مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهیکی از مهم‌ترین تجلیّات اسمای الهی در نظام عالم، «ولی» است. این تجلّی سبب شده نظام عالم پیوسته محتاج و نیازمند حضور ولی خدا باشد؛ چنان که امام جعفر صادق (ع) بقای عالم بدون امام را محال دانسته و فرموده‌اند: «لَو بَقیِیَتِ الأرضُ بِغَیرِ إِمَامٍ لَساَخَت» (کلینی، ج1، ص 179). موضوع ولایت در منظومه‌ی معرفتی متفکران مسلمان، به‌ویژه عارفان و فیلسوفان، مورد تأکید بود و هر یک به قدر سیر و سلوک خود و یا تفلسف و خردورزی اش، از اسرار این حقیقت ناب سخن گفته‌اند. اهمیت ولایت در اندیشه‌ی شیعی نسبت به سایرین، صد چندان است. این مسأله، از مبانی بی بدیل اعتقادات وتفکر عقلی- شهودی متألّهان شیعی شمرده شده است؛ چنان‌که باقرالعلوم(ع) چیزی را هم پایه او ندانسته و فرموده: «وَ لَم تُناَدَ بِشَیءٍ مَا نُودِیَ بِالوَلَایَه» (همان، ج 2، ص 18). این رساله، در مقام بررسی دیدگاه دو متفکر تاثیرگذار در جهان اسلام، یعنی محی الدین ابن عربی معروف به شیخ اکبر و امام خمینی (ره) است. روش تحقیق این رساله تطبیقی و روی آوردآن درون دینی است. نتایج به‌دست آمده از تحقیق نشان می‌دهد، از دیدگاه هر دو متفکر مسلمان، ولایت به عنوان عنصری گران‌سنگ در نظام معرفتی اسلام نقش آفرین بوده و ارزش والای هر پیامبری قبل از اِخبار از غیب و پیام آوری از آسمان، به ولایت اوست. در این میان، جایگاه ولایت نبی خاتم (ص) و وصّی به حق ایشان حضرت امیر(ع) به عنوان خاتم ولایت مطلقه و مرتبت والای ولایت امام عصر (عج) به عنوان خاتم ولایت مقیّده با تفاوت‌هایی مورد تأکید بوده و معارف قرآنی و دیگر معرفت های حاصل از آن تحت تأثیر این معرفت اصیل اسلامی است و فهم آن نه به عنوان یکی از مسایل معارف اسلامی، بلکه، روح گوهر معارف دینی اهمیت انکارناپذیری دارد.واژگان کلیدی: ولایت، ولایت مطلقه، ولایت مقیّده، حقیقت محمّدیه، حقیقت ولویه، ابن عربی، امام خمینی (ره).

وجه غالب وجود امام خمینی، سلوک و بندگی ایشان و به تبع آن، شأن هدایتگری امام از منظر عشق به مخلوق و بندگی خالق است. امام خمینی در کسب معرفت و گام زدن در عرصة سیاست و تلاش برای تشکیل حکومت و برپایی دولت با اتکال به قدرت الهی و اخلاص و قیام لله و با تأسی جستن به قرآن و مکتب حضرت رسول اکرم(ص) و اهل بیت ایشان(ع) بر این وجه حرکت کردند و وقتی هدف معرفت الله باشد بی شک اندیشة عرفانی امام در حوزه سیاست و رهبری ایشان بیشترین نقش را می تواند ایفا کند. چرا که ایشان معتقد بودند حقیقت ما نیز عین سیاست ماست. لذا با توجه به تألیفات و تقریرات و شخصیت عرفانی امام خمینی و نقش بی بدیل ایشان در رهبری انقلاب اسلامی در این مقاله نیم نگاهی به عرفان سیاسی و سیاست عرفانی در آفاق اندیشه و عمل و بینش و گرایش امام خمینی که« انقلابی معنوی» به معنای جامع کلمه را در عصر جدید و دنیای نوین پدید آوردند داشته و به بررسی نقش و جایگاه عرفان امام خمینی در اندیشه سیاسی ایشان می پردازیم.

این مقاله با یک پیشگفتار پیرامون شخصیت امام خمینی(س) و ابعاد وجودی و نقش ایشان در احیای اندیشه دینی آغاز می‏گردد و هدفش پرداختن به یکی از ابعاد عرفانی اندیشه امام است. نگارنده در این مقاله مباحثی را پیرامون نبوت و ولایت که از محوری‏ترین مباحث عرفانی است مطرح کرده و کوشیده است در هر مسأله نظر امام خمینی(س) را بیان کند. در این خصوص به آثاری همچون مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه ، تعلیقه علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، چهل حدیث، باده عشق، صحیفه نور، فرهنگ دیوان امام خمینی(س) مراجعه شده است گرچه اندیشه امام محور مقاله است اما به تناسب به آثار دیگر محققان و عارفان نیز استناد شده است. محورهایی که در این مقاله مورد کندوکاو قرار گرفته‏اند، عبارتند از: 1ـ معنای نبوت و ولایت؛ 2ـ ضرورت نبوت؛ 3ـ رابطه نبوت و ولایت؛ 4ـ ساحتهای نبوت و ولایت؛ 5ـ اسرار نبوت و ولایت. در بخش نخست به این نکته اشاره شده است که لباس الفاظ بر قامت بلند حقایق عرفانی کوتاه و نازیباست و اینکه تمام این حقایق بلند را نمی‏توان در پوشش عبارات جای داد اعتراف به این حیقت، ما را از پرداختن به واژگانی که در توضیح مفاهیم تا حدی تأثیر دارند، بی‏نیاز نمی‏سازد. از این رو امام خمینی(س) راجع به واژه نبوت و ولایت نقدی بر سخن عبدالرزاق کاشانی پیرامون معنای نبوت کرده است. بخش دوم ابتدا به طرح ضرورت نبوت و ولایت از دیدگاههای کلامی و فقهی پرداخته سپس دیدگاه امام خمینی(س) در تبیین ضرورت نبوت و ولایت با توجه به ساحتهای آن مطرح شده است. در سومین بخش نخست به تصوری نادرست که احیاناً برای برخی به میان آمده که ولایت را از نبوت برتر پنداشته‏اند، توجه شده است و توضیح اینکه سخن عارفان در مورد ولایت هرگز به معنای برتر دانستن ولی نسبت به نبیِ ولی نیست. در این مورد سخن امام خمینی(س) در مورد رابطه نبوت و ولایت مطرح شده و نظر ایشان در این خصوص بیان شده است که همه ولایتها و امامتها تجلی نبوت و ولایت جمعی احدی احمدی‏اند. همچنین به رابطه ولایت خاتمِ نبوت با ولایت خاتمِ ولایت اشاره شده است. بخش چهارم مقدمتاً به حقیقت تشکیک در نظام هستی اشاره‏ دارد و یادآوری اینکه تشکیک در حوزه عرفانی نیز در ساحتی برتر مطرح است (تشکیک ذات مظاهر در برابر تشکیک فلسفی که ذات مراتب است). در این مورد به سخنان امام خمینی(س) در خصوص ساحتها و مراتب ولایت استناد شده است. آخرین بخش مقاله به اسرار نبوت وولایت پرداخته و دراین مورد به سخنان امام درخصوص اسرار نبوت استناد شده است. بویژه امام با نقل حدیثی گرانسنگ که حضرت رضا(ع) از حضرت امیر(ع) نقل کرده گفتار خود را متبرک ساخته است. در مورد دیگر امام به رازگشایی از سخن حضرت امیر(ع) پرداخته است که فرمود: «من با پیامبران در باطن بوده‏ام و با پیامبر(ص) در ظاهر هستم». سرانجام به این سخن امام اشاره شده که مقام خلافت ظاهری پس از پیامبر منصبی الهی است و این خلافت نیز از شئون نبوت و رسالت می‏باشد و از آنجا که برخلق پنهان است، اظهارش برای پیامبر(ص) از واجبات است.

چکیدهحضرت زهرا (س) پس از رحلت نبی اکرم (ص) و خلع ید عوامل ایشان از فدک و غصب آنتوسط خلیفه اول ، ظاهرا به دلیل استیفای حق مالکیت خود بر فدک در مسجد مدینهخطبه ای مفصل ایراد کردند ؛ ولی قسمت اعظمی از خطبه مربوط به حقانیت دین اسلام و نبوت پیامبر اعظم( ص) و احکام الهی و دلایل مستدلدر مورد حق ولایت و خلافت بلافصل امام علی( ع) بعد از پیامبر( ص) است و البته در مورد رد ادعای خلیفه اول در مورد ارثیه یا هبه نبودن فدک نیز، حضرت با استناد به آیات محکم الهی سخنان و دلایلشان را مطرح می کنند. در خطبه مشهور به فدکیه ساختار تمامی استدلالات حضرت زهرا(س) مبتنی بر آیات الهی است، بطوریکه در متن خطبه بیش از سی وپنجبار بطورصریحو بهشیوه نقلی و اقتباسی به آیات الهی استناد شده است . البته استنادات خطبه صرفا به ظاهر آیات محدود نشده بلکه با بررسی های بعمل آمده و نشانه هائی که از متن خطبه بدست می آید؛ایشان تلویحا بیش ازهشتصد بار و به شیوه تلمیحی از آیات الهی در سراسر خطبه بهره گرفته اند.تحلیل استنادات قرآنی حضرت زهرا (س) نشان می دهد که ایشان برای اتمام حجت و برطرف ساختنشبهات با استناد به محکمات آیات الهی ، با احتجاجی وحی گونه ضمن رد کردن ادعاهای مطروحه در مورد ولایت و خلافت بلافصل نبی اکرم ( ص) و همچنین ملک فدک و شرایط حاکم بر جامعه پس از جریان سقیفه ، مخاطره جدی برای امت اسلام را در دوری از قرآن و سیره نبوی دانسته اند. خطبه حضرت زهرا (س) در چنین شرایطی در میان غبار فتنه ها، به فرقانی برای تمیز حق از باطلبرای همیشه در تاریخ ماندگار گردید.واژگان کلیدی: آیات قرآن، خطبه فدکیه، فدک، حضرت زهرا (س)، ولایت

در این مقاله با توجه به شرح احوال و آرای محمد بن علی ترمذی مشهور به حکیم ترمذی عالم، محدث، فقیه و عارف سده سوم هجری و موسس مکتب «حکیمیه» روشن خواهیم ساخت که وی بدون پیوند ارادت با مشایخ صوفیه به آرا و عقایدی نزدیک به اهل تصوف دست یافت و تصوف و صوفیان پس از خود را نیز متاثر از این آرا و عقاید کرد. در این نوشتار استقلال اندیشه ترمذی و حکمت یا عرفان او از تصوف رایج در آن روزگار و نیز تفاوت آن با عقاید صوفیان بررسی شده است.

امامت و نحوه موضعگیری در قبال آن، حقیقتی است که نه تنها خط مشی انسان را در طول حیات دنیوی معین می‌کند، بلکه سرنوشت آینده او را نیز ترسیم خواهد نمود.امامت از وظایف امام است و این امری حیاتی است که در هر برهه‌ای از زمان باید مورد کندوکاو قرار گیرد و به شبهات پیرامون آن پاسخ داده شود، لذا امام? در بیانی فرمودند: «براستی امامت، جلیل القدرتر، عظیم الشّأن‏تر، والاتر، منیع‏تر و عمیق‏تر از آن است که مردم با عقول خود آن را درک کنند». نظر به اهمیت موضوع امامت که توسط امام رضا با استناد به آیات وحی طرح گردیده مسئله‌های قابل توجهی همانند نقش امامت در عینیت جامعه و... وجود دارد، لذا این مهم در سهبعد؛ شخصیت، مصادیق و جایگاه امامت ضروری به نظر می‌رسد، اما جدای از اینکه روایات تفسیری حجیت دارد و یا به صورت مشروط از حجیت برخوردار است، اینگونه روایات ممکن است از باب تطبیق، تأویل، اشاره به باطن آیه و یا به مصداق اتم و اکمل آیه اشاره داشته باشند که شناسایی نوع آن کمک شایانی به فهم دقیق آیه می‌کند. از طرفی موقعیت ممتاز امام رضافصلی نو در بازکاوی و دفاع از حریم امامت بوجود آورد و امام از این فرصت جهت تبیین جایگاه امامت در زمینه‌های متفاوتی از جمله: 1ـ فلسفه امامت؛ 2ـ جایگاه امامت؛ 3ـ تفسیر آیات امامت 4ـ مسولیت‌ها و اختیارات امام؛ 5ـ مهدویت؛ مورد بحث قرار دادند.نقش امامت در حیات جامعه اسلامی ، زنده نگه داشتن احکام الهی، ضرورت وجود حکومت در تمامی ملت‌ها و رشد، تقویت و دفاع از فرهنگ اسلام، از جمله عللی است که در بیان قرآنی امام به آن اشاره شده است. امام، مصداق بارز امانت‌داری عدالت محور و رشد یافته است که مایه قوام دین، خشم منافقین و نابودی کافرین است، لذا امامت مقامی است که پس از نبوت اعطا می‌گردد. بی تردید حضور امام در جامعه باعث بوجود آمدن حاکمیت اسلامی بر پایه عدالت و اجرای کامل و صحیح احکام و حفظ و حراست از مرزهای جغرافیایی و ... می‌‌گردد، علاوه بر این حفظ وحدت و همگرایی در جامعه از اهم وظایف امام محسوب می‌شود. بنابراین همانگونه که در رفتار سیاسی ائمه تقیه وجود دارد، در مواقعی نیز اقدام نظامی از جمله راهبردهای امام است، لذا جریان امامت در مدت 250 ساله خود بعنوان یک جریان واحد تلقی گشته و هدف امامت واحد بوده است.

در این تحقیق سعی شده است در حد توان زوایای فردی و اجتماعی پیامدهای ولایت شیطان بررسی و تبیین شود.در پژوهش از بیش از 70 منبع و بیش از 600 بار ارجاع استفاده شده است. برای تبیین و شرح موضوعات، در درجه اول به آیات قرآن کریم و روایات معصومین(علیه السلام) و سپس به تفاسیری از جمله المیزان، مجمع البیان، نمونه و همچنین دیگر کتب مربوطه مراجعه شده است.این پژوهش متشکل از سه بخش کلیات و مفاهیم و پیامدهای ولایت شیطان در حوزه های فردی و اجتماعی می‌باشد. بخش اول شامل دو فصل کلیات و مفاهیم می‌باشد که علاوه بر توضیح کلیات، به مفاهیم واژه هایی از جمله شیطان، ابلیس، ولایت و ... پرداخته شده است.در بخش دوم که شامل پنج فصل می باشد به پیامدهای ولایت شیطان بر فرد در حوزه‌های اخلاق، معرفت، اعتقادات، رفتار و کردار و همچنین روابط اشاره شده است. در بخش سوم نیز به پیامدهای ولایت شیطان بر جامعه در حوزه‌های فرهنگ، سیاست، اقتصاد، امنیت و حوزه نظامی پرداخته شده است.

در این رساله اصطلاح «خرّه‌ی کیانی» در مکتب اشراق مورد بررسی قرارگرفته و ریشه‌ی این اصطلاح در ایران باستان و آیین زرتشتی نشان داده شده است. در فصل نخست به بررسی معنای لغوی و ریشه شناسی این واژه پرداخته و در فصل دوم جایگاه و خصوصیات «خرّه‌ی کیانی» در ایران باستان و کیش زرتشتی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم به بررسی این اصطلاح در آثار شیخ اشراق و پیروان وی پرداخته و در فصل چهارم، کاربرد این اصطلاح در ایران دوره‌ی اسلامی نشان داده شده است. همچنین در این فصلمعادل‌های پیشنهاد شده برای این اصطلاح در فرهنگ اسلامی (که عبارتند از: سکینه، مقام طمس، سلطان و ولایت) مورد بررسی قرار گرفته و در بخش جمع‌بندی مطالب نشان داده شده است که بهترین معادل برای این اصطلاح زرتشتی، واژه‌ی «ولایت» در فرهنگ اسلامی است. و انسان فرهمند که از فرّه‌ی کیانی برخوردار است، معادل خلیفه الله و انسان کامل در فرهنگ اسلامی به شمار می‌آید. این رساله نشان می‌دهد که همواره در ایران زمین، حق حاکمیت از آن انسان کامل بوده است که خلیفه‌ی خدا در زمین و ولی معنوی انسان‌ها به شمار می‌آمده است. بررسی این مسئله در شرایط حاضر که نظام حکومتی ایران بر اساس ولایت شکل گرفته است حائز اهمیت است. چراکه نشان می‌دهد، حکومت ولایی از خصائص ریشه-دار فرهنگ ایرانی است که در فرهنگ اسلامی نیز مورد تایید قرارگرفته است. بر این اساس در این رساله می‌توان ریشه‌های تاریخی، فرهنگی و فلسفی این نحوه از حکومت را در سرزمین ایران آشکار نماید. در بخش ضمائم این رساله، تلخیصی از یکی از بخش‌های کتاب اوستا که به بررسی مسئله‌ی خرّه‌ی کیانی پرداخته است ارائه شده است و کلمات آن توضیح داده شده است. همچنین مدخل‌های «فرّ» و «شخینا» از دائره المعارف‌های ایرانیکا و جودائیکا ترجمه شده است و در متن رساله از آن‌ها استفاده شده است.

در اسلام، اجرای حدود یکی از ضروری‌ترین بخشهای حکومت اسلامی است که در عصر غیبت از مسائل مورد بحث در میان فقها بوده و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در این تحقیق، نظرات صاحب جواهر، شیخ انصاری و امام خمینی مورد بررسی قرار گرفته است. صاحب جواهر و امام خمینی به جواز اقامه حدود قائل هستند. شیخ انصاری در بخش بیع از کتاب مکاسب آورده است فقیه همه اختیارات امام را ندارد و به همین دلیل نمی‌تواند اموری که مشروعیت انجام آنها از ناحیه غیر معصوم مشکوک است مانند اقامه حدود، را بر عهده گیرد.البته ایشان در کتب خمس، زکات و قضاء، از دیدگاه اولیه خود عدول کرده و ولایت عامه فقیه را پذیرفته و به جواز اقامه حدود قائل شده است. در فرض جواز، شرایطی برای اقامه حدود لازم است که برخی از آنها در رابطه با مرحله صدور حکم است که حاکم باید در این مرحله به تمامی آثار و نتایج مترتب بر اجرای آن توجه داشته باشد و این نکته را مدنظر قرار دهد که اگر اجرای حدود با موضوع اهم دیگری تعارض داشته باشد مثل اینکه به نحو واقعی و نه ادعایی، باعث بد جلوه دادن چهره اسلام شود، نباید به مرحله اجرا در آید زیرا در غیر این صورت با فلسفه تشریع حدود که حفظ اسلام است منافات خواهد داشت. برخی از شرایط هم در رابطه با مرحله اجرای حکم است مانند شرایط زمانی و مکانی اجرای حدود که باید به آنها توجه نمود.