جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این كتاب مطالبی درباره شخصیت «عبدالله بن سبا» و روایاتی كه از تاریخ اسلام و ائمه معصومان (ع) از وی نقل شده، آمده است. نگارنده در این كتاب به زبان عربی، نوشته‌ ها و آثار مكتوب «عبدالله بن سبا» را از منظر سایر تاریخ‌ نویسان اسلامی بررسی كرده، سپس نقش وی را در تاریخ اسلام ارزیابی نموده است. ابن سباء موسس غلات شیعه بوده وی اصلا از یهودیان یمن و مخالفان جدی عثمان و مبلغ خلافت و امامت و وصایت علی در بلاد اسلامی بوده است. مدتی در بصره و چندی در كوفه مشغول تبلیغ بود و سپس به مصر رفت. مهم‌ ترین اصول تعالیم وی وصایت و رجعت بود. وی پس از مرگ پیامبر اكرم (ص) بر رجعت علی (ع) قایل گردید. و چون علی (ع) شربت شهادت چشید و خبر به عبدالله بردند، گفت: اگر هزار بار خبر قتل او را بیاورند، باور نمی‌ دارم و او نمی‌ میرد تا آنگاه كه جهان را پر از عدل و داد كند.

ارتباط و انتساب تشیع در پیدایش و تکوین به شخصیت ادعایی عبدالله بن سبأ از مهم‌ترین شبهه‌های بحث‌برانگیز تاریخ تشیع است. از جمله ادعاهای مطرح‌شده در حاشیه این شبهه، موضوع انطباق‌پذیری شخصیت عبدالله بن سبأ بر عمار بن یاسر است. پیشینه این ادعا به علی الوردی (1913 - 1995 م) جامعه‌شناس عراقی باز می‌گردد؛ وی نخستین فردی است که در کتاب وعاظ السلاطین با ذکر مواردی از تشابه، این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر را بیان می‌دارد. این پژوهه از طریق روش کتابخانه‌ای، توصیفی – تحلیلی، ضمن پیشینه‌یابی ادعای انطباق در منابع متقدم، با بازخوانی و بررسی گزارش‌های مرتبط به این نتیجه دست یافته است که ادعای این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر سخنی ذوقی، بدون اتقان علمی و مخدوش است؛ چراکه الوردی نه‌تنها اولین و تنها مطرح‌کننده فرضیه انطباق است، بلکه او نه در جایگاه یک مورخ، بلکه جامعه‌شناسی که هندسه فکری‌اش متأثر و ممزوجی از آرا و اندیشه‌های مکتب مارکسیسم و شیعی غیراثناعشری است، به این موضوع می‌پردازد و چنین ادعایی را طرح کرده است.

الكتاب هو رسالة تبحث في مسائل مهمة يختلف فيها الشيعة و أهل السنة عامة و الحنابلة السلفية خاصة . و قد كتب أحد كبار الوهابية مقالا في مجلة الدعوة السعودية حمل فيه على الشيعة و سب و شتم و افترى ما شاءت له قريحته و اقتضته جبلته و سمح له أدبه الجم . و الرسالة و إن كانت دراسة تحليلية لأهم المسائل الخلافية فهي رد على افتراءات الوهابية السعودية التكفيرية . و قد طرح المؤلف عدّة مواضيع أبان فيها الحق فيما تتفق فيه أهل السنة و الشيعة و فيما تختلف فيه ؛ هذا من جهة و من جهة أخرى عالج ما تعتقده الوهابية في المسائل التي خالفت فيه جميع آراء المسلمين و التي تعتبر من مسلمات الفكر الإسلامي النظري و العملي . و من أهم ما طرحه المؤلف : عدالة الصحابة ، الجبر و الإختيار ، القضا و القدر ، تحريف القرآن ، التجسيم ، الحسن و القبح ، خلق القرآن ، و عدة مسائل فقهية في الجانب العملي .

این کتاب، پژوهشی درباره مبادی و سیر تکاملی چهار گروه غالی «بيانيه»، «مغيريه»، «منصوريه» و «جناحيه» در سده‌های دوم و سوم هجری در عراق و ایران است. اندیشه‌های این گروه‌ها آمیزه‌ای از تعالیم و اعمال ادیان اصالتاً غیر اسلامی را در نخستین سده‌های حکومت اسلامی نشان می‌دهد. نویسنده ضمن اشاره به تأثیرپذیری این گروه‌ها از «عبدالله بن سبا»، «مختار» و «كيسانيه»، تمرکز ویژه‌ای بر نقش تاریخی – اجتماعی این گروه‌ها دارد که همگی شورش‌هایی علیه خلفای بنی‌امیه به راه انداختند.

پژوهش حاضر ترجمه و نقد کتاب مهدی‌ها و هزاره‌گراها ـ شیعیان تندرو در عراق نخستین اسلامی ـ ، نوشته آقای ویلیام إف تاکر، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه آرکانزاس (آمریکا)، می‌باشد. وی در این نوشتار در پی اثبات یک کلان نظریه است که در هر فصل با ارائه دلائل گوناگون، موجبات اثبات و تحکیم کلان نظریه خویش را فراهم می‌آورد. به طور مختصر نظریه اصلی او را می‌توان در قالب ـ سیَّالیت مرزهای دینی و اعتقادی تشیع در دوران نخستین اسلام (دو سده نخست) که سبب ورود برخی از آموزه‌های کنونی تشیع، از جانب فرق و گروه‌های منحرف و شورشی به داخل تشیع گردید، مطرح ساخت. وی معتقد است تصویر ذهنی ما از تفکرات اسلامی، متعلق به دوره‌ای است که این گروه‌ها فعال بوده‌اند. در آن دوران که هنوز مرزهای اعتقادی تشیع تعیُّن و تشخّص نیافته بود، این گروه‌ها موفق شدند برخی از تفکرات شیعی را شکل داده و مرز آن را گسترده‌تر نمایند. به عنوان مثال، سبئیه اعتقاد به غیبت رهبر دینی را پایه گذاری کردند و کم‌کم رجعت برای شیعیان بعدی مفهوم پیدا نمود. کیسانیه پایه گذار نظریه بدا و نصب ائمه از طرف أجداد گذشته بوده‌اند. به علاوه، تحت تعالیم مختار بود که مفهوم مهدی شکل گرفت. گروه دیگر، بیانیه، اولین کسانی بودند که معتقد به انتقال قدرت پیامبری و استمرار نبوتگردیدند.مغرییه، دیگر گروه مورد مطالعه هستند که در مورد حضرت علی افراط زیادی نموده، ایشان را بالاتر از انبیاء گذشته می‌خواندند. به علاوه، معتقد به نخبه سالاری دینی بودند که این اعتقاد، سرلوحه‌ی گروه‌های تروریستی و هزاره‌گرای بعدی قرار گرفت. البته درست است که در آن زمان این گروه‌ها به عنوان گروه‌های مخالف دینی شمرده شدند، اما تفکرات ‌آ‌ن‌ها ریشه کن نشد و نقش مهمی را در تفکرات اسلامی ـ شیعی ایفا نمودند.در باب ارزیابی مطالب کتاب، پس از بازسازی استدلال اصلی نویسنده، مشخص خواهد گردید که استدلال آقای تاکر از نتیجه ایشان حمایت نمی‌کند؛ چرا که ایشان دچار مغالطه مصادره به مطلوب گردیده‌است. یعنی در تمام استدلال‌های خود مقدمه‌ای را پیش‌فرض در نظر گرفته‌ که جایگاه مناقشات بسیار زیادی می‌باشد و اساسا ادعایی باطل است. آن مقدمه این است ‌که قبل از زمان غالیان، بخشی از اعتقادات در میان شیعیان وجود نداشته است. همین سبب شده که ایشان نتیجه‌گیری نمایند که آن‌ها اعتقادات کنونی خود را تحت تاثیر تفکرات غالیانه شکل داده‌اند. لذا به عنوان نمونه به بررسی دو آموزه بدا و مهدی پرداخته و نشان دادیم که این تفکرات ریشه در منابع اصیل اسلامی دارند. سپس در پی برخی از ادعاهای نویسنده، به بررسی مفهوم مهدی در کاربردهای برگزیده مختار، عدم توجه نویسنده به آموزه خاتمیت و نقل نادرستی که در مورد جابر جعفی آورده است پرداخته شده است.

رجعت از آموزه‌های اصیل مکتب کلامی امامیه است که از سوی سایر نحل اسلامی مورد انتقادات گسترده قرار گرفته است. ناصر القفاری اندیشمندِ وهابیِ معاصر در کتابِ اصول مذهب الشیعـة الإمامیـة، انتقادات گسترده‌ای را به این آموزه مطرح کرده که دامنة این انتقادات ریشه‌ها، ناتمامیِ دلایل و دلایلِ بطلان این عقیده را درنوردیده است. او کوشیده تا با مرتبط دانستنِ این اعتقاد به تعالیم اهل کتاب و ارائة تصویری یهودی از آن، ریشه‌های آن را به خارج از اسلام گره زده و عبدالله بن سبأ را بنیان‌گذار این تفکر معرفی نماید. این امر در حالی است که افزون بر آیات و روایات متواترِ دال بر آموزة رجعت، اساساً یهودیان به رجعتِ پسینی معتقد نیستند، و از عبدالله بن سبأ نیز هیچ‌گاه اعتقاد به رجعت مصطلح گزارش نشده ‌است. مهم‌ترین دستاورد متن حاضر علاوه بر رد پندارهای قفاری، تبیین تمایز اندیشة رجعت در کلام امامیه و گزاره‌های منتسب به یهود و سبأئیت است