جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحویلی نگری از عمده ترین خطاهای روش شناختی در پژوهش و به طور کلی در اندیشه است؛ زیرا که مانع دست یابی به دیدگاهی فراگیر درباره مساله مورد پژوهش می شود. این خطا در دین پژوهی به دلیل ساختار چندتباری مسایل و چند ضلعی بودن پدیدارهای دینی، بیش از گستره های دیگر آسیب زاست. پژوهشگر، دین پژوهی را متناسب با چارچوب نظری ویژه با حصر توجه به یک نقش یا جنبه از دین جهت می دهد. دگماتیسم تفکر سنتی، سوگیری مدرنیسم، کثرت گرایی و نسبیت گرایی پست مدرنیسم هر یک به نوبه خود موجب گسترش اندیشه تحویلی و تقلیلی در پدیدارهای دینی شده اند. درنگ در تاثیر پیشینه ذهنی پژوهشگر، انگیزه ها و تخصص وی، در استقرار برخی اولویتها در پدیدار دینی، می تواند بسیاری از حصرگرایی ها و یکسونگری ها را از پژوهش پدیدارهای دینی حذف کند و زوایای پنهان رهیافتهای تحویلی نگر نسبت به پدیدارهای دینی را روشن سازد. فراپست مدرنیسم بر آن است که دیدگاهی فراگیر ارایه کند که در آن تکثر بازتابی از حقیقت باشند.در این مقاله با بررسی نظریات و رهیافتهایی که به این نظریات انجامیده است، یکسونگریها و فروکاهشها در پدیدارهای دینی بیان می شود.

مفهوم «پاتریمونیال - بوروکراتیک» (Patrimonial-Bureaucratic) در جامعه شناسی وبر یکی از مهمترین مدل های کشورداری در جوامع «سنتی» (Traditional) است. نظام های سیاسی پاتریمونیال - بوروکراتیک که خود گونه ای از نظام های پاتریمونیال است، دارای دو خصلت به ظاهر متضاد، اما مکمل هم هستند؛ یکی جنبه خودکامگی نظام های مذکور است که با توجه به آن حکومت عرصه خودکامگی حاکم پاتریمونیال می شود و دیگری ویژگی بوروکراتیک بودن این نوع نظام هاست که آنها را از نظام های سیاسی دیگر متمایز کرده، برتری می دهد. با عنایت به این تعریف مجمل از ساختار پاتریمونیال - بوروکراتیک و با استناد به روش تاریخی در گردآوری اطلاعات و روش تعلیل و مفاهمه و تلفیق آنها نظام سیاسی دولت ساسانی بر مبنای مشخصه های مذکور در یک نظام پاتریمونیال - بوروکراتیک مورد ارزیابی و بررسی قرار خواهد گرفت. در این بررسی سعی خواهد شد تا در حد امکان علل و عوامل شکل گیری شاهنشاهی ساسانی و میزان انطباق و یا عدم انطباق آن با نظریه پاتریمونیالیسم - بوروکراتیک ماکس وبر مورد تحلیل و تعلیل قرار گیرد. عقیده نگارندگان برآن است که نظام سیاسی شاهنشاهی ساسانی در قسمتی از حیات خود یعنی از دوره زمامداری شاپور دوم تا پایان پادشاهی خسرو انوشیروان غالب ویژگی ها و مشخصات نظریه پاتریمونیال - بوروکراتیک را دارا بوده است.

یکی از مباحث مهم دین پژوهی، دین و معنای زندگی است. بسیاری کسان از منظر های مختلف به این موضوع نگریسته اند؛ از جمله ماکس وبر. از نظر وبر مهم ترین ویژگی حیات انسان معناداری آن است. از همین رو، تفاوت انسان با حیوانات و تفاوت جهان انسانی با جهان طبیعی در معنادار بودن آن است. مهم ترین پرسش در این زمینه آن است که خالق این معنا کیست؟ از نظر وبر، فقط ادیان قادرند به این نیاز متافیزیکی انسان پاسخ گویند و هیچ نیروی دیگر نمیتواند این نقش دین را ایفا کند. به همین علت وبر منشأ و کارکرد دین را بر اساس نقش معنا آفرینی آن تحلیل نموده است. اشکال دیدگاه وبر در اصل سخن او نیست؛ حقیقتاً چیزی غیر از دین نمیتواند به زندگی انسان معنا بخشد، بلکه در نحوة طرح این اندیشه است. اشکال اساسی دیدگاه وبر در این است که وی ساحت دین را به ساحت همین دنیای مادی میکاهد و در نتیجه معنایی هم که او طرح میکند کاملاً دنیایی است. در اندیشة وبر ساحت متعالی انسان و دین کاملاً نادیده گرفته شده است.

چکیدهماکس وبر، یکی از جامعه شناسان مشهور قرن نوزدهم، اساسی ترین مساله نظری ای که در رساله اولیه اخلاق پروتستان و روح سرمایه داری مطرح کرد این است که آیا درک بشر از جهان هستی و علایق دنیوی شان در قالب چنین چهارچوب ادراکی، می تواند مناسبات اجتماعی و کنش های عینی شان را، به خصوص در حوزه ی کنش اقتصادی، متاثر سازد. برای پاسخ به این پرسش، وبر دو جهت گیری نظری را مطرح کرد. در جهت گیری اول ، او سعی کرد کنش را از نظر «ذهنی» و از طریق فهم انگیزه های کنشگر تفسیر کند. وبر می پنداشت که این تفسیر ذهنی لزوما منجر به مجموعه تفسیرهای کلی فردگرایانه نمی شود زیرا «الگو هایی نوعی از معنا»وجود دارند که جامعه شناس می تواند آنها را در ذهن مجسّم کند. او این موارد را به صورت نمونه های آرمانی، مانند اخلاق پروتستانی و سرمایه داری نوین تدوین کرد. دومین جهت گیری نظری وبر بر ارتباط بین نظام های معنایی و علایق افراد مبتنی بود. علاوه بر این توجهات اولیه وبر به دین به منزله یک منبع محرّک تغییر اجتماعی بود نه منبع مقوّم ثبات جوامع. اساسا اندیشه وبر درباره جامعه بطورکل بر این اصل استوار بوده است که رفتار انسان ها در جوامع گوناگون فقط هنگامی قابل فهم است که در چهارچوب تلقی آنان از هستی قرار گیرد، اصول جزمی دینی و تعابیر آنها جزوی از این جهان بینی است و برای درک رفتار افراد و گروه ها ، ناگزیر باید دین را هم درک کرد و در حقیقت وبر خواسته است ثابت کند که تلقی های دینی عملا از عناصر تعیین کننده ی رفتارهای اقتصادی اند و در نتیجه، یکی از علل دگرگونی ها اقتصادی جوامع به شمار می روند. تعلق خاطر وبر در جامعه شناسی دینی اش رفتار معنی دار دینی انسان بوده است. بیشترین تاملات وبر از این لحاظ تاثیر رفتار دینی بر اخلاق و اقتصاد و در مرحله بعد تاثیر آن بر سیاست و آموزش و پرورش بوده است.