جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعات بنیادین در حوزۀ تفسیر قرآن، بحث «تاریخمندیِ تفسیر» قرآن است. اندیشمندان اسلامی در سال‌های اخیر، مسألۀ «تاریخمندی قرآن» را مورد توجه قرار داده‌اند. وجه ناگفته‌ای که در کلام پیروان نظریۀ تاریخمندی قرآن قابل پی‌جویی است، دل‌ناگرانیِ ایشان درباره غفلت انسانِ مسلمان از مسائل نوپدید جهانِ خود، و فهمِ آیات قرآن، صرفاً از بستر نزول آیات است. مارتین هایدگر، فیلسوف پدیدارشناس، مسالۀ تاریخمندیِ تفسیر را از نظرگاهی ویژه و ذیل پرسش از مسالۀ «هستی»، مورد تأمل قرار داده‌است. «هستی»، چرخه‌ای همواره پویا و پیش ‌رونده‌است که از هرگونه سکون و ایستایی گریزان است. اما هستی را صرفاً به واسطۀ «انسان» می‌توان فهمید، زیرا او تنها پرسشگر هستی است و به‌ عنوان تنها موجودِ تاریخمند، در ذات خود هستنده‌ای پویا و تعالی‌ جوست. ازمنظر پدیدارشناسی، «تاریخمندی متن»، تنها در پرتو «تاریخمندی تفسیرِ متن» قابل تبیین است؛ زیرا متن، تنها به واسطۀ تفسیر، معنای خود را آشکار می‌نماید؛ اما از آن رو که تفسیر، فرآوردۀ فهم انسان است، فهم تاریخمندیِ تفسیر نیز پیشاپیش، معطوف به دریافتِ وجه «تاریخمندیِ مفسرِ متن» است. پژوهش حاضر، درصدد تبیین مسألۀ «تاریخمندیِ تفسیرِ قرآن» به سیاقی پدیدارشناسانه است. از این رو با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تأکید بر الگوی فکری-فلسفیِ هایدگر، نقشِ تاریخمندیِ مفسر را در تاریخمندیِ تفسیر مورد بررسی قرار می‌دهد. از نگاه هستی‌شناسی، مسالۀ مورد بحث هنگامی به نتیجه خواهد رسید که تاریخمندی تفسیر، هم‌ راستا با تبیین ساحت‌هایِ تاریخمندانۀ هستی مفسر، که شامل«واقع‌بودگی»، «هرروزگی» و«طرح‌افکنی و امکان» است، مورد بحث قرار گیرد.

این نوشتار می‌کوشد با ردیابیِ گام‌به‌گامِ اندیشه‌های هایدگر در باب هنر نشان دهد که هنر با خصلت نمایی خیالین خویش، چگونه می‌تواند در گام نخست ساحتی برای بنیان‌گذاری جهان و ابلاغِ وظیفۀ مقدر هر قوم و در گامی بعد، امکانِ آشکارگی امر مقدس را در خویش، مهیا سازد. بدین منظور، نخست با تفسیر هنر به‌مثابۀ امر خیالین، جایگاهِ این خصلت نمایی در انتقال اندیشۀ هایدگر از زمان به هنر، بررسی می‌شود؛ سپس با تأکید بر نقش هنر در برپایشِ جهانیتِ تاریخی و اهمیت آن در روشن کردنِ وظیفۀ هر جامعه در رقم زدن سرنوشت خود و همچنین با نشان‌دادنِ چگونگی ظهور امر مقدس در اشعار هولدرلین، خاستگاه اثر هنری به‌مثابۀ خیالینه (The imaginary) آشکار می‌شود؛ خاستگاهی که خود در خیالینگیِ (Imaginariness) هستی اگزیستانس ریشه دارد و با سیالیت‌بخشی به هستندگیِ هستنده، افق مواجهه با هستی را در نوسان ذاتِ چیزها گشوده می‌سازد و به‌این‌ترتیب یگانه طریقِ امکان‌پذیریِ تحقق هنر در تفکر هایدگر به شمار می‌آید.