جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هایدگر پایان فلسفه را اعلام کرد و از طرفداران سرسخت نازیسم بود. آیا او اسطوره ای عمیقا محافظه کارانه ارائه می کرد یا ساختارشکنی اساسی از فلسفه را آنگونه که ما می شناسیم؟ معرفی هایدگر مقدمه ای در دسترس برای تفکر نامفهوم او فراهم می کند، زمینه های تاریخی آن را ترسیم می کند و طنین های معاصر آن را بررسی می کند. مارتین هایدگر«پادشاه پرده نشین» فلسفه بود، یا مهمترین شارح و حامی عرفان غیردینی که ره به بیراهه می برد؟ گروهی هایدگر را از حیث قوّۀ ابداع و ابتکار، قدرتمندترین فیلسوف قرن بیستم دانسته اند که در پس پشت همۀ جریان های اصلی تفکر پست مدرن ایستاده است. او پایان فلسفه و ختم مذهب اصالت بشر را اعلام کرد و پشتیبان پروپاقرص نهضت ناسیونال سوسیالیسم هیتلر بود.این کتاب قدم اولی است برای معرفی قابل فهم تفکر او که به پیچیدگی و ابهام شهرۀ خاص و عام است. گامی در جهت بررسی زمینه های تاریخی اندیشۀ وی و سهمی که در تحول بوم شناسی، الهیات، هنر، ادبیات و دیگر حیطه های بشری در زمانۀ ما داشته است.

اين کتاب تلاشي است نظري و تاريخي براي فهم و تبيين ديدگاه‌هاي معرفت‌شناسانه سه تن از بزرگ‌ترين چهره‌هاي اخير در تاريخ فلسفه غرب: هوسرل، هايدگر و مرلو پونتي. نويسنده کتاب مي‌کوشد با کنار هم قرار دادن آراي اين سه متفکر و توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌هاي آراي آنان و همچنين قرار دادن اين آرا و آموزه‌ها در پس‌زمينه معرفت‌شناسي استعلايي كانت، آراي معرفت‌شناسانه هيوم، بارکلي، لاک و دکارت و همچنين تلقي ارسطو و افلاطون از معرفت، گزارشي تازه از معرفت‌شناسي در سنت پديدارشناسي عرضه کند. او علاوه بر بررسي ارتباط آراي معرفت‌شناسانه اين فيلسوفان با مباحث معرفت‌شناسي معاصر از آراي متافيزيکي آنان نيز غافل نيست و مي‌کوشد نشان دهد چگونه هستي‌شناسي اين فيلسوفان در نقاطي مهم با معرفت‌شناسي آنان پيوند خورده است.

هایدگر در هستی و زمان مرگ را پایان‌بخش احتمالات زندگی دازاین می‌داند و آن را معیاری در تعریف کلیت دازاین، تعلیق، و استمرار وجودی او از لحظة تولد در نظر می‌گیرد؛ مسئله‌ای که به‌ظاهر پیوندی با سنت مسیحیت ندارد. با این حال، تبیین مرگ به‌ویژه در بخش 48 این اثر به برداشت انسان‌گرایانه‌ای از مرگ در اواخر قرون وسطی اشاره دارد که نخست توسط یوهانس فان تِپلا، شاعر اهل جمهوری چک، در سرودة «شخمزن بوهم» در سدة پانزدهم میلادی مطرح شد و هایدگر در هستی و زمان به گفتاری از آن سروده دربارة هم‌زمانی تولد و مرگ دازاین در توضیح مرگ دازاین اشاره کرده است. تفسیر انسان‌گرایانه‌ای که تپلا در سرودة یادشده از ارتباط میان انسان و مرگ عرضه می‌دارد نه‌تنها تفسیری نو در تعدیل مسائل فلسفی و مسیحی پیش از او بود، بلکه در رشد اندیشة انسان‌گرایی در آغاز دورة رنسانس اروپا نقش بسزایی داشت. کاوشی در بهره‌گیری هایدگر از سرودة تپلا در پردازش مفهوم مرگ دازاین نه‌تنها درک این پدیده را با هدف دریافت بهتر دازاین ممکن می‌سازد، بلکه چارچوب فلسفی غیرمذهبی هایدگر در تبیین ابعاد دازاین را از گذرگاه انسان‌گرایی مسیحی اوایل رنسانس عبور می‏دهد.

این پژوهش با این مسأله انجام می‌شود که در امر تعلیم‌وتربیت و در مواجهه با صیرورت و تحولات جهان در پهنه تاریخ، در نسبت با گذشته و سنت تاریخی از یک سو و پدیده‌های جدید از سوی دیگر، باید چه موضعی اتخاذ کرد. این موضوع، به عنوان یک مسأله فلسفی، در مبحث تاریخ‌مندی قابل رهگیری است. تاریخ‌مندی را اولین بار هگل وارد فلسفه کرد و بعد از او توجه به تاریخ در معرفت‌شناسی توسط فیلسوفان مختلف ادامه پیدا کرد. هایدگر تاریخ‌مندی را به نحوی متفاوت از دیگران تلقی می‌کند و آن را نه یک خصلت ثانوی و عارضی، بلکه یک مقوم وجودی برای انسان می‌داند. از نگاه هایدگر، انسان در یک سنت و فرهنگ تاریخی متولد یا «پرتاب» می‌شود و از آنجا که واجد اگزیستانس است، می‌تواند نحوه وجود خود را طرح‌اندازی کند. این امر مبتنی بر امکان‌های منحصر به ‌فردی است که ناشی از پرتاب‌شدگی انسان است. نتیجه نشان می¬دهد که در تعلیم‌وتربیت راستین، مبتنی بر تاریخ‌مندی اصیل، اولاً سنت تاریخی را نمی‌توان همچون ابژه‌ای در نظر گرفت که لحاظ کردن آن تحت اراده و اختیار آدمی باشد؛ سنت تاریخی همواره در ما حضور دارد و تمامی امکان‌های وجودی ما را عرضه می‌دارد. ثانیاً انسان از آنجا که واجد اگزیستانس است و اگزیستانس رو به سوی آینده دارد، بازآوری عینی سنت تاریخی و تلاش برای تربیت انسانی مشابه انسان گذشته، فاقد معنا و فارغ از زندگی «اینجا» و «اکنونی» است. ثالثاً عدم التفات به سنت تاریخی، پیوستگی وجودی تجارب انسان در طول تاریخ را زایل کرده است و کنش‌های آدمی را از اصالت و «خودینگی» آن می‌اندازد؛ یعنی نمی‌توان چنین اراده کرد که انسانی رها و برکنده از گذشتگان را پرورش داد.

پروژه‌ی هستی‌شناسانه‌ی هایدگر یکی از تکیه‌گاه‌های اصلیِ نقد عصر مدرن به شمار می‌آید. این نقد بیش از هر چیز فهمی از هستی را نشانه می‌رود که هستنده‌ها را به‌تمامی در قابِ پیشاپیش حاضرِ ایده یا اراده‌ی انسانی می‌گنجاند و حاصل تکانه‌ای متافیزیکی‌ست که، به زعم هایدگر، از افلاطون تا به امروز خود را در عطش روزافزونِ سلطه‌ بر هستنده‌ها نشان می‌دهد. در این مقاله قصد ما این است که با تکیه بر نو-پراگماتیسم ریچارد رورتی بازتفسیری از فهم هستی در عصر مدرن به دست دهیم که نگاهی جامع‌تر به امکانات و آسیب‌های آن داشته باشد. در این بازتفسیر، فهم مدرن از هستی به‌تمامی به ماشیناسیون یا در قاب گنجاندن ختم نمی‌شود بلکه برخلاف دعاوی هایدگر، وقوفی روزافزون را نسبت به تناهی و پیشآیندیِ واژگان نهاییِ خود به نمایش می‌گذارد. گذشته از این، با توجه به اینکه از نظر هایدگر فهم‌های هستی در هر دوره در واقع دهشِ خودِ هستی به شمار می‌آیند، فلسفه‌ی هایدگر فاقد مبنایی‌ست که بر اساس آن بتواند اتهامِ غفلت از هستی و دورافتادگی از سرآغاز را به عصر مدرن نسبت دهد.

پیشرفت تکنولوژی در قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم، هیدگر و فوکو را بر آن داشت تا تأثیر آن را بر زندگی بشر تحلیل کنند. هدف از پژوهش حاضر مطالعه نحوه‌ی مواجهه هیدگر و فوکو با تکنولوژی است. هیدگر با پیگیری تاریخ متافیزیک از انکشاف هستی در دوره‌های مختلف تاریخ پرده برمی‌دارد. او با رویکرد هستی‌شناختی، تکنولوژی را شیوه‌ای از انکشاف هستی در عصر مدرن می‌دانست که با برنامه‌ریزی، محاسبه و نظم‌دهی طبیعت را همچون منبع ذخایر انضباط می‌بخشد و به مثابه ابژه تولید می‌کند. فوکو نیز در چارچوب تحلیل روابط قدرت، تکنولوژی را شبکه‌‌ی انضباطی از روابط قدرت و دانش می‌داند که با تشکیل شیوه‌ها و سازوکارهایی عام انسان‌ها را در قالب قرار می‌دهد و به مثابه‌ی سوژه‌ برمی‌سازد. در مقاله حاضر از هستی در هیدگر و قدرت در فوکو)به منزله‌ی دو بنیان متفاوت( به تکنولوژی که امکان هم‌سخنی دو متفکر را فراهم می‌آورد، می‌پردازدیم. در واقع با هم خواندن هیدگر و فوکو ما را به وجوه اشتراک و افتراق و در نهایت به این رأی می‌رساند که روایت فوکو از تکنولوژی تکمیل‌کننده‌ بحث هیدگر در این زمینه است.

فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم را فلسفه‌ی اصالت وجود گفته‌اند؛ فلسفه‌ی که از اگزیستانس و اصالت بشر سخن می‌گوید. مفهوم مرکزی‌‌ این فلسفه «انسان» است؛ زیرا وجود انسان، نقطه‌ی عزیمت همه‌ی کنش‌های انسان است. اگزیستانسیالیست‌ها به‌رغم اختلاف منظر در اتخاذ رویکرد دینی و الحادی، اما از یک وجه مشترک برخوردارند که عبارت است از اصلِ محوریِ اگزیستانسیالیستیِ «تقدم وجود بر ماهیت». معنای تقدم وجود بر ماهیت این است که فلسفه را باید از «درون‌گرایی» آغاز کرد و این مسئله در اگزیستانسیالیسم سارتر نمود بیشتری دارد. سارتر اصول خود را در شعار سه‌کلمه‌ی «تقدم وجود بر ماهیت» قرار داد و همین امر، اگزیستانسیالیسم او را تعریف می‌کند. دوبووار که در پارادایم اگزیستانسیالیسم سارتری می‌اندیشد، فمینیسمِ اگزیستانسیالیستی را تئوریزه کرد. نیچه، از «مرگ خدا»، «نیهیلیسم» و «نظریه‌ی قدرت»(اراده معطوف به‌قدرت) سخن گفت و از روحیه‌ی سکولاریستی و خدامردگیِ حاکم بر جهانِ مسیحیت خبر داد و بدین‌سان، فضای سکولاریسم و لائیسیسمِ حاکمِ بر غربِ مدرن را پیش‌بینی کرد. مسئله‌ی اصلی و مفهوم مرکزی هایدگر «دازاین» است و هایدگر از این واژه‌ی آلمانی به‌معنای «هستی» یا «وجود» چونان اصطلاحی فلسفی برای دلالت بر «انسان» استفاده کرد. دازاین بیانگر نحوه‌ی وجود انسان است و اگر انسان به‌عنوان واقعیتی خارجی لحاظ شود، آنگاه دازاین خواهد بود. فهم ابراهیم در مقام پدر و نماینده‌ی ایمان و شهسوار تسلیمِ مطلق، مسئله‌ی کیرکگور بود و فهم این مسئله، پارادایم «ایمان‌گرایی»، جهشِ ایمان و رابطه‌ی عقل و ایمان را به‌میان آورد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی، به‌هدف بررسی این مسائلِ بنیادینِ اگزیستانسیالیستی تدوین شده است.

پرسش هایی مانند: معنای زندگی چیست_ به ویژه اگر یک روز به پایان برسد؟ آگاهی ما از مرگ باید چطور بر شیوه ای که زندگی می کنیم اثر بگذارد؟ اگر تا ابد زندگی می کردیم مرگ معنای دیگری می داشت؟ آیا پس از یک یا دو هزاره، خستگی وجودی بر ما غلبه می کرد و آرزو می کردیم همه چیز به پایان برسد؟ آیا ما نفس داریم- و اگر داریم، آیا پس از {مرگ} بدن های ما باقی می ماند؟ ارواح از چه ساخته شده اند؟ نفس تو از نفس من بهتر است؟ آیا بعد دیگری از زمان هست که به سرعت از میان چرخه ی تولد و مرگ می گذرد؟ آیا ممکن است با همیشه در لحظه ی حال زیستن (تا ابد زیست)؟ آیا بهشت جایی در زمان و مکان است؟ اگر نیست، کجا و کی است؟ و شانس ورد به آن چقدر است؟ این نوع پرسش هایی است که حدود پنجاه سال پیش ما را بر آن داشت که در نخستین دوره های فلسفی خود ثبت نام کنیم...