جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، از مجموعه کتابهای «آشنایی با فیلسوفان» است که در آن سرگذشتنامه ای از «کانت»، به همراه نقد و تفسیر برخی از آثار او، ارائه شده است. ایمانوئل کانت در 23 آوریل 1724 در «کونیگسبرگ» از شهرهای «بالنیک»، متولد شد. نظریات او در فلسفه بیشتر متاثر از «نیوتن» و «لایبنیتس» بود. کانت، انسان را نه تنها سهیم در طبیعت، بلکه سهیم در مقصود غایی عالم میدانست. او تصور میکرد که وجود خداوند، جزء مفروضات است و خداوند واقعا وجود ندارد. او به متافیزیک اعتقادی وافر داشت و به همین دلیل در واپسین دهة عمر خود، «گذر از بنیادهای متافیزیکی و علوم طبیعی به فیزیک» را منتشر کرد. کانت در 12 فوریه 1804 درگذشت. در پایان کتاب، گاه شمار رخدادهای فلسفی و زندگی کانت، ضمیمه شده است.

مسئله شرّ از دیدگاه کانت و تئودیسه مورد قبول او در اواخر دوره نقادی با دو رویکرد سلبی و ایجابی به تصویر کشیده شده­است. رویکرد سلبی وی، پایان دادن به هر نوع تئودیسه­پردازی عقل نظری و رویکرد ایجابی­اش، پرداختن به تئودیسه اصیل از منظر عقل عملی است. «ناکامی تمامی تئودیسه­های فلسفی» عنوان مقاله­ای است که کانت با هدف تقویت موضع معرفت­شناسانه خود در اتخاذ رویکردی سلبی نسبت به تئودیسه­های نظری در سال 1791 به نگارش درآورده­­است. از منظر وی تئودیسه­ فلسفی پاسخی عقلانی است به چالشی که عقل، آن را علیه خداوند در مسئله شر ایجاد کرده­است. این درحالی است که عقل هم­چنان­که صلاحیت انتقاد نظری از خداوند به خاطر مسئله شر را ندارد، صلاحیت پاسخ­گویی به آن را هم دارا نیست. اما خود او اینک از منظر یک قاضی بی­طرف به سنجش این چالش­ها و تئودیسه­های مطرح اقدام می­کند تا ناتوانی عقل نظری را در پاسخ به این مسئله کلامی بیش از پیش به تصویر کشد. مقاله حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی به طرح این تئودیسه­ها، اشکالات کانت بر آن­ها و نقد و ارزیابی این اشکالات بر اساس الهیات امامیه پرداخته و نشان می­دهد وی در این مقاله به نقد بسیاری از تئودیسه­هایی اقدام کرده که خود پیش از این پذیرفته یا پس از آن در طرح تئودیسه اصیل خویش مطرح می­کند. هم­چنین برخی از این تئودیسه­ها موافق با دیدگاه امامیه است و شواهدی بر تأیید آن­ها از منظر عقل و نقل ارائه خواهد شد.

ریچارد ولکلی در این کتاب تلاش دارد تفسیری غایت‌شناسانه از پروژهٔ نقدِ عقل نزد کانت ارائه دهد که ناظر به درگیری کانت با مسئلهٔ غایتِ خودِ عقل است. غایت‌شناسی در اینجا مشخصاً به تأمل راجع به تسلسلِ علّیِ غاییِ کلِ طبیعی اشاره ندارد، بلکه تأکیدِ پرسش‌گریِ کانت بر پیچیدگی‌های غایت‌مندی و خودتعین‌بخشیِ انسان است. مسئلهٔ اصلی در میان این پیچیدگی‌ها، جایگاه عقل فلسفی در زندگی بشر (نسبتِ این عقل با خیر بشری، اعم از خیرِ اجتماعی و فردی) است. معلم و الهام‌بخشِ کانت در این تأملات، ژان ژاک روسو است. روسو با آشکار ساختن گرایشِ عقل به دیالکتیک و بحران و در نتیجه، نشان دادن ضرورت بررسی مجدد غایتِ عقل، زمینه‌ای بنیادی (و عموماً مغفول) برای خودانتقادی عقل ارائه می‌دهد. این کتاب، مطالعه‌ای تاریخی برای آشکار کردن این سطح پنهان از نقد کانتی است و شامل بررسی ریشه‌های دورهٔ بلوغِ فلسفهٔ کانت‌، از دیدگاه نوشته‌های پیشانقدیِ دههٔ ۱۷۶۰ است. ولکلی سرچشمه‌های برداشت و بازتعریف کانت از عقل را بررسی می‌کند و حضور روسو را در آن بازتعریف به‌طور خاص مد نظر قرار می‌دهد. این تأمل روشن می‌سازد که جایگاه روسو در برداشت کانت از فلسفه، فراتر و ماندگارتر از جایگاه هیوم است.