مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد چهاردهم: المقنعة. این كتاب فتوایی در دو بخش تدوین شده است: بخش نخست مربوط به اصول اعتقادی است. در این قسمت مؤلف راجع به توحید و صفات حق تعالی، وجوب اعتقاد به انبیا و رسل، وجوب اعتقاد به امامت، ولایت اولیاء الله، وجوب اعتقاد به معاد، وجوب معرفت و عمل به شریعت اسلام و وجوب نماز بحث می كند. بخش دوم مربوط به فروع فقهی است كه از باب طهارت شروع شده و به باب وکالت خاتمه می یابد. اين كتاب مهمترين اثر شيخ مفيد در فقه مى‌باشد. شيخ مفيد در مقدمۀ كتاب المقنعه مى‌فرمايد: « اين كتاب، مختصرى از احکام شرع مقدس اسلام مى‌باشد و در آن به بيان واجبات و محرمات پرداخته‌ام تا هر كس مى‌خواهد به دين خود عمل نمايد، به آن اعتماد كند و كسى كه راه حق را يافته است با مطالعۀ اين كتاب بر معرفت و يقين او افزوده شود. همچنين كتاب حاضر« رهنمايى» باشد براى كسانى كه مى‌خواهند راه رشد و كمال را پيدا كنند و دليلى باشد براى جويندگان حق و حقيقت و مرجع معتبر و امينى باشد براى كسانى كه مى‌خواهند بر آن اعتماد كنند و به عبادت خداوند متعال بپردازند و در حوادث ناگوار روزگار به آن پناه برند و در جار و جنجال گروه‌ها و احزاب سخن حق را پيروز گردانند. من اين كتاب را با مباحثى آغاز مى‌كنم كه دانستن آن بر همگان لازم است و هيچكس مجاز نيست در آنها اهمال و سستى نمايد، يعنى اعتقاد به خداوند متعال و شناخت او; زيرا شناخت خدا اصل و اساس ايمان و پايه و ستون تمام اديان الهى است و قبول اعمال ما و يافتن راه هدايت از راه گمراهى، با شناخت خداوند متعال امكان پذير است.»

در این تحقیق معاد و تأثیر « اعتقاد به معاد » و بازتاب آن در کلیات شمس بررسی می شود و بر پایه مطالب گردآوری شده این موضوع مطرح می شود که : مولوی به معاد به عنوان یکی از اصول دین معتقد است و کلیات شمس صرفاًتغزّل نیست ؛ بلکه در خلال اشعار زیبا و سرشار از مضامین عالی عرفانی و عاشقانه خود با بیان اعتقادات مذهبی در قالب شعر، در جهت بیداری دلها و بازگشت به اصل خویشتن می کوشد.

کتاب «عقائد الإمامیة في ثوبة الجدید» در اصل مجموعه سخنراني هاي علامه مظفر در سال 1363 هجری قمري در دانشکدة ديني «منتدي‌ النشر» است که ايشان آن را بازبيني كرده و در سال 1370 هجری قمري منتشر نموده است. در سال 1380 هجری قمري، اصلاحاتی دیگر بر روی کتاب صورت گرفت و به همراه مقدمة مؤلف و مقدمه‌ای دیگر از حامد حفنی، استاد سنی مذهب دانشگاه قاهره، در مصر منتشر شد. در پايان این کتاب، مؤلف منابعی را که از آنها بهره جسته ذکر می‌کند. برخي از اين منابع عبارتند از: اعتقادات شیخ صدوق، شرح عقائد صدوق، اوائل المقالات از شیخ مفید، تجرید الاعتقاد خواجه نصیر، شرح التجرید علامه الحلی، شرح الباب الحادی‌عشر فاضل مقداد، اعتقادات علامه مجلسی، بخش اصول عقاید از کتاب کشف الغطاء، اصل الشیعه و اصولها از محمدحسین کاشف الغطاء و دلائل الصدق فی نهج الحق از برادرش محمدحسن مظفر. نویسنده فقط در یک مورد در پاورقی به کتاب کشف الغطاء شیخ جعفر ارجاع داده است و در پاورقي و متن به كتاب‌هاي ديگر ارجاع نداده است و در پایان کتاب به ذکر نام آن کتاب‌ها بسنده کرده است. با مقایسة مطالب و موضوعات کتاب عقائد الامامیه، با ديگر کتب، شباهت‌ها و تفاوت‌هايي را مشاهده مي‌كنيم. از این رو، مي‌توان گفت كه ایشان بدون آنکه مقید به یک کتاب خاص باشد، از مجموع آن کتب بهره گرفته است. طرح برخی از مطالب همانند طرح مباحث تربیتی و اجتماعی در فصل چهارم عقائد الامامیه را می‌توان از ابداعات ایشان تلقی کرد که در ادامه بدان خواهیم پرداخت. مرحوم مظفر دو مقدمه بر چاپ اول و دوم کتاب نوشته است. علامه مظفر در مقدمة کتاب عقائد الامامیه، بحث وجوب عقلي تحقيق و تفکر در اعتقادات را مطرح می‌کند و در چهار اصل ديني توحيد، نبوت، امامت و معاد، پرهيز از تقليد را لازم می‌داند.علامه مظفر در فصل اول دیدگاه امامیه را در مسائل خداشناسی بیان می‌کند

از مهمترین معضلات بشر معاصر، عدم سازش و افزایش اختلالات رفتاری در جوامع انسانی است. بشر علیرغم پیشرفت سریعی که در علم و صنعت نموده، اما در پناه این پیشرفت ها به آرامش خاطر که تضمین کننده سلامت روانی و اجتماعی است دست نیافته است. عصر حاضر به موازات پیشرفت هایش، عصر اضطراب نام نهاده شده و اضطراب از دیدگاه روانشناسی، هسته مرکزی بسیاری از بیماریهای روانی تلقی می گردد. اعتقاد به معاد نقش اساسی در پیشگیری از بیماریهای روانی ایفا می کند.

عبدالله بن جندب راوى بخش قابل توجهى از احاديث اهل بيت (ع) است. در چهار بخش گذشته از اين سلسله دروس، قسمت هايى از وصيت امام صادق (ع) به وى مورد بحث قرار گرفت. در قسمت گذشته، اندرزهاى امام صادق (ع) در زمينه پرهيز از دل باختگى در برابر دنيا، حكمت نابرابرى انسان ها در برخوردارى از ظواهر دنيا، شرف رزق خداوند بر ارزاق دنيوى، و غبطه ممدوح نسبت به مال و دنيا مورد بحث قرار گرفت. اكنون پنجمين بخش از اين وصايا را از كلام استاد بر گوش جان مى نشانيم.

يكى از اهداف ارزشمند انقلاب اسلامى ايران تدوين مبانى علوم انسانى از جمله اقتصاد از ديدگاه وحى و اهل بيت وحى (عليهم السلام) است كه به منظور تدبير بهينه امور اجتماعى اقتصادى صورت مى گيرد. مقاله حاضر، كه در آن «مبانى اقتصاد از ديدگاه قرآن كريم» مورد بررسى قرار گرفته، گامى هرچند ابتدايى اما بديع و راهگشا در اين خصوص است. در اين بررسى، خاطرنشان شده كه از منظر قرآن كريم، اقتصاد سالم و رشديابنده مبتنى بر اصول ذيل است: شناخت و تدبير امور اقتصادى از راه تفقه، تعقل، اعتقاد به توحيد (تجلى توحيد در اقتصاد)، اعتقاد به معاد، اعتقاد به مظهرى از عبوديت بودن عمليات اقتصادى، دخالت دولت در اقتصاد، عدالت در عمليات اقتصادى و تزكيه.

در ادامه سلسله مباحث اخلاقى استاد مصباح يزدى، در اين شماره نيز بخش ديگرى از بحث «تزكيه نفس» را به محضر اهل معرفت تقديم مى داريم. در جلسه گذشته بحثى را تحت اين عنوان ارائه كرديم كه ريشه همه مفاسد، انحرافات، و سقوط انسان «غفلت» است و چند نمونه از آيات كريمه قرآن را در اين باره يادآور شديم. سؤالى هم مطرح كرديم كه منظور از غفلتى كه موجب اين سقوط و انحراف، و در نهايت عذاب ابدى مى شود، غفلت از چيست؟ در اینجا به بررسی پاسخ این سوال پرداخته می شود.

همان گونه كه در جلسات گذشته ذكر شد، بر حسب آنچه از قرآن كريم استفاده مى شود، عامل اصلى سقوط انسان «غفلت» است. گفته شد كه هيچ وقت غفلت مطلق براى انسان پيش نمى آيد؛ انسان هميشه به چيزى توجه مى كند. غفلتى كه باعث سقوط مى شود، غفلت از هويت الهى و يا غفلت از رابطه خود با مبدأ و معاد است. آنچه هم كه مانع ابتلاى انسان به غفلت مى شود و در نقطه مقابل غفلت قرار دارد «توجه و ياد» است. همچنين از آيات كريمه قرآن استفاده شد كه قرآن براى غفلت زدايى، «تفكر» را توصيه مى كند. متعلق تفكر هم به ارتباط انسان با خدا و آيات الهى و سرانجام، انسان با معاد بازمى گردد. در جلسه گذشته، درباره فكر پيرامون آخرت و مقايسه آن با دنيا نكاتى ذكر شد و نتيجه اين شد كه وقتى انسان درباره ويژگى هاى دنيا فكر مى كند و آن ها را با زندگى آخرت، كه بى نهايت از زندگى دنيا ارزشمندتر است، مقايسه مى كند، اين فكر ـ فكر درباره حقيقت دنيا و كم ارزش بودن نسبت به زندگى آخرت ـ باعث مى شود كه انسان در برابر زرق و برق هاى دنيا خود را نبازد.

در ادامه سلسله مباحث اخلاقى استاد مصباح يزدى، در اين شماره نيز شرح بخش ديگرى از وصاياى امام جعفر صادق(عليه السلام) به عبداللّه بن جندب ذیل این موضوعات پى مى گرفته می شود: مفهوم حياء و آثار مترتب بر آن، حياء مطلوب و مصاديق آن.