جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلۀ مرگ همواره در طول تاریخ یکی از بزرگ‌ترین و اساسی‌ترین سؤالات انسان بوده و هست. چیستی مرگ و چگونگی فرار از آن یا حتی دست یافتن به اکسیر جاودانگی همواره یکی از موضوعات مهم تاریخ ادبیات بوده است. موضوع مرگ در تاریخ فلسفه نیز جایگاه ویژه‌ای داشته و دارد. بدین ترتیب این مسئلۀ فلسفی به اشکال مختلف درآثار ادبی و هنری نمود پیدا کرده است. ساموئل بکت نیز به‌عنوان یکی از بنیانگذاران جریان فکری ابزورد در ادبیات نمایشی، در آثار خود به این موضوع مهم فلسفی پرداخته است. این مقاله سعی در خوانش هایدگری مسئله مرگ در نمایشنامه آخر بازی بکت دارد. در این پژوهش مفهوم ترس‌آگاهی و رابطۀ آن با مسئلۀ مرگ در نمایش آخر بازی که به ملال و پوچی ممتدی انجامیده، با استناد به نظریات هایدگر بازخوانی شده است. از آنجایی که در این مقاله تکیه بر نمایش آخر بازی با تم مرگ است، باید گفت فلسفه هایدگر می‌تواند بینش‌های فلسفی بکت را در خصوص مرگ در این نمایش برای ما روشن کند. بررسی این موضوع علاوه بر این‌که می‌تواند مخاطبان تئاتر بکت را در درک بهتر فلسفه پنهان در پس آثار نمایشی وی کمک کند، همچنین می‌تواند مثال عملیِ بارزی برای درک مفهوم پدیدارشناسانه مرگ از نظر هایدگر باشد. این مقاله با استناد به منابع و مراجع کتابخانه‌ای به رشتۀ تحریر درآمده است.

در این مقاله سعی داریم به ویژگی‌های دازاین در کتاب وجود و زمان هایدگر به نحو مشخص و ملموس بپردازیم. هایدگر در کتاب مشهور خود وجود و زمان (L' être et le temps)می‌خواهد چگونگی دسترسی انسان را به وجود نشان دهد. ابتدا چگونگی سؤال از وجود را مطرح می‌کند و سپس می‌گوید همه چیز در دایره وجود قرار دارد و از خود سوال می‌کند که از کدام موجود شناخت وجود را باید آغاز نماییم؟ پاسخ او این است که شناخت وجود یا هستی را از موجودی شروع بکنیم که از وجود سؤال می‌کند. او آن موجود را وجود- آنجایی یا Dasein می‌نامد. علت اینکه هایدگر به جای انسان اصطلاح دازاین را انتخاب کرده هدفش نجات دادن انسان از تنگناهای تعاریف قبلی از انسان (مثل حیوان ناطق ارسطویی یا جوهر اندیشنده دکارتی و غیره) است. او به بررسی ویژگی‌های ذاتی و واقعی دازاین مانند احساس موقعیت و فهمیدن یعنی پیدا کردن امکانات تازه، زبان که به نظر هایدگر خانه هستی است و همچنین به توانایی بودن و غیرقابل پیش‌بینی بودن دازاین اشاره می‌کند. او تأکید می‌کند که انسان به عنوان سوژه یک ماهیت تغییرناپذیر و ثابت ندارد. هر دازاین شخصاً یک حادثه است که خود را بنابر آینده زمانمند می‌کند. دازاین پیشاپیش به توسط یک ماهیت یا سرشتی متعین نشده است. او یک دازاین تاریخمند است که با خویشتن خویش (mienneté) خود را مشخص می‌سازد و هر رفتار خودش را با آینده تبیین می‌کند. انسان به هر حالتی که برسد باز هم می‌تواند به صورت های دیگری پدیدار شود. او همواره یک «نه هنوزی» (pas encore) دارد.

این نوشتار با تمرکز بر تفسیر هایدگر از آموزه حقیقت افلاطون و تفسیر دریدا از فارماکون افلاطون، خط تفسیری‌ای را برجسته می‌کند که در آن افلاطون آغاز فهمی فلسفی است که وجه غیاب و پوشیدگی هستی و حقیقت را طرد می‌کند. در برابر این خط تفسیری، تفسیر فوکو از افلاطون و کردارهای فلسفی یونان طرح و بسط داده می‌شود. از قِبل این تفسیر روشن می‌شود که با دو شرح متمایز از کردارهای فلسفی یونان و نسبت آن با سربرآوردن و ظهور مدرنیته روبرو هستیم؛ شرحی که مدرنیته را بسط ژرف‌ترین معنای نمودارشده در متافیزیک یونانی می‌داند و شرحی که بنیاد فلسفه مدرن را در رویارویی با بنیاد اندیشه افلاطونی تفسیر می‌کند و افلاطون و جریان‌های فلسفی اثرپذیرفته از وی را چونان افقی برای ایستادگی در برابر سیطره مدرن می‌انگارد. بااینکه می‌توان طرح هنر زیستن فوکو را وامدارِ طرح پروای خود و کار هنری هایدگر دانست، این طرح به فوکو امکان می‌دهد تا تفسیر متفاوتی از افلاطون فراپیش نهد. نشان می‌دهیم که چه ملاحظات روش‌شناسانه‌ای به فوکو کمک می‌کند تا این تفسیر متفاوت را درمیان گذارد. فوکو برای به‌دست دادن چنین تفسیر متفاوتی به کارکرد نوشتار، لوگوس و حقیقت چونان پارسیا در اندیشه افلاطون و فلسفه یونانی توجه می‌کند. در ادامة مسیرِ فوکو، واکاوی و تحلیلی از ایده‌ها، آگاثون و دیالوگ مطرح می‌شود که وجوه زیستی، درگیرانه، هنری و سیاسی آن‌ها را برجسته می‌کند. این جعبه‌ابزار مفهومی و روشی کمک می‌کند تا خط تفسیری متفاوتی از اندیشه افلاطون را طرح کنیم و بسط دهیم.

هدف این مقاله ایجاد پیوند میان هستی‌شناسی و فرم‌های موسیقایی است. برای رسیدن به این هدف، هستی‌شناسی بنیادین هایدگر در برابر هستی‌شناسی تفاوت دلوز قرار گرفته تا بتوان از امکانات این تقابل استفاده کرد. در این مقاله با روش توصیفی_ تحلیلی و رویکرد تطبیقی تلاش شده دو نوع هستی‌شناسی بنیادین هایدگر و هستی‌شناسی تفاوتِ دلوز را با تطبیق بر دو فرم موسیقیایی توضیح دهیم: یکی فوگ و دیگری ریتورنلو. بدین‌ترتیب جهان هایدگر فوگی است که با وجود تمام تنوع‌های اجرای یک سوژه اصلی موسیقیایی (یا یک صدای واحد)، همان را عرضه می‌کند. هستی در این نگرش همگون و بی‌تکوین است. ‌تفاوت در این طرز تلقی پدیده درجه دوم نسبت به هستی در نظر گرفته می‌شود. در این هستی‌شناسی و مفاهیم وابسته به آن، تجارب دیگری شدن، جنبش سوژه‌ای، سوژه‌شدن با توجه به قلمروزدایی، امکان مشارکت فعال افراد در سرنوشت همگانی، امکان تغییر و اصلاح شیوه زندگی افراد با محدودیت روبرو می‌شود. جهان دلوزی با توسل به ریتم و فرم موسیقایی ریتورنلو متفاوت‌ترین افراد را در هستی‌شناسی‌اش، گِردِ هم می‌آورد. طوری‌که در عین حال که آنها با هم هماهنگ‌ می‌شوند، تفاوت‌های تنالیته‌ای‌شان حفظ می‌گردد. هستی همان تفاوت است. در هستی‌شناسی دلوز با امکان قلمروگریزی راه را بر جنبش سوژه‌ای بازست. جنبش سوژه‌ای در ‌جامعه مبتنی بر ریتم و ریتورنلو تغییراتی در فرد و مناسبات اجتماعی ایجاد می‌کند که می‌توان در آن انتظار مشارکت فعال برای تعیین سرنوشت همگانی افراد را داشت. سوژه شدن‌ها معطوف به تغییر روابط اجتماعی و اصلاح اختلالات اجتماعی است.‌ مشروط به این جامعه‌ای ایجاد می‌شود که افراد در آن، می‌توانند شیوه زندگی خودشان را اصلاح کنند. نتایج این خوانش و پیوند، کارکرد متفاوت اجتماعی هستی‌شناسی دو متفکر را نشان می‌دهد.

دو مفهوم کلیدی در فلسفۀ کانت و هایدگر، دو تن از تأثیرگذارترین فلاسفۀ مدرن، «خیال» و «اگزیستانس» است که اندیشه‌های این دو فیلسوف را به هم پیوند می‌زند. کتاب «خیال و اگزیستانس» اثر فرنک شلو، استاد فلسفه و متخصص هایدگر در آمریکا است. وی در این کتاب به بررسی تفسیر هایدگر از اخلاق کانت باتوجه به نقش قوۀ خیال در کنش اخلاقی انسان می‌پردازد. ایدۀ محوری فرنک شلو در تدوین این کتاب را می‌توان اینگونه شرح داد که به عقیدۀ او هستی‌شناسی هایدگر، از اگزیستانس انسانی مبتنی‌بر تفسیر مجدد قوۀ خیال استعلایی کانت است. در‌واقع شالو در‌صدد است که نشان دهد چگونه هایدگر خیال را به‌عنوان ریشۀ نهایی عقل بشری و نیز به‌عنوان منبع محدودیت‌های انسان و خطاهای او مورد بررسی قرار می‌دهد. به لحاظ مفهومی می‌توان گفت شلو کتاب را در سه بخش نوشته است. بخش اول کتاب به توضیح و شرح نظریات کانت در باب قوۀ خیال پرداخته و رابطۀ آن با قوۀ ادراک، قوۀ فاهمه و عقل عملی در سیستم فلسفی کانت نشان‌داده می‌شود. شالو توضیح می‌دهد که چگونه کانت خیال را به‌عنوان یک نیروی مولد و ترکیب کننده می‌بیند که به واسطۀ آن ما می‌توانیم مفاهیم، احکام و اصول خود را شکل داده و همچنین امکان یک قانون اخلاقی و یک ارادۀ آزاد را تصور کنیم. شلو سپس به نقد و بررسی هایدگر از فهم کانت از قوۀ خیال می‌پردازد. او برای این کار به آثار مختلف هایدگر مانند هستی و زمان و مسئلۀ متافیزیک ارجاع می‌دهد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت هایدگر خیال را به‌عنوان ساختار زمانی و وجودی انسان بازتعریف می‌کند که معنا و حقیقت اگزیستانس را در حالات و ابعاد مختلف آن آشکار می‌گرداند. همچنین شلو تفسیر هایدگر از شاکله‌سازی (شماتیسم) کانت به‌عنوان قوۀ اصلی برای ایجاد تصورات کلی از تصورات جزئی را بیان می‌کند. در بخش‌های آخر کتاب، پیامدهای بازنگری هایدگر از اخلاق کانت در مباحث معاصر فلسفۀ اخلاق بررسی می‌شود و دیدگاه‌های بدیل اخلاق کانتی مانند فایده‌گرایی و فضیلت‌گرایی با توجه به اخلاق وظیفه‌گرای کانتی شرح می‌گردد. در خاتمه باید گفت که کتاب «خیال و اگزیستانس»، یک بررسی بدیع و معاصر در حوزۀ عقل عملی انسان با نظر به دو تن از بزرگترین فلاسفۀ تاریخ است که می‌تواند مرجعی معتبر برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به این حوزه باشد

کتاب حاضر، حاوی نظرات و فلسفة دو فیلسوف بزرگ؛ «کانت» و «هایدگر» دربارة مقولة زمان است. نگارنده در این کتاب ابتدا، تاریخچة مختصری دربارة مفهوم زمان از افلاطون تا هایدگر را ارائه کرده است. سپس در فصل اوّل و دوّم کتاب، زمان در اندیشة کانت و هایدگر را به ترتیب بررّسی کرده، و در فصل سوّم و پایانی کتاب، به مقایسة نظرات آن‌ها با هم پرداخته است. وی در هر فصل ابتدا، فیلسوف مورد نظر را معرّفی کرده است. «امانوئل کانت» در سال 1724 میلادی در «کونیگزبرگ»، از شهرهای پروس شرقی متولّد شد. دوران حیات فکری و علمی کانت را می‌توان به دو مرحلة مشخّص، یعنی قبل و بعد از نقّادی تقسیم کرد. از سال 1770 به بعد کانت به عنوان فیلسوفی مستقل و صاحب مکتب بدیعی در فلسفه، قد علم کرد. همچنین «مارتین هایدگر»، در سال 1889 در روستایی در جنوب غربی آلمان زاده شد. او را از بزرگ‌ترین، مبتکرترین و با نفوذترین متفکّران قرن بیستم محسوب می‌کنند. شاید هیچ فیلسوفی به اندازة او مورد تفسیرهای گوناگون و متفاوت قرار نگرفته است.

...تعریف زمان با تعریف مقدار زمان یکی نیست. همان‌طور که تعریف وجود با تعریف مقدار وجود همسان نیست. هایدگر در ابتدای کتاب خود تعریفی از زمان به دست می‌دهد که با "امر شایدی" و "ادراک هستی" توام است. باید دید مراد هایدگر از این دو با تعریفی که از زنان به معنای حقیقی خویش، و نه به معنای زمانی خود که با مقدار زمان یکی انگاشته می‌شود، چیست؟

اسلاوی ژیژک، فیلسوف مغرور، نویسنده بیش از 30 کتاب، که به عنوان "الویس نظریه فرهنگی" تحسین شده و بحث برانگیزترین روشنفکر عمومی امروزی است. آثار او حوزه‌های فلسفه، روانکاوی، الهیات، تاریخ و نظریه سیاسی را طی می‌کند و فیلم، فرهنگ عامه، ادبیات و جوک‌ها را مورد توجه قرار می‌دهد - همه برای ارائه تحلیل‌های دقیق از پیچیدگی‌های ایدئولوژی معاصر و همچنین یک فلسفه جدی و پیچیده. فیلم های اخیر او The Pervert’s Guide to the Cinema و ژیژک! یک نظریه پرداز در اوج قدرت و یک ارتباط دهنده ماهر را نشان می دهد. اکنون اوعناوین کلاسیک خود را که هرکدام از آنها هسته اصلی کار زندگی در حال گسترش او هستند را به عنوان نسخه های جدید در دسترس قرار می دهد. هر کدام به زیبایی دوباره بسته بندی شده اند، از جمله معرفی های جدید از خود ژیژک. به بیان ساده، آنها متون ضروری برای درک اندیشه ژیژک و در نتیجه سنگ بنای فلسفه معاصر هستند. موضوع جالب ژیژک مرکز غایب هستی شناسی سیاسی: شبحی در اندیشه غربی، شبح سوژه دکارتی است. اسلاوی ژیژک در این کتاب هسته‌ای برانداز را برای این شبح گریزان کشف می‌کند و در درون آن نقطه مرجع فلسفی ضروری برای هر پروژه رهایی‌بخش واقعی را می‌یابد.

اسلاوی ژیژک، فیلسوف مغرور، نویسنده بیش از 30 کتاب، که به عنوان "الویس نظریه فرهنگی" تحسین شده و بحث برانگیزترین روشنفکر عمومی امروزی است. آثار او حوزه‌های فلسفه، روانکاوی، الهیات، تاریخ و نظریه سیاسی را طی می‌کند و فیلم، فرهنگ عامه، ادبیات و جوک‌ها را مورد توجه قرار می‌دهد - همه برای ارائه تحلیل‌های دقیق از پیچیدگی‌های ایدئولوژی معاصر و همچنین یک فلسفه جدی و پیچیده. فیلم های اخیر او The Pervert’s Guide to the Cinema و ژیژک! یک نظریه پرداز در اوج قدرت و یک ارتباط دهنده ماهر را نشان می دهد. اکنون اوعناوین کلاسیک خود را که هرکدام از آنها هسته اصلی کار زندگی در حال گسترش او هستند را به عنوان نسخه های جدید در دسترس قرار می دهد. هر کدام به زیبایی دوباره بسته بندی شده اند، از جمله معرفی های جدید از خود ژیژک. به بیان ساده، آنها متون ضروری برای درک اندیشه ژیژک و در نتیجه سنگ بنای فلسفه معاصر هستند. موضوع جالب ژیژک مرکز غایب هستی شناسی سیاسی: شبحی در اندیشه غربی، شبح سوژه دکارتی است. اسلاوی ژیژک در این کتاب هسته‌ای برانداز را برای این شبح گریزان کشف می‌کند و در درون آن نقطه مرجع فلسفی ضروری برای هر پروژه رهایی‌بخش واقعی را می‌یابد.