جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباط و انتساب تشیع در پیدایش و تکوین به شخصیت ادعایی عبدالله بن سبأ از مهم‌ترین شبهه‌های بحث‌برانگیز تاریخ تشیع است. از جمله ادعاهای مطرح‌شده در حاشیه این شبهه، موضوع انطباق‌پذیری شخصیت عبدالله بن سبأ بر عمار بن یاسر است. پیشینه این ادعا به علی الوردی (1913 - 1995 م) جامعه‌شناس عراقی باز می‌گردد؛ وی نخستین فردی است که در کتاب وعاظ السلاطین با ذکر مواردی از تشابه، این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر را بیان می‌دارد. این پژوهه از طریق روش کتابخانه‌ای، توصیفی – تحلیلی، ضمن پیشینه‌یابی ادعای انطباق در منابع متقدم، با بازخوانی و بررسی گزارش‌های مرتبط به این نتیجه دست یافته است که ادعای این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر سخنی ذوقی، بدون اتقان علمی و مخدوش است؛ چراکه الوردی نه‌تنها اولین و تنها مطرح‌کننده فرضیه انطباق است، بلکه او نه در جایگاه یک مورخ، بلکه جامعه‌شناسی که هندسه فکری‌اش متأثر و ممزوجی از آرا و اندیشه‌های مکتب مارکسیسم و شیعی غیراثناعشری است، به این موضوع می‌پردازد و چنین ادعایی را طرح کرده است.

الكتاب هو رسالة تبحث في مسائل مهمة يختلف فيها الشيعة و أهل السنة عامة و الحنابلة السلفية خاصة . و قد كتب أحد كبار الوهابية مقالا في مجلة الدعوة السعودية حمل فيه على الشيعة و سب و شتم و افترى ما شاءت له قريحته و اقتضته جبلته و سمح له أدبه الجم . و الرسالة و إن كانت دراسة تحليلية لأهم المسائل الخلافية فهي رد على افتراءات الوهابية السعودية التكفيرية . و قد طرح المؤلف عدّة مواضيع أبان فيها الحق فيما تتفق فيه أهل السنة و الشيعة و فيما تختلف فيه ؛ هذا من جهة و من جهة أخرى عالج ما تعتقده الوهابية في المسائل التي خالفت فيه جميع آراء المسلمين و التي تعتبر من مسلمات الفكر الإسلامي النظري و العملي . و من أهم ما طرحه المؤلف : عدالة الصحابة ، الجبر و الإختيار ، القضا و القدر ، تحريف القرآن ، التجسيم ، الحسن و القبح ، خلق القرآن ، و عدة مسائل فقهية في الجانب العملي .

این کتاب، پژوهشی درباره مبادی و سیر تکاملی چهار گروه غالی «بيانيه»، «مغيريه»، «منصوريه» و «جناحيه» در سده‌های دوم و سوم هجری در عراق و ایران است. اندیشه‌های این گروه‌ها آمیزه‌ای از تعالیم و اعمال ادیان اصالتاً غیر اسلامی را در نخستین سده‌های حکومت اسلامی نشان می‌دهد. نویسنده ضمن اشاره به تأثیرپذیری این گروه‌ها از «عبدالله بن سبا»، «مختار» و «كيسانيه»، تمرکز ویژه‌ای بر نقش تاریخی – اجتماعی این گروه‌ها دارد که همگی شورش‌هایی علیه خلفای بنی‌امیه به راه انداختند.

پژوهش حاضر ترجمه و نقد کتاب مهدی‌ها و هزاره‌گراها ـ شیعیان تندرو در عراق نخستین اسلامی ـ ، نوشته آقای ویلیام إف تاکر، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه آرکانزاس (آمریکا)، می‌باشد. وی در این نوشتار در پی اثبات یک کلان نظریه است که در هر فصل با ارائه دلائل گوناگون، موجبات اثبات و تحکیم کلان نظریه خویش را فراهم می‌آورد. به طور مختصر نظریه اصلی او را می‌توان در قالب ـ سیَّالیت مرزهای دینی و اعتقادی تشیع در دوران نخستین اسلام (دو سده نخست) که سبب ورود برخی از آموزه‌های کنونی تشیع، از جانب فرق و گروه‌های منحرف و شورشی به داخل تشیع گردید، مطرح ساخت. وی معتقد است تصویر ذهنی ما از تفکرات اسلامی، متعلق به دوره‌ای است که این گروه‌ها فعال بوده‌اند. در آن دوران که هنوز مرزهای اعتقادی تشیع تعیُّن و تشخّص نیافته بود، این گروه‌ها موفق شدند برخی از تفکرات شیعی را شکل داده و مرز آن را گسترده‌تر نمایند. به عنوان مثال، سبئیه اعتقاد به غیبت رهبر دینی را پایه گذاری کردند و کم‌کم رجعت برای شیعیان بعدی مفهوم پیدا نمود. کیسانیه پایه گذار نظریه بدا و نصب ائمه از طرف أجداد گذشته بوده‌اند. به علاوه، تحت تعالیم مختار بود که مفهوم مهدی شکل گرفت. گروه دیگر، بیانیه، اولین کسانی بودند که معتقد به انتقال قدرت پیامبری و استمرار نبوتگردیدند.مغرییه، دیگر گروه مورد مطالعه هستند که در مورد حضرت علی افراط زیادی نموده، ایشان را بالاتر از انبیاء گذشته می‌خواندند. به علاوه، معتقد به نخبه سالاری دینی بودند که این اعتقاد، سرلوحه‌ی گروه‌های تروریستی و هزاره‌گرای بعدی قرار گرفت. البته درست است که در آن زمان این گروه‌ها به عنوان گروه‌های مخالف دینی شمرده شدند، اما تفکرات ‌آ‌ن‌ها ریشه کن نشد و نقش مهمی را در تفکرات اسلامی ـ شیعی ایفا نمودند.در باب ارزیابی مطالب کتاب، پس از بازسازی استدلال اصلی نویسنده، مشخص خواهد گردید که استدلال آقای تاکر از نتیجه ایشان حمایت نمی‌کند؛ چرا که ایشان دچار مغالطه مصادره به مطلوب گردیده‌است. یعنی در تمام استدلال‌های خود مقدمه‌ای را پیش‌فرض در نظر گرفته‌ که جایگاه مناقشات بسیار زیادی می‌باشد و اساسا ادعایی باطل است. آن مقدمه این است ‌که قبل از زمان غالیان، بخشی از اعتقادات در میان شیعیان وجود نداشته است. همین سبب شده که ایشان نتیجه‌گیری نمایند که آن‌ها اعتقادات کنونی خود را تحت تاثیر تفکرات غالیانه شکل داده‌اند. لذا به عنوان نمونه به بررسی دو آموزه بدا و مهدی پرداخته و نشان دادیم که این تفکرات ریشه در منابع اصیل اسلامی دارند. سپس در پی برخی از ادعاهای نویسنده، به بررسی مفهوم مهدی در کاربردهای برگزیده مختار، عدم توجه نویسنده به آموزه خاتمیت و نقل نادرستی که در مورد جابر جعفی آورده است پرداخته شده است.

رجعت از آموزه‌های اصیل مکتب کلامی امامیه است که از سوی سایر نحل اسلامی مورد انتقادات گسترده قرار گرفته است. ناصر القفاری اندیشمندِ وهابیِ معاصر در کتابِ اصول مذهب الشیعـة الإمامیـة، انتقادات گسترده‌ای را به این آموزه مطرح کرده که دامنة این انتقادات ریشه‌ها، ناتمامیِ دلایل و دلایلِ بطلان این عقیده را درنوردیده است. او کوشیده تا با مرتبط دانستنِ این اعتقاد به تعالیم اهل کتاب و ارائة تصویری یهودی از آن، ریشه‌های آن را به خارج از اسلام گره زده و عبدالله بن سبأ را بنیان‌گذار این تفکر معرفی نماید. این امر در حالی است که افزون بر آیات و روایات متواترِ دال بر آموزة رجعت، اساساً یهودیان به رجعتِ پسینی معتقد نیستند، و از عبدالله بن سبأ نیز هیچ‌گاه اعتقاد به رجعت مصطلح گزارش نشده ‌است. مهم‌ترین دستاورد متن حاضر علاوه بر رد پندارهای قفاری، تبیین تمایز اندیشة رجعت در کلام امامیه و گزاره‌های منتسب به یهود و سبأئیت است

مؤلف این کتاب صالح الوردانی است. کتاب ایشان در صدد تبیین دروغ پردازی های وهابیت می باشد. این کتاب مشتمل بر هفت مطلب بوده ودر انتهای کتاب ملحقاتی را ذکر می کند. مطلب اول کتاب یک مدخل تاریخی است، در این مطلب، مدخل تاریخی بین خوارج وحنابله، تاریخ حنابله و وهابیت با حنابله را تبیین می کند. مطلب دوم دروغ پردازی های وهابیت بر علیه اهل سنت را بیان می کند. مطلب سوم دورغ پردازی های وهابیت در بحث توحید می باشد، دراین مطلب اعتقادات اهل سنت واقوال ابن تیمیه ووهابیت را تبیین می کند. مطلب چهارم دروغ پردازی های وهابیت در بحث قبور وتوسل است، در این مطلب دیدگاه فقهاء در بحث قبور وتوسل رابیان می کند. مطلب پنجم دروغ پردازی های آنها در بحث تراث رابیان و در این مطلب مباحثی را از کتاب های فتح الباری، عقیده طحاویه، الاذکار، نهج البلاغه و... ذکر می کند. مطلب ششم دروغ پردازی های آنها برعلیه شیعه رابیان وجریان تقیه و ارتباط شیعه با تاتار راتبیین می کند. مطلب هفتم دیگر دروغ پردازی های وهابیت رابیان می کند، در این مطلب از ابن تیمیه مطالبی را دراین باره نقل می کند. ودر پایان کتاب ملحقاتی راذکر می کند که شامل: بعض اختلافات ابن تیمیه با اهل سنت، نمونه هایی از ردیه های اهل سنت بر ابن تیمیه، نمونه هایی از کتب اهل سنتی که وهابیت را رد می کنند، اهم مسائل مخالف بین اهل سنت ووهابیت و تبیین بعض خلاف گویی های وهابیت را نقل می کند.

وجود تاریخی شخصیتی به نام عبدالله بن سبأ یکی از مسائل مورد اختلاف در متون تاریخی و فرقه شناختی جهان اسلام است که با توجه به اهمیت آن مستشرقان نیز در این زمینه به اظهار نظر پرداخته‌اند. دو دیدگاه متضاد در بارۀ عبدالله بن سبأ وجود دارد؛ دیدگاه نخست او را شخصیتی مؤثر در رویدادهای صدر اسلام می‌داند و دیدگاه دیگر وجود تاریخی او را زیر سؤال می‌برد و او را شخصیتی ساختگی می‌شمرد. نوشتار حاضر پس از بررسی و نقد این دو دیدگاه، کوشیده است به استناد متون روایی و تاریخی از دیدگاهی جدید دفاع کند که به موجب آن ابن سبأ وجود تاریخی داشته و به عنوان یک شهروند معمولی در‌بارۀ حضرت علی(ع)غلو کرده است ولی نقش او در رویدادهای صدر اسلام شایستۀ ذکر نیست.