که افراد جامعه را به انتخاب حاکم صالح و برقراری امنیت اجتماعی و امنیت خارجی و اعتدال اقتصادی برای رسیدن به این آرامش ترغیب می‌کند و برای آرامش در خانواده هم ذکر زبانی، شناختی و ذکر رفتاری خاصی، مورد توجه قرار می‌گیرد و برای رسیدن به آن اول، برای تشکیل خانواده، دو ملاک ایمان و اخلاق، ملاک‌های اصلی برای انتخاب همسر بیان می‌گردد و دوم، ارتباطات میان فردی بین همسران، نقش‌های همسران و نیازهای همسران، تربیت دینی خانواده مورد بررسی قرار می‌گیرد .

رابطه میان بیماری و شفا پدیده ای فرهنگی - اجتماعی است. در جامعه ما مراجعه به دعانویس ها یکی از شیوه های فرهنگی شفایابی و مقابله با بیماری است. با وجود قدمت قابل ملاحظه دعانویسی، مطالعه این پدیده به خاطر آمیختگی با خرافات کمتر مورد اقبال محققان قرار گرفته است. در نوشتار حاضر، تلاش می شود به عنوان یک گام ابتدایی بخشی از زوایای پنهان دعانویسی معرفی شود. به این منظور، با استفاده از آموزه های جامعه شناسی و روش مطالعه کیفی، عناصر و اجزاء پدیده دعا نویسی توصیف می شود. از این رو، 14 نفر از دعانویس های شهر تهران از جهت خصوصیات فردی، فرایند کسب شناخت، وضعیت کنش (نوع، جهت، و شکل کنش)، هنجارهای حاکم بر تعامل میان دعانویس - بیمار و همچنین شیوه بازتولید دعانویس بررسی می شوند. در انتها، برخی مولفه های اصلی پزشکی مدرن و دعانویسی مورد مقایسه قرار می گیرد.

دعا و نیایش به عنوان رابطه میان انسان و خدا، از مسائل مهم در ادیان و نیز مهم ترین رابطه بین خالق و مخلوق در جهان و «اولین، عالی ترین و صمیمانه ترین نماد تجسم دین» همچون خون و جریان خون در زندگی دینی ما است.از جمله افراد معدودی که عمیق ترین اسرار دعا و نیایش را بیان کرده است جلال الدین مولوی است. او معتقد بود آغازگر دعا خداوند است، چون اوست که احساس نیاز را در انسان به وجود می آورد، از این رو هر دعا و نیایش فی نفسه حاصل لطف خداوندی است. در نظر او دعا آن چراغی است که خدا در این عالم روشن ساخته تا انسان را از ظلمات بیرون آورد.در این مقاله که مواد آن به شیوه توصیفی و تحلیلی از آثار مولوی استخراج شده است، دیدگاه مولوی در باره مفهوم و اهمیت نیایش، دعای واقعی، آغازگر نیایش، انگیزه، انواع، آداب و استجابت دعا و نقش آن در برگرداندن قضای الهی بررسی شده است.

صحیفه سجادیه، مجموعه‌ ای از 75 دعا و نیایش است كه امام زين العابدين عليه السلام انشا فرموده‏ اند و فرزند بزرگوارشان امام محمد باقر عليه السلام و نیز برادرش زید بن علی آن‏ها را نوشته‏ اند و امام جعفر صادق عليه السلام نيز در مجلس حاضر بوده و آنها را مى‏ شنيده است. از صحیفه سجادیه که سند آن به امام سجاد علیه السلام منتهی می شود، به «اخت القرآن» و «انجیل اهل البیت علیهم السلام» و «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله» و «صحیفه کامله» تعبیر شده است. دعاهاي صحيفه علاوه ‌بر‌ حسن بلاغت ‌و‌ كمال فصاحت ‌از‌ علوم الهي ‌و‌ معارف يقيني برخوردار است ‌كه‌ عقل ها ‌در‌ مقابل ‌آن‌ رام است ‌و‌ فحول علما ‌در‌ مقابل ‌آن‌ ‌سر‌ تسليم ‌و‌ خضوع فرود آورده اند. اين حقيقت براي صاحبدلان حقيقت بين با نگاهي ‌به‌ صحيفه آشكار مي گردد؛ زيرا عبارات صحيفه خود بيانگر ‌آن‌ است ‌كه‌ فوق كلام مخلوق ‌و‌ پايين‌ تر‌ ‌از‌ كلام خالق است؛ لذا ‌هم‌ ‌از‌ دسترس اوهام جاعلان برتر ‌و‌ بالاتر است ‌و‌ ‌هم‌ علما ‌و‌ بزرگان سخت بدان توجه ‌و‌ ‌از‌ ‌آن‌ ستايش كرده اند.

«الدروع الواقیة» تالیف سید‌ علی بن طاووس قدس سره است. به یقین باید اذعان داشت که مؤلف کتاب در بسیاری از علوم گوناگون از ویژگی های برجسته، توانایی‌ های والا و منزلت رفیعی برخودار است و حرص و ولع شدیدی در افزایش معارف گوناگون اسلامی در دل می‌ پروراند و به وسیله این ویژگی هاست که توانست کتابخانه اسلامی را به بسیاری از کتاب های ارزشمند خود که بالغ بر ده‌ ها کتاب است غنی سازد. دعا در کتابخانه سید ابن طاووس از جایگاه ویژه‌ ای برخوردار است و اهتمام خاصی بدان قائل شده است و کتاب های دعای مشهور و گرانبهایی را به رشته تحریر درآورده که از تعریف بی نیازند و کتاب حاضر نمونه بارز آنها به شمار می‌ رود. این کتاب شامل مطالب فراوانی از آداب گوناگون اسلامی، دعاها و حرزهای مربوط به روزهای ماه است که در چند فصل آمده است و در واقع تتمه کتاب مصباح المتهجد ده جلدی شیخ طوسی رحمه الله شمرده می‌شود که ابن طاووس نام آن را (المهمات و التتمات) نهاده است.

كتاب «الشمس وراء السحب» رویكردی روایی نسبت به سفارش موكد معصومین (ع) در مورد ضرورت دعا برای امام مهدی (ع) است. در این كتاب روایات متعددی از پیامبر اسلام (ص) و دوازده امام پس از ایشان و همچنین ادعیه وارد شده از معصومین در موضوع ضرورت دعا برای فرج و ظهور امام مهدی گردآوری شده و متن دعاهای آنان در این زمینه درج گردیده است. نویسنده بر این باور است كه تمامی ائمه برای مساله ظهور و درك آن اهمیت والایی قایل بودند. بنابراین در هر مناسبتی برای این امر و امام مهدی (ع) دعا می‌ كردند تا این فرهنگ بین شیعیان گسترش یابد.

ابوالقاسم کُرّکانی (380- 469) یکی از عارفان و مشایخ بزرگ مکتب خراسان است که آگاهی از اقوال و آراء و اندیشه‌های عرفانی وی، در بررسی تاریخ تحلیلی و جریان شناسی تصوّف، امری ضروری و بایسته است. علیرغم گمنامی و شهرت اندک وی در تصوّف، او در نزد بسیاری از بزرگان و مشایخ کبار صوفیه خدمت کرده و در روزگار خویش صاحب خانقاه و مریدانی بوده که بسیاری از آن‌ها از جمله ابوعلی فارمدی و ابوبکر نسآج، به مدارج عالی عرفانی دست یافته و واسطه انتقال آموزه‌های عرفانی وی به بزرگانی چون احمد غزالی و عین القضات بوده‌اند. متأسّفانه برخی از تذکره‌نویسانی چون حمدالله مستوفی و دولتشاه سمرقندی به استناد حکایتی در اسرارنامه عطّار، مذکّری را که از نماز گزاردن بر جنازه فردوسی خودداری کرد و اجازه نداد که وی را در گورستان مسلمانان دفن کنند، همین ابوالقاسم کرّکانی دانسته‌اند و دیگران هم بارها این افسانه را -به تقلید از روی یکدیگر و بدون تحقیق و ژرف نگری در حکایت عطّار- نقل کرده و به عمد یا غیر عمد، کرّکانی را «فقیه متعصّب» و «مذکّر تنگ نظر» معرّفی کرده، به همین بهانه در مقابل میراث و اندیشه‌های پربار عرفانی وی سکوت کرده‌اند. این نوشتار بر آن است ضمن ذکر دلایل و شواهدی مبنی بر ردّ چنین نسبت و عملکردی به شیخ کرّکانی، ابتدا کلیّاتی از زندگانی، احوال، آثار، استادان، شاگردان و معاصران وی مطرح و سپس برخی از اقوال و اندیشه‌های عرفانی او را بیان کند؛ اندیشه‌هایی همچون: دفاع از ابلیس، توأمان بودن رضا و دعا، اهمیّت فنای فی الله، فضلِ موافقت برادران، دام پندار، مار نفس، اطاعت بدون قید و شرط از پیر، تمایز معلومِ خالق و علمِ مخلوق، توکّل و یاد مرگ.

همان گونه كه مؤلف نهج‌البلاغه در مقدمه اش بيان كرده، «امير مؤمنانمنشأ فصاحت و منبع بلاغت و پديد آورنده آن است. مكنونات بلاغت به وسيله او آشكار گرديده و قوانين واصول آن از اوگرفته شده است». و از همين جهت هدف سيد رضياين بود كه علاوه بر فضايل بي شمار ديگر، بزرگي قدر و شخصيت امير مؤمنان را از اين نظر روشن سازد كه آن حضرت از ميان تمام گذشتگاني كه سخني از آنها به جا مانده، به آخرين مرحله فصاحت و بلاغت رسيده است و گفتار او اقيانوسي است بيكرانه كه سخن هيچ بليغي به پايه آن نخواهد رسيد. و بر اين اساس نام كتابش را كه مجموعه‌اي از سخنان امام علياست، نهج‌البلاغه (شيوه روشن بلاغت) ناميد؛ اين رساله هم در صدد آشكار نمودن گوشه‌هايي از بلاغت امامدر خطبه‌هاي نهج‌البلاغه از منظر علم معاني در ضمن شش بخش مي‌باشد. در بخش اول كلام خبري و اقسام آن، همچنين خروج خبر از مقتضاي ظاهر مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در بخش دوم در باره كلام انشائي و اقسام و معاني آن بحث مي شود. در بخش سوم قصر و راه‌ها و اركان و اقسامش بررسي مي‌گردد. در بخش چهارم، ‌از فصل و وصل سخن به ميان مي‌آيد. در بخش پنجم، از ايجاز و اطناب و مساوات بحث خواهد شد. و در بخش پاياني برخي از نكات نو بلاغي در خطبه‌ها طرح مي‌شود.

در طول تاریخ، هنر همواره انسان را همراهی کرده است. انواع متفاوت هنری، بسته به زمان های متفاوت و جوامع مختلف، اشکال گونه گون داشته است. گرچه هنر، بخشی از زندگی انسان را تشکیل می دهد اما نقش آن در زندگی مهم تر و عمیق تر از امور روزمره است. این اهمیت هنر به صورت های متنوع دیده می شود، اما در هر صورت نوعی تقدس به هنر بخشیده است. زمانی برای شکار و برکت زراعت، از هنر بهره می گرفتند و زمانی هم در کلیسا جهت آموزش های مذهبی به مردم از آن استفاده می کردند. حتی در جوامع سکولار معاصر هم، هنرمندان بازمانده تقدس از دست رفته به شمار می روند. علت تقدس هنر، در ذات آن نهفته است. زیرا هنر بر آن است که به انسان تعالی ببخشد و از مرزهای روزمرگی فراتر ببرد. نکته ای که باید در آن تامل کرد این است که اهمیت هنر در جوامع گوناگون، سبب شده که بر قدرت اجتماعی آن هم افزوده شود. متاسفانه این حسن، بری از عیب نبوده و نیست. از ابتدای تاریخ و احتمالا ماقبل آن، افراد و گروه هایی تلاش کرده اند تا با استفاده از این قدرت عظیم، بر مردم تسلط یابند و جهت تحقق خواسته های نفسانی خود از هنر، استفاده ابزاری نمایند. این دشواری بزرگی است که هنر همیشه با آن روبرو بوده و هست. از هنر که وظیفه اش اعتلای روح و معنویت بشر و سرانجام رها کردن او از تعلق به امور دنیوی است، برعکس در جهت تحمیق و تحکم بر انسان ها استفاده شده است. این پژوهش می کوشد تا مرز میان هنر والا و هنر مخرب را ترسیم نماید.