جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فیلسوفان ذهن، براساس رویکردهای گوناگون در مسئله ذهن، درباره هویت شخصی، «شخص» یا «من» معیارهای متفاوتی مطرح کرده‌اند. یکی از این معیارها داشتن منظر اول شخص است. یکی از طرفداران این دیدگاه، لین رادر بیکر، فیلسوف فیزیکالیست غیرتقلیل‌گرا است که در عین حال که هویت انسان را نه نفس مجرد می‌داند و نه تحویل آن به جنبه‌های فیزیکی را برمی‌تابد، داشتن منظر اول شخص قوی را شرط لازم و کافی برای شخص بودن می‌داند. منظر اول شخص قوی به معنای توانایی درک خود به عنوان خود به صورت اول شخص و بدون استفاده از هر اسم و توصیف یا همان خودآگاهی است که شخص انسان را از دیگر موجودات متمایز می‌کند. در مقابل، منظر اول شخص ضعیف قرار دارد که ویژه موجوداتی است که علی‌رغم داشتن آگاهی از ویژگی خوداگاهی بی‌بهره‌اند. مقاله حاضر با روش تحلیلی-انتقادی ضمن تحلیل بیکر در باب منظر اول شخص، دیدگاه او را ارزیابی و نقد کرده است. ابهام در ماهیت منظر اول شخص و شخص بودن، فقدان استدلال برای برخی ادعاها و فقدان وضوح در بعضی از پیش‌شرط‌ها و پیش‌فرض‌های آن از جمله نقدهایی است که مقبولیت و انسجام دیدگاه بیکر را با مشکل مواجه کرده است.

الهیات فیزیکالیستی اصطلاحی است که تا کنون در مورد آن تعریف دقیق و روشنی ارائه نشده است. در قرن بیستم، برخی از اندیشمندانِ الهیات مسیحی نظیر ننسی مورفی و پیتر ون­ ینواگن با پذیرش رویکرد فیزیکالیستی نسبت به انسان سعی کردند که به تحلیل و توجیه باورهای مسیحیان در باب هویت انسان و جاودانگی او بپردازند. این رویکرد امروزه الهیات فیزیکالیستی نامیده می‌شود. بر اساس این رویکرد انسان در همین بدن مادی­اش خلاصه می ­شود و با پذیرش این اصل، تفسیر از مرگ و جاودانگی به راحتی صورت می­ گیرد. در جستار پیش­رو نگارنده بر آن است تا با شیوۀ‌‌‌‌‌‌ تحلیلی- توصیفی به نقد و بررسی جاودانگی در الهیات فیزیکالیستی مسیحی بپردازد و مهمترین استدلال­های طرفداران الهیات فیزیکالیستی‌‌‌‌‌‌ که عبارتند از: امتناع تعامل امر مادی و امر مجرد، ارتباط و تعامل میان شخص و بدن و فیزیکالیسم و آموزه­های مسیحی را به رشته تحریر در آورد. از مهم­ترین دستاوردهای این پژوهش می ­توان به این مطلب اشاره کرد که‌‌‌‌‌‌ فیزیکالیست­ها معتقدند شخصی که زمانی وجود داشته است، برای همیشه باید وجود داشته باشد تا اینکه برای همیشه نابود شود، چرا که مسیحیان نوعأ به اموری اعتقاد دارند که نمی ­توانند آن­ها را به نحو عقلانی توجیه کنند، واقعیت رستاخیز مثالی از این دست است. بنابراین الهیات فیزیکالیستی با تاکید بر قدرت لایزال الهی و معجزه می ­تواند جاودانگی را اثبات کند.

در پاسخ به پرسش متافیزیکی امکان زندگی پس از مرگ، برخی امکان زندگی پس از مرگ را با مادی‌انگاری سازگارتر می‌یابند تا مجردانگاری. لین بیکر از مشهورترین فیلسوفان دین معاصر است که از این ایده دفاع کرده و با به‌کارگیری تعبیر «تقوم»، برای صورت‌بندی آن تلاش کرده است؛ اما تلاش او واکنش‌هایی را برانگیخته است. برخی از مخالفان، مشکل اصلی دیدگاه او را ناسازگاری درونی ایده‌های او می‌دانند که در طرح کلی او برای پاسخ‌گویی به مسئله زندگی پس از مرگ نقشی محوری بر عهده دارد؛ یعنی ایده‌ «وحدت بدون این‌همانی». این مقاله در مسیری نزدیک و نه منطبق بر این خط انتقادی حرکت می‌کند. نشان‌دادن اینکه تأکید بر وحدت و همزمان نفی این‌همانی، علی‌الاصول ناسازگارند، هدف این مقاله نیست؛ بلکه نویسندگان در پی آن‌اند که نشان دهند ایده‌ «وحدت بدون این‌همانی» یا مادی‌انگاری غیرتحویلی فارغ از اینکه علی‌الاصول قابل دفاع هست یا خیر، در عمل با به‌کارگیری مفهوم تقوم توسط بیکر، صورت‌بندی روشنی نمی‌یابد؛ بنابراین طرح کلی بیکر به‌شدت ابهام دارد. در بخش پایانی مقاله، کوشیده‌ایم با لحاظ امکان‌های مفهومی در ادبیات جاری متافیزیک معاصر، به‌ویژه مفهوم تحقق، راه‌های برون‌رفت از ابهام را بررسی کنیم.

لین رادر بیکر درصدد است که آموزۀرستاخیز در مسیحیت را با ماده ­گرایی سازگار کند. او مدعی است که با تکیه بر نظریۀ تقوّم به عنوان یک نظریه مادی انگارانه، می ­توان تبیین کلامی و فلسفی شایسته­ ای از کیفیت زندگی پس از مرگ ارائه کرد. بیکر، به جای ارائه تبیین فلسفی از نسبت حیات ذهنی با بدن اخروی، به شیوه ­ای متکلّمانه، رستاخیز را فعل اعجازی خدا می­ داند. یکی از لوازم نظریۀ تقوّم، عدم اهمیت این­همانی عددی بدن دنیوی و اخروی است. در حالی که به نظر می ­رسد بدون در نظر گرفتن این­همانی بدن دنیوی و اخروی، نمی­ توان تبیین معقولی از امکان حیات پس از مرگ ارائه کرد؛ زیرا علاوه بر این­که انسان یک حقیقت نفسانی ـ جسمانی است، بین نفس و بدن هر شخص، رابطۀ ضروری، و نه امکانی، برقرار است. در مقام مقایسه، ملاصدرا استمرار وجودی شخص دنیوی و اخروی را با توسّل به وحدانیّت نفس (در عین پذیرفتن بدن­ های مختلف) توضیح می­ دهد؛ به طوری ­که نفس ناطقه، در هر مرتبه به نوعی ماده تعیّن می­ بخشد و با توجه به حرکت جوهری، بدن دنیوی و اخروی، دو جنبه از یک واقعیت واحد اما ذومراتب هستند.