مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

برهان صدیقین به وسیله معلم ثانی ـ فارابی ـ وارد حوزه مباحث فلسـفی شـد. پـس از ایشـان تقریرهاي گوناگونی از برهان صدیقین ارائه شده است. در برخی از این تقریرها، مقدمات کمتري وجود دارد و در برخی دیگر براي وصول به مطلوب، نیاز به تمهیدات و مقدمات بیشـتري اسـت. حال میتوان این پرسش را مطرح کرد که چه برهانی را مـیتـوان «برهـان صـدیقین» نامیـد؟ ملاك و معیار آن چیست؟ و کدامیک از این برهانها بر دیگري تـرجیح دارد؟ صـدرالمتألهین شیرازي و علامه طباطبایی هریک تقریري متفاوت از برهان صـدیقین ارائـه دادهانـد. در ایـن مقاله به تطبیق و سنجش این دو تقریر میپردازیم و براي این مسئله دو ملاك «شبه لمبـودن» و «یکیبودن راه و هدف» و نیز چهار مزیت و امتیاز «عـدم اسـتفاده از امتنـاع دور و تسلسـل»، «اخصربودن»، «قرابت معنایی و محتوایی با متن دینی» و «استشهاد بر صفات حق تعالی پس از اثبات آن» را مبنا قرار داده، در پایان اثبات خواهیم کرد کـه حقیقـت برهـان صـدیقین از سـنخ مفاهیم نیست، بلکه طریق شهود را میطلبد؛ ولی در میان دو تقریر حصولی و مفهـومی مـذکور، تقریر علامه طباطبایی تقریري دقیق و کاملتر است.

در این تحقیق سعی شده است تا براهین خداشناسی دو فیلسوف برجسته شرق و غرب ـ علامۀ طباطبایی و رنه دکارت ـ به صورت تطبیقی، بررسی شود. رنه دکارت از فیلسوفانی است که آموزه‌های مسیحیت در تفکر فلسفی‌اش نقش اساسی دارد. یکی از دغدغه‌های اصلی او شناخت یقینی است. دکارت برای تضمین چنین شناختی، وجود و عنایت خداوندی را شرط می‌داند. از این رو در صدد اثبات وجود خدا و ارائه تبیینی صحیح و دقیق از اوصاف الهی بر آمده است. او در ابتدا می‌گوید تنها حالت نفسانی انسان که دچار خطا و اشتباه نمی‌شود، مفاهیم فطری هستند و یکی از مفاهیم فطری انسان، تصور موجودی نامتناهی(خدا) است که مسلماً انسان محدود، قادر نیست چنین تصوری را به خودش بدهد؛ پس معلوم است موجود دیگری آن را در انسان به وجود آورده است و آن موجود، خدا است. علاوه بر این راه فطری، دکارت راه دیگری برای رسیدن به خدا دارد و آن برهان وجودی است، در این راه، دکارت دیگر از طریق مفهوم پیش نرفته است. در تفکر علامه طباطبایی نیز شناخت حقیقی و علم به اعیان حقیقی، غایت حکمت او است، البته غایت نهایی فلسفه او خدا است. از این رو او هم با براهین متعددی به اثبات خدا پرداخته است و متقن‌ترین آن براهین را برهان صدیقین می‌داند. تقریر ایشان از برهان صدیقین ویژه و مبتکرانه است؛ چون بر هیچ مقدمه‌ای از مقدمات فلسفی تکیه ندارد و نخستین مسأله فلسفی است که به مجرد پذیرفتن اصل واقعیتِ خارج، می‌توان آن را اقامه کرد. در این تحقیق، برهان وجودی دکارت و علامه طباطبایی بررسی شد. به نظر می‌رسد آنچه دکارت گفته است به تناسب با بحث‌های علامه طباطبایی است و با آن در این مسأله، هم‌زبانی و قرابت دارد.کلمات کلیدی: خدا ـ اثبات خدا ـ برهان صدیقین ـ طباطبایی ـ دکارت

امروزه ادلۀ استقرایی برای اثبات وجود خدا محبوبیت و نفوذ درخور توجهی پیدا کرده اند. «استدلال از طریق آگاهی» ادلۀ جدید استقرایی برای اثبات خداست که اندیشمندانی نظیر رابرت آدامز و ریچارد سوینبرن آن را مطرح کرده اند. جدیدترین تقریر این استدلال تقریری است که مورلند شرح و بسط داده است. بررسی تقریر مورلند از این استدلال محور مباحث مقالۀ حاضر است. دو بخش نخست مقاله بیان نکاتی مقدماتی است که طبق شیوۀ مورلند مطرح شده اند و در بخش سوم استدلال از طریق آگاهی با تقریر مورلند مطرح شده است. مورلند معتقد است که، برای تبیین مسئلۀ آگاهی، خداباوری بهترین گزینه است. بخش چهارم مقاله، ارائۀ جایگزین ها یا گزینه های رقیب با خداباوری است که برای تبیین آگاهی ارائه شده اند و مورلند آنها را به مثابۀ تبیین های رقیب با خداباوری بررسی و نقد می کند. در پایان، ضمن بررسی استدلال مورلند، کاستی ها و نقدهای این استدلال مطرح شده است. نقد این استدلال و بیان کاستی های آن دربردارندۀ هشداری بر دو نکته است: نخست، تلاش هرچه بیشتر برای پیراستن ادلۀ اثبات خدا از اشکالات احتمالی؛ و دوم غافل نشدن از ادلۀ قیاسیِ اثبات وجود خدا.

در فصل اول این پایان نامه مختصری دربارة پیشینة دکارت، نیکولاس شوکه، کوپرنیک و کپلر مطالبی عنوان شده است. سپس در فصل دوم به عناوین شک دستوری و تفاوت شک دستوری با دیگر شک ها و دلیل برای شک نیز توضیحاتی ارائه و در فصل سوم به معرفت علمی از نظر دکارت، سادگی روش، تمایز عقل و ایمان، وحدت اصول تفکر، تقسیم بندی محتویات ذهن، مکان، زمان، عدد، اساس خطا، یقین علمی، وجود ذهنی و کلیات، خدا در فلسفه دکارت، تعریف و اثبات خدا، براهین سه گانه و در فصل آخر به تحلیل قضیه کژیتو، ایده ئلیسم دکارتی، نظریة نموداری معرفت، ماتریالیسم دکارتی و بررسی قضیه کژیتو پرداخته شده است. با توجه به آراء دکارت به این نتیجه می رسیم که وی در تمام اندیشه های فلسفی اش نوآوری نداشته است. بلکه با طرح چند مسئله بنیادی بنای فلسفه را از پایه می سازد و به عبارتی مسیر تاریخ فلسفه را تغییر میدهد. و عنوان پدر فلسفه جدید را به خود اختصاص می دهد.

«شرح بیست و پنج مقدمه در اثبات بارى تعالى» اثرى است که تبریزى در آن به شرح مقدمات بیست و پنج گانه اى که ابن میمون در دلاله الحائرین در اثبات وجود بارى تعالى و نیز وحدانیت و منزه بودن خداوند از جسمانیت نگاشته، مى پردازد. به گفته مصنف همه این مقدمات اثبات شده و تردیدى در هیچ یک از آنها نمى توان روا داشت.زیرا ارسطو و دیگر حکماى مشائى پس از او هر یک برهانى براى اثبات هر کدام از این مقدمات آورده اند و مصنف نیز مقدمه اى براى تایید آنان آورده و تسلیم آن شده است. اهمیت کتاب: این کتاب از دو جهت داراى اهمیّت است. یکى آنکه نشان دهنده اینست که تا چه اندازه فلسفه و کلام اسلامى در زیر بناى فکرى و عقلى سایر ملل اثر داشته و دیگر اینکه توانائى نیروى علمى فیلسوفى ایرانى را در نقد و تحلیل یکى از مهمترین و معروف‌ترین آثار قرون وسطى آشکار مى‌سازد. نسخه شناسى: این کتاب در سال 1329 هجرى قمرى از روى نسخه‌اى منحصر بفرد در قاهره بوسیله محمد زاهد الکوثرى بطبع رسید و نیز هنگامى که کتاب دلالة الحائرین با خط عربى در سال 1972 بوسیله دانشکده الهیات دانشگاه انکارا چاپ شد مصحّح کتاب دکتر حسین آتاى استاد علم کلام و اصول دین و رئیس آن دانشکده شرح تبریزى را بتمامه در پاورقى آن کتاب آورد. نسخه حاضر در برنامه به اهتمام دکتر مهدى محقق و با ترجمه فارسى آقاى سید جعفر سجادى در قطع وزیرى با جلد گالینگور در 8 صفحه پیشگفتار،65 صفحه متن عربى و 150 صفحه ترجمه فارسى در سال 1360 ه-ش توسط انتشارات دانشگاه تهران با همکارى دانشگاه مک گیل کانادا منتشر شده است.نوبت چاپ کتاب مشخص نیست.