جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تشابه برخی مفاهیم بین حکمت متعالیه و فلسفه هایدگر به‌حدی است که وسوسه تطبیق آنها بر تفاوت‌های مربوط به زمینه و زمانه این دو فائق می‌آید. مفاهیم «وجود رابط» و «ارجاع» از این زمره‌اند. صدرالمتألهین، به ابداع «وجود رابط» بسیار می‌بالید و آن را تکریم فراوان می‌کرد تا جایی‌که این مفهوم را مایه «تتمیم حکمت» و «اکمال فلسفه» می‌دانست. به‌راستی نیز «متعالی» بودن حکمت متعالیه شاید بیش از هرچیز مرهون همین مفهوم بوده ‌باشد. مفهوم «ارجاع» و یک مفهوم وابسته به آن (نشانه) می‌نماید که تقریب بسیار به مفهوم «وجود رابط» دارند. این مقاله ابتدا به توضیح جداگانه هریک از این مفاهیم پرداخته و پس از آن مشترکات آنها را بررسی می‌کند. صدرالمتألهین، نحوه‌ای «وجود» برای واقعیات عالم تبیین می‌کند که فقط حیثیت لغَیره دارد و در هیچ موطنی حتی در ذهن قابل تحلیل به گونه‌ حیثیت فی‌نفسه نیست. چنین نحوه‌ای از وجود را وی «وجود رابط» می‌خواند و بر تمایز آن از «وجود رابطی» تاکید می‌کند. وجود رابطی نحوه‌ای وجود بود که پیشینیان برای وجود وابسته قائل بودند. این وجود، هم حائز حیث لغیره بود و هم فی‌نفسه. از طرف دیگر، هایدگر با تعریف بدیعی که از عالم ارائه داد و آن را نه مجموعه اعیان بلکه محل ارجاعات تلقی کرد، حیث فی‌نفسه را از امور عالم سلب و آنها را به «نشانه» بدل ساخت. مقاله به بررسی این ابداعات و مقایسه آنها می‌پردازد.

هرچند پیشینۀ نظریۀ مطابقت به‌عنوان ملاک حقیقت به آموزۀ ایده‌های افلاطون باز می‌گردد اما طرح و بسط این نظریه در فلسفۀ ارسطو صورت می‌گیرد. در نظر ارسطو حقیقت و صدق به معنای مطابقت حکم یا گزاره با امر واقع و ناحقیقت و کذب به معنای عدم مطابقت است. از زمان ارسطو نظریۀ مطابقت با وجود فراز و نشیب‌هایی که داشته، همواره یکی از نظریات غالب در حیطۀ معرفت‌شناسی بوده است. البته برخی از فیلسوفان نیز ضمن توجه به نظریۀ مطابقت، به امری مقدم بر این نظریه اشاره داشته‌اند که اساساً امکان طرح آن را فراهم کرده است. هیدگر و سهروردی ضمن نقد سنت‌های فلسفی قبلِ از خود بر این نکته تأکید کرده‌اند که فهم و درک اولیۀ انسان و نسبت او با اشیاء و پدیده‌ها از سنخ گزاره و حکم نیست. اکنون پرسش مهمی مطرح می‌شود: امرِ مقدم بر حقیقت گزاره‌ای کدام است که امکان حقیقت در معنای مطابقت را فراهم می‌آورد؟ این نوشتار درصدد است با روشی توصیقی-تحلیلی به بررسی این پرسش از منظر سهروردی و هیدگر بپردازد. هیدگر معتقد است حقیقت در معنای ناپوشیدگی معنای اولیۀ حقیقت است و فراموشی این معنا سبب طرح حقیقت در معنای مطابقت شده است. سهروردی نیز معتقد است حقیقت در معنای شهود اشیاء مقدم بر نظریۀ مطابقت است. هیدگر و سهروردی ضمن نقد نظریۀ مطابقت معتقدند این نظریه کارایی لازم برای انکشاف حقیقت را ندارد.

آرای افلاطون به‌شدت هم در درون فلسفة دینی مسیحیت رخنه کرده و هم در آرای غیردینی فیلسوفان قاره‌ایک به‌ویژه فلسفة هایدگر تأثیر زیادی داشته است. این مقاله به بررسی این تأثیرات پرداخته و آرای گوناگون در این‌باره را بررسی کرده است. هدف از این نوشتار این‌است که نشان دهد تأثیر افلاطون فقط محدود بر دورة قرون وسطی نبوده، بلکه در دورة معاصر نیز تأثیرگذار بوده و در شکل‌گیری فلسفة هایدگری سهم داشته است. دربارة اینکه آیا هایدگر دیالوگی سازنده با افلاطون داشته، یا برعکس، در مورد افلاطون دچار نوعی سوء فهم شده است، میان مفسران و منتقدان هایدگر اختلاف نظر وجود دارد که در این مقاله به آنها اشاره می‌شود. به نظر نگارنده این مقاله، روح حاکم بر فلسفة مسیحیت در قرون وسطی بیشتر افلاطونی بوده، به‌طوری که برخی از آبای کلیسا، افلاطون را یک مسیحی قبل از مسیحت می‌دانستند. در مورد هایدگر نیز اعتقاد بر این‌است که او دیالوگی سازنده با افلاطون داشته و در تکوین آرای خود، متأثر از وی بوده است. در این مقاله برای بررسی دیالوگ هایدگر با افلاطون، به آثار هایدگر درباره افلاطون ـ‌مانند سوفیست افلاطون، ذات حقیقت، و پارمنیدس اشاره شده است.

در هستی شناسی بنیادین «در بودن» یکی از کانون‌های اصلی کلمات هایدگر است. این کلمه با مکمل خود یعنی جهان، معنا می‌گیرد. مارتین هایدگر فیلسوف و پدیدارشناس آلمانی تحلیل معنای سکنی‌گزینی را در اندیشه متقدم خود از در-جهان-بودن هرروزینه می‌آغازد و آن را در رسالات متاخرش با مفاهیم دیگر پیوند می‌زند. نگارنده در این مقاله با روش کتابخانه‌ای و به صورت توصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد سکنی‌گزینی از نظرگاه هایدگر به چه معناهایی است و همچنین در عصر تصویر جهان چطور می‌تواند رخ دهد. با مطالعه در آثار هایدگر می‌توان نتیجه گرفت از مفهوم کلی سکنی‌گزینی، دو نحو وجودی و عدمی قابل برداشت است که به مفاهیم در-مکان-بودن و در-آنجا-بودن قابل تعمیم هستند. نحو اول یعنی سکنی‌گزینی وجودی، قابلیت مواجهه با «هستی» را دارد و نحو دوم آن که سکنی‌گزینی عدمی است، اگرچه گریزپاست و به مواجهه نمیاید اما «Da» است و در طلب «عدم» است. این نحو اخیر از سکنی‌گزینی قابل فراخواندن می‌باشد.

این پژوهش به بررسی تحول مفهوم سوژه در تاریخ فلسفه و مقایسه دیدگاه‌های مارتین هایدگر و میشل فوکو می‌پردازد. در ابتدا، سوژه به‌عنوان امری مستقل و خودبنیاد در تقابل با ابژه در نظر گرفته می‌شد، اما این برداشت در آثار متفکرانی مانند مارکس، فروید، نیچه، هایدگر و فوکو دستخوش تغییر شده است. این تحقیق نشان می‌دهد که با از دست رفتن تصور سوژه به‌عنوان یک ذهنیت خلاق و مختار، چگونه این مفهوم در اندیشه متفکران بازتعریف شده است. هایدگر با مفهوم «دازاین» و نقد متافیزیک سنتی، بر فهم هستی‌شناختی سوژه تأکید دارد و نقش تکنولوژی را در تبدیل موجودات به ابزارهای قابل‌کنترل بررسی می‌کند. در مقابل، فوکو بر تأثیر قدرت و نهادهای اجتماعی در شکل‌دهی به سوژه تأکید کرده و آن را محصول مناسبات تاریخی و تکنیک‌های نظارتی می‌داند. او همچنین اخلاق یونانیان باستان را الگویی برای خودسازی در برابر سلطه قدرت معرفی می‌کند. در نهایت، هر دو متفکر به مسأله شکل‌گیری هویت انسانی پرداخته‌اند؛ هایدگر از منظر هستی‌شناسی و فوکو از منظر قدرت و ساختارهای اجتماعی. این دو دیدگاه، درک جامعی از تحولات مفهوم سوژه و جایگاه آن در جهان معاصر ارائه می‌دهند.

این مقاله به بررسی سه گزاره ظاهراً متعارض در کتاب وجود و زمان می‌پردازد که به ارتباط میان موجودات، وجود و دازاین اشاره دارند. این تعارض از آنجا ناشی می‌شود که هایدگر از یک سو موجودات را مستقل از دازاین می‌داند و از سوی دیگر وجود را وابسته به فهم دازاین می‌پندارد. در این مقاله تلاش شده است تا با معرفی و تحلیل تمایز انتولوژیکال میان وجود و موجود که یکی از مفاهیم کلیدی در فلسفه هایدگر است، به رفع این تعارض ظاهری پرداخته شود. از طریق بررسی نقدهای هایدگر به رویکردهای رئالیستی و ایدئالیستی سنتی و با تکیه بر تحلیل فلسفی او از مفهوم دازاین، نشان داده می‌شود که این سه گزاره در چارچوب فلسفه وجودشناسانه هایدگر کاملاً سازگار هستند. از آنجا که نحوۀ وجودِ دازاین به مثابه فرارویِ بنیاد تمایز انتولوژیکال است، فهم همه انحاء وجودِ موجودات (و نه خودِ موجودات) من جمله مستقل بودن و وابسته بودن در دازاین ریشه دارد.

هایدگر معتقد است فهم متافیزیکی از هنر و نظریه‌های زیبایی‌شناسانه سایه‌ای سنگین بر نسبت ما با هنر و آثار هنری انداخته است. این موضوع هم به ساحت فهم و درک آثار هنری (در مقام مخاطب) و هم به ساحت ابداع آثار هنری (در مقام هنرمند) تسری یافته است. راهی که هایدگر برای برگذشتن از زیبایی‌شناسی و حتی فراتر از آن برای عبور از سوبژکتیویسم ارائه می‌کند، «پدیدارشناسی هرمنوتیکی آثار هنری بزرگ» است. این راه از نظر او یگانه راه نزدیک‌شدن به ذات هنر است. او در این مسیر پدیدارشناختی به یک دور می‌رسد. دوری که یک‌سوی آن حقیقت هنر است و سوی دیگر آن اثر هنری. این مقاله درصدد بررسی این موضوع است که هایدگر چگونه با تحلیل پدیدارشناختی - هرمنوتیکی برخی آثار هنری بزرگ نشان می‌دهد که می‌توان پلی پدیدارشناسانه به ماهیت هنر زد و در مسیر کشف حقیقت هنر قدم برداشت. در همین راستا در تلاش است برخی مقومات ذاتی هنر را تشخیص دهد. «رخداد حقیقت در اثر هنری» و «برافراشتن عالم در پرتو اثر هنری» از جمله این مقومات ذاتی است.