جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگر به تاریخ جهان از جنبه فن خطابه بنگریم، و بشرح حال اعاظم خطیبان ملتها نظر بیندازیم، بدون تردید بعنوان این مقاله که: علی بزرگترین خطیب تاریخ است اعتراف خواهیم کرد. این دعوی نه از روی تعصب دینی است، و نه تعبدی فکری، و حتی اثبات این خصیصه را هم فضیلت تامه، برای علی نمی دانیم، چه او چنان آراسته به فضایل و کمالات است، که خطیب بودنش در مقابل سایر محسناتش، یکی از هزار، و اندکی از بسیار است. توضیح عنوان مذکور مستلزم بیان چند امر بعنوان مقدمه است، که بی آن اذهان را متوجه حقیقت موضوع نمی کند، و آن نخست تعریفی باجمال از خطابه و خطیب، دوم، صفات و خصایص خطیبان بزرگ، سوم نحوه کار آنها و در آخر مقایسه با حضرتش. کمال بحث در این مسائل به حجم کتابی نیازمند است، و از عهده مقاله ای، هر چند طولانی، برنیاید. ولی چون در حد گفتاری محدود مورد تقاضاست، ناگزیر مقصود فشرده و فهرست وار ذکر کرده، باشد که ضمن ادای تکلیف، خوانندگان هوشمند را اشارتی کافی باشد.

در این پژوهش بحثی دربارة سندیت نهج البلاغه و شرح زندگانی ابن ابی الحدید آمده و آثار این دانشمند معتزلی و کتاب شرح نهج البلاغة او معرفی گردیده است. ماهیت و اهداف دولت اسلامی از دیدگاه امیرمؤمنان تبیین و جریان های گوناگون سیاسی صدراسلام و عملکرد و اهداف آنان براساس اصیل ترین منابع تاریخ صدر اسلام که مورد استفادة ابن ابی الحدید بوده، بررسی شده است. ویژگی ها و مؤلّفه های جامعة آرمانی موردنظر امیرمؤمنان معرّفی شده و مواضع سیاسی و سیرة عملی امیرمؤمنان و مخالفان آن حضرت تبیین و مقایسه گردیده و در این بررسی به منابع درجة اوّل که مورد استفادة ابن ابی الحدید بوده، استناد شده است. برخی از این منابع هم اکنون در دسترس نیست. با استناد به این منابع حوادث سیاسی تاریخی جامعة اسلامی پس از رحلت رسول اکرم تا شهادت امیرمؤمنان مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته و شیوة تبلیغاتی معاویه و ترفندهای سیاسی او و تأثیر آنها بر جامعة عصر امیرمؤمنان تبیین گردیده است. دیدگاه معتزله بویژه ابن ابی الحدید دربارة جریان ها و حوادث سیاسی تاریخی صدر اسلام تا سال چهل هجری بررسی شده است. مواردی مانند نام اماکن، شخصیت های تاریخی، دانشمندان، کتب و موارد دیگر که نیاز به توضیح داشته در پاورقی ها شرح داده شده و در این توضیحات مهمترین منابع مورد استناد قرار گرفته اند. این نوشتار بحثی سیاسی- تاریخی به شیوة توصیفی- تحلیلی و پژوهشی کتابخانه ای براساس منابع مکتوب درجة اوّل تاریخ اسلام است.

«السقیفة و فدک» تالیف احمد بن عبدالعزیز از محدثان اهل سنت در قرن چهارم هجری است. او مورخ و ادیب و شاعر توانایی بود و در علم حدیث نیز تبحر داشت و از جمله محدثان مشهور آن عصر به شمار می‌ آمد. کتاب «السقیفة و فدک» چنانکه از نام آن پیداست، حاوی مطالبی درباره دو واقعه مهم تاریخی صدر اسلام است. این کتاب اکنون موجود نیست؛ اما ابن ابی الحدید معتزلی در کتاب گران سنگ خود به نام شرح نهج البلاغه، بخش‌ هایی از این کتاب را نقل نموده است. کتابی که اکنون به نام «السقیفة و فدک»، از احمد بن عبدالعزیز جوهری، وجود دارد، در اصل، مطالب جمع آوری شده، از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید است.