جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه به شناخت هستی می‌پردازد و فیلسوف به‌جهت تحصیل این هدف، به بررسی مسائل عام هستی می‌پردازد. در میان مسائل فلسفی برخی از آن‌ها بنیادی‌ترند به این صورت که اتخاذ نظر در آن‌ها به شکل مستقیم و غیر مستقیم در دیگر مسائل فلسفه تأثیر می‌گذارند. شاید بتوان چنین ادعا کرد که ملاصدرا مسئله اصالت وجود را ریشه‌ای ترین مسئله فلسفه دانسته با این حال در همین مسئله اساسی، خوانش‌های متعددی شکل گرفته است که بالتبع، پیگیری لوازم این خوانش‌ها نتایج متفاوتی را در دیگر مسائل فلسفه به‌دنبال خواهد داشت. علامه مصباح قبل از ورود به محل نزاع و ارائه دلیل بر اصیل بودن وجود، تأکید ویژه‌ای بر روشن شدن سوال اصلی و محل نزاع اصالت وجود یا ماهیت دارند؛ چنان‌چه طرح مسئله به خوبی صورت پذیرد، اصیل دانستن وجود، بدیهی و یا قریب به بدیهی خواهد بود. از دیگر برجستگی‌ها و امتیازات خوانش ایشان، تأکید ویژه بر شناخت دقیق چگونگی شکل‌گیری مفاهیم، اقسام آن‌ها و احکام مربوط به هر قسم از مفاهیم است، نیز تفکیک میان احکام مفاهیم و احکام الفاظ و احکام واقعیت خارجی در منظومه فکری ایشان دارای اهمیت است. از دیگر مسائل مورد توجه در منظومه فکری علامه مصباح، توجه به مراتب اعتبار است که عدم ارائه تحلیل درست از آن، طیف وسیعی از مغالطات را به‌دنبال داشته و فیلسوف را از دامن هستی‌شناسی به وادی هستی‌تراشی می‌اندازد. ثمره این دقت ممتاز در هستی‌شناسی، قول به اصالت وجودی است که هیچ‌گونه حقیقت دیگری(از جمله حقیقت لابشرط) چه به‌صورت جداگانه و چه در ضمن وجود و یا به‌تبع آن را نمی‌پذیرد. امتداد این خوانش در مباحث مهم فلسفی نظیر «تبیین نحوه واقع‌نمایی مفاهیم»، «تبیین واقع‌نمایی قضایای گوناگون»، «نفی هیولای بدون فعلیت»، «قبول حرکت جوهری»، «وحدت و کثرت»، «تبیین تشکیک طولی وجود»، «وجود رابط»، «اثبات کامل مطلق»، «تبیین توحید افعالی» و «نفی جبر و تفویض» نمایان می‌شود. در این رساله سعی شده تا با روشی تحلیلی و با استناد به آثار مکتوب و شفاهی علامه مصباح، ابهامات احتمالی از ترسیم محل نزاع اصالت وجود زدوده شود و با پیگیری لوازم این خوانش در دیگر مباحث هستی‌شناسی، میزان تأثیر و کاربرد این مسئله بنیادین را در دیگر حوزه ها بنمایانیم.

مسأله ولایت یکی از مسائل اساسی و حائز اهمیت است که همه عرصه‌های دین را از هدایت ظاهری و پنهان، دینی و اجتماعی گرفته تا امامت و خلافت و... را شامل می‌شود. در اعتقاد شیعه و تصوف اسلامی، ولایت مانند روح در کالبد دین است که در آن جان می‌دهد. زیرا استواری و تداوم دین و حیات دینی پیروان آن در گرو حضور نگهبانی از مرزهای آن است و این معنا اقتضا می‌کند که چنین شخصی به همه این حدود و احکام دانا و آگاه باشد. این مهم تنها می‌تواند برای کسی باشد که به بالاترین درجات تقرب به حق رسیده باشد و دارای مقام ولایت مطلقه باشد تا بتواند علم دینی و معرفت به مبدأ هستی پیدا کند. از نظر شیعیان چنین شخصی شخص امام معصوم (علیه السلام) و از نظر اهل سنت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) است و طبق فرموده صوفیان وصی کامل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است. کمتر کسیپیدا می‌شود که اهمیت موضوع ولایت را در دیدگاه شیعه، هرچند مختصر، درک نکنند، اما حتی به عقیده برخی، تشیع و ولایت مترادف هستند، به گونه ای که معنای یکی، دیگری را مطرح می کند. شاید اگر اینطور بیان کنیم که ولایت در عرفان، خصوصا در مکتب ابن عربی دارای اهمیت مشابه بوده است، بیهوده نگفته‌ایم

از جمله راه‌های فلسفی برای اثبات عدمی بودن شر آن است که فلاسفه معتقدند، خیر و وجود با یکدیگر نه تنها مساوی بلکه مساوق هستند. به اعتقاد آنها این مساوق بودن وجود و خیر تا آن جایی است که میتوان آن را بدیهی دانست و اصلاً یکی از دلایل اصالت وجود، همین مساوقت خیر و وجود است. منشأ این اعتقاد درباره خیر و وجود به فیلسوفان یونان باستان و مخصوصاً افلاطون و ارسطو بازمیگردد که معتقد هستند وجود و خیر مساوی هستند. به اعتقاد افلاطون فقدان فضیلت خاص یک شی در آن شر است. مثلاً سلامتی، فضیلت بدن است و فقدان آن یعنی بیماری شر است (شر طبیعی) یا خویشتن‌داری، فضیلت نفس است و فقدان آن، یعنی لگام‌گسیختگی شر است (شر اخلاقی) . فضیلت زمین در سکون آن است و عدم این سکون یعنی زلزله شر است (شر طبیعی) بنابراین در یونان باستان شر، منشأ خیر نیست؛ زیرا خیر و وجود نه تنها مساوی بلکه مساوق یکدیگر هستند. اما با وجود این، یکی از کهن‌ترین و عمیق‌ترین چالش‌های فلسفه دین است که از دیرباز ذهن متفکران دینی و فلاسفه را به خود مشغول داشته است. محور بحث در مسأله شر و سؤال اصلی این است که چگونه می‌توان وجود شر در جهان را با وجود خدایی دانا، توانا و مطلقاً خیرخواه سازگار دانست؟ در طول تاریخ، پاسخ‌های گوناگونی به این مسئله داده شده است که هر یک از آنها بر بنیانی خاص در هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی استوار هستند. به عبارت دیگر، مسئله شر یکی از بنیادی‌ترین چالش‌های پیش‌روی اندیشه دینی و فلسفه خداشناسی است. در محور اصلی این مسئله، تعارض ظاهری میان وجود شرور در عالم و وجود خدای دانا، توانا و کاملاً خیرخواه قرار دارد. اگر خداوند، طبق آموزه‌های سنت‌های الهیاتی، خالقی مطلق‌القدرت، مطلق‌العلم و سراسر خیر است، پس چرا شرور طبیعی، اخلاقی، و وجودی در عالم رخ می‌دهند؟ این مسئله که از آن با عنوان "مسئله شر" (Problem of Evil) یاد می‌شود، از دیرباز مورد توجه متفکران الهی، فلاسفه و کلام‌پژوهان در سنت‌های فکری گوناگون، اعم از مسیحیت، اسلام، یهودیت و حتی فلسفه غیرالهی، بوده است. اینکه اگر خداوند واجد صفات مذکور است، به‌نظر می‌رسد که وجود شر در عالم، یا از نبود قدرت او برای جلوگیری از شرور، یا از نبود علم او نسبت به وقوع آن‌ها، یا از فقدان خیرخواهی نسبت به مخلوقات نشأت گرفته باشد. این تعارض ظاهری، آن‌گونه که فلاسفه خداباور نام نهاده‌اند، مسئله شر نامیده می‌شود. تحلیل این مسئله مستلزم بررسی چیستی شر است. شر در معنای عام آن، به هر نوع نقص، رنج، نابسامانی، و فقدان کمال در جهان اطلاق می‌شود. کلمه شر به معنای ناملایم، رنج، ضرر و زیان هم در ادیان و هم در فلسفه به کار رفته است. به اعتقاد استاد مطهری، فیلسوفان مسلمان، معمولاً مسأله شر را در مباحثی که با توحید خداوند مرتبط است و یا در حوزه پاسخ به شبهه ثنویت مبدأ در جهان و یا در موضوع عنایت الهی و یا تعلق اراده خداوند به شرور مطرح می‌کنند (مرتضی مطهری،1352: 213). از دیدگاه لغوی شر به معنای بدی فساد و متضاد خیر است. از نظر بعضی ها شر مفهوم بدیهی است و به تعریف نیاز ندارد بسیاری از فیلسوفان خیر را با وجود و شر را با عدم مساوی میدانند شر امر عدمی است که ذاتی ندارد و آن عدم جوهر یا عدم کمالی از کمالات جوهر است (جوادی آملی، 1384: 86). در کتابهای کلامی و اعتقادی مسلمانان و شیعیان نیز، معمولاً در بحث افعال الهی، بحثی اختصاصی درباره عدل خداوند وجود دارد که در آن به مسئله شر توجه شده است.

فلسفه تجربی یکی از مهم‌ترین مکاتب فکری معاصر به شمار می‌رود که تأثیری گسترده بر تمامی حوزه‌های معرفتی جدید و حتی بر رفتارها و کنش‌های فردی و اجتماعی انسان معاصر نهاده است. این پژوهش با تمرکز بر فلسفه تجربی به عنوان بنیادی برای علوم انسانی نوین، در پی آن است که مباحث اصلی این حوزه را بر پایه معرفت‌شناسی و متافیزیک بررسی و تحلیل کند. هدف از انتخاب این موضوع، تبیین جایگاه فلسفه علمی و نقش بنیادین آن در شکل‌گیری و تحول علوم انسانی معاصر است. در این راستا، نشان داده می‌شود که مکتب تجربی دو وجه دارد: وجه نخست، مکتب تجربی در تقابل با مکتب عقلی است که پیشینه‌ای در تاریخ اندیشه فلسفی دارد؛ اما وجه دوم آن، فلسفه علمی به مثابه بنیان فلسفی علوم و مکاتب فکری جدید است، به گونه‌ای که می‌توان عمده مکاتب فکری معاصر را در ذیل این فلسفه، به معنای فاصله گرفتن از متافیزیک یا فلسفه وجودی، تحلیل کرد. نشانه های این فلسفه از اواخر قرون وسطی آشکار شد و با آرای دکارت و بیکن تکوّن یافت و در ادامه با آرای جان لاک، هیوم و پیروان آنان گسترش یافت و در فلسفه کانت با نقد عقل نظری تعمیق یافت و سرانجام در مکتب پوزیتیویسم منطقی به اوج خود رسید. فلسفه تجربی بر اصول و لوازمی مانند اسمی‌گرایی، ظاهرگرایی، کمّی‌گرایی و ذات‌گرایی استوار است و تأثیری ژرف بر پیدایش علوم انسانی جدید، از جامعه‌شناسی آگوست کنت، اقتصاد آدام اسمیت، زیست‌شناسی چارلز داروین و تعریف دین طبیعی در اندیشه دیوید هیوم نهاده است. این پژوهش با رویکردی تحلیلی-انتقادی به نقد این مکتب و مبانی آن می‌پردازد و در این مسیر از دیدگاه‌های انتقادی علامه مصباح یزدی بهره می‌گیرد؛ اندیشمندی که اهتمام ویژه‌ای به مبانی فلسفی علوم انسانی داشته و ریشه مسائل این علوم را در مبانی و بنیادهای آن جست‌وجو می‌کرد، نه صرفاً در نتایج یا برخی گزاره‌های آن. وی بر آن بود که معرفت تجربی و فلسفه علمی خود مبتنی بر روش عقلی و مبانی متافیزیکی و وجودی‌اند؛ از این‌رو نظریه شناخت در اندیشه او همچون سنت فلسفه اسلامی، مبناگرایانه است. همچنین فلسفه مطلوب از دیدگاه او در حکمت متعالیه صدرایی تبلور می‌یابد که با معرفت وحیانی نیز همسویی دارد. بر این اساس، وظیفه علوم انسانی در نگاه ایشان، بازگشت به مبانی عقلانی و متافیزیکی است تا بتواند سعادت واقعی انسان را تأمین کند. پژوهشگر در این رساله بر این باور است که مسیر تحول در علوم انسانی از بازاندیشی در ریشه‌های متافیزیکی آن آغاز می‌شود، سپس با بازسازی فلسفی ناظر بر علم و در نهایت با بازخوانی علوم انسانی در سطح تخصصی، زمینه اصلاح، بازسازی یا تأیید آن‌ها فراهم می‌گردد.

انسان شناسی بخشی از علوم انسانی است و علم گسترده در خصوص توضیح ابعاد وجودی انسان است که حوزه گسترده ای از فرهنگ انسان را در بر می گیرد ۔ ماهیت انسان شناسی از دیر باز، مقایسه بین فرهنگی بوده است ونسبی گرایی اصلی اساسی در روش تحقیق انسان شناسی شده است۔ انسان شناسی علم است و از این رو قادر به تبیین، پیش بینی وکنترل روابط بین نمود های حوزه فرهنگ جوامع بشری بوده است۔ از طرف دیگر علوم انسانی در محیط ما به شدت متاثر از جهان سکولار بوده است که بعد معنوی انسان را نا دیده می گیرد وصرفا بعد فزیکی بشر توجه داشته است ۔ برای تامین سعادت انسان تغییر این روش از ضروریات است۔ در اهمیت علم انسان شناسی همین بس که برای حرکت در مسیر کمالات انسانی گریزی از شناخت انسان نیست زیرا این شناخت زمینه عروج انسان را تا سدرۃ المنتهی فراهم خواهد کرد۔

اخلاق هنجاری نوعی از‌مطالعات و بررسی های اخلاقی است که کاربرد آن ارائه‌ی نظریه معقول درباره افعال اختیاری انسان است که در این حوزه نظریات متنوعی وجود دارد که دارای اشکالات اساسی هستند که وجود این اشکالات دست یابی به نظریه‌ی متمایز و فراگیر را ضروری می کند. حال از نظریات اندیشمندان معاصر نیز در حوزه اخلاق هنجاری استفاده می شود. در این پژوهش پس از اشاره ای گذرا به مولفه های و ویژگی های اصلی نظریات اخلاقی معاصر (علامه محمد تقی مصباح یزدی و دکتر هادی صادقی) به مقایسه دو دیدگاه پرداخته شده است. نظریه اخلاقی مصباح یزدی بر پایه قرب بنیان گذاری شده است. این نظریه بر اساس رابطه واقعی میان عمل و اختیار بشر و آثار واقعی مترتب بر آن است که از روابط علی و معلولی میان فعل و نتیجه حکایت دارد و طبق دیدگاه ترکیبی ایشان ، عقل اصول کلی اخلاق را تعیین می کند ولی برای تعریف و تبیین و تعیین مصادیق نیاز به وحی را ضروری می داند. ولی در نظریه‌ی یکپارچگی اخلاق توجه داشتن به تفاوت ها و ظرفیت های مردم و گروه ها در امور اخلاقی مورد توجه قرار می گیرد و بر اساس وسع و تناسب آن ها توصیه های اخلاقی را انجام می دهند. از ویژگی های این نظریه می توان به فرا دینی بودن ، غیرترکیبی ، تناسب گرایی وغیره اشاره کرد. این پژوهش بر اساس روش توصیفی و تحلیلی نگارش شده است

ارزش شناسی خیر و خوبی همواره یکی از موضوعات مهم و اندیشه ای در حوزه فلسفه سیاسی بوده است که اندیشمندان بسیاری به آن پرداخته اند.. اندیشمند شهودگرا، جرج ادوارد مور معتقد است سود یا خیر يك امر آرمانى است كه حاصل جمع تركيب حالت هاى مختلف و ارزش هاى متكثّر است و اخلاق مبتنى بر اين است كه چه امرى «خوب» است و «خوب» امرى بسيط و از اين‌رو، غيرقابل تعريف است؛ زيرا تنها امور مركب را مى‌توان تعريف كرد، مور تکثرگرایى را در ارزش اخلاقى مطرح کرد و سودگرایى آرمانى را پیش نهاده است، در نظر او, بیشینه کردن سود, تنها به معناى ارتقاى لذات نیست, بلکه تلاشى براى به بار آوردن و بالا بردن میزانِ ارزش هاى متکثرى است که ذاتاً ارزش مندند و لذت تنها یکى از آنهاست، در اندیشه اسلامی از دیدگاه آیه الله مصباح مجور شناخت خیر را ارزش گذاری افعال انسان می دانند و معتقد به شناخت حسن و قبح عفلی افعال هستند بطوریکه قوه باطنی را متصور می شوند که درک زیبایی و درستی اعمال یا بالعکس درک قبح و زشتی اعمال توسط آن قوه درک و استنباط می گردد و این درک نسبت به کمال هر فعل قابل استنباط است در این مقاله با روش تحلیل تطبیقی به بررسی آرای دو اندیشمند پرداخته شده است.

این پایان نامه با عنوان «مسئله شرور و درمان آن از منظر علامه مصباح یزدی» به بررسی عمیق یکی از برجسته ترین مسائل فلسفی و کلامی، یعنی مسئله شرور می پردازد. این رساله پرسش‌های متعددی را در طول تاریخ بشر در مورد عدل الهی و حکمت خلقت مطرح کرده است. پایان نامه با تعریف شرارت ها و تبیین انواع آن ها، ضمن بررسی نظرات مختلف مکاتب فلسفی، کلامی و عرفانی در این زمینه، برای روشن شدن ریشه های مسئله و ابعاد آن مطرح میگردد. پایان نامه با تعریف شرور از نظر زبانی و اصطلاحی، طبقه بندی آن در بخش های متعدد و روشن شدن ابعاد مشکل ناشی از حضور شرور در جهان آغاز می گردد. همچنین نظرات گروهی از فلاسفه و حکما مانند ابن سینا و ملاصدرا را که شرور را در تعبیر خود پوچ گرا دانسته اند مورد بازنگری قرار داده است تا زمینه تاریخی و فکری گسترده ای ارائه شود که توسعه این موضوع را توضیح دهد. این پایان نامه اهمیت تحقیق در این مسئله را که نقش آن در تبیین مفاهیم مربوط به عدل و حکمت خداوند و پاسخ به شبهاتی است که در این زمینه مطرح می شود، برجسته می کند. اهمیت پایان نامه در این است که بررسی شرور یکی از مهم ترین مطالعات است تا بسیاری از شبهات بسیاری از افراد مسلمان یا غیر مسلمان، اعم از عام یا خاص، در مورد شبهاتی که به ذهن می رسد برطرف شود. و نکته اصلی این تردیدها این است که چرا برای بسیاری از افرادی که تقصیری ندارند، بلاها اتفاق می افتد؟ آیا بدی ها یا شرارت ها از جانب خداوند متعال است یا خیر و اگر از جانب خداست و خداوند خیر محض است پس چگونه پدید می آید؟ مطالعات پیرامون شر و شرور از دیدگاه مرحوم آیه الله مصباح یزدی به چند دلیل ضروری است0اول: از نظر علامه، شرور را جزء لاینفک زندگی انسان می داند و شر را پدیده ای منفی نمی داند، بلکه چالش هایی را به همراه دارد که نیاز به درک عمیق و تحلیل دقیق دارد0دوم: علامه مصباح یزدی تأکید می کند که مطالعه پیرامون شر با شناخت ریشه ها و علل شرور به تحقق عدالت و برابری در جامعه کمک می کند و همچنین می توان با آن مقابله کرد و آثار منفی آن را کاهش داد0الحمدلله در این رساله به چند نتیجه می رسیم: اول: شرور، ازامور مطلق نیست، بلکه در وجودشان نسبی هستند و در آفرینش و کمال جهان به حکمت الهی پیوند دارند. برخی از فیلسوفان شر را چیزی نیهیلیستی یا عدم کمال می دانند0سوم: وجود بدی ها منطبق بر حصول خیر بزرگ است و در یکپارچگی موجودات و تعادل نظام کیهانی نقش دارد0چهارم: دیدگاه مرحوم علامه مصباح یزدی، پرداختی عمیق به مسئله شر ارائه می دهد که به رفع شبهات مربوط به عدالت و حکمت خداوند کمک می کند0این پایان نامه رویکرد توصیفی تحلیلی را برای درک و تجزیه و تحلیل نظرات و شبهات مختلف مطرح شده در مورد موضوع، با تمرکز بر ارائه دیدگاهی یکپارچه اتخاذ کرد.

در یک تقسیم مفاهیم به‌کلی و جزئی تقسیم می‌شود و مفاهیم کلی که در علوم عقلی بیشتر از آن‌ها استفاده می‌شود به سه دسته مفاهیم ماهوی یا معقولات اولی، مفاهیم منطقی یا معقولات ثانیه منطقی و مفاهیم فلسفی یا معقولات ثانیه فلسفی تقسیم می‌شوند. معقولات ثانیه فلسفی از مهم‌ترین مباحث مطرح در فلسفه اسلامی هست. مفاهیمی که ویژگی منحصربه‌فردشان باعث اشتباهاتی برای بزرگان شده است؛ زیرا که از جهتی شبیه مفاهیم ماهوی و از جهت دیگر شبیه معقولات ثانیه منطقی هستند. گرچه بحث از معقولات ثانیه از زمان فارابی تا عصر حاضر مطرح‌ بوده است و حتی تا زمان شیخ اشراق و بعد تا عصر خواجه طوسی بین معقولات ثانیه فلسفی و منطقی تفکیکی صورت نگرفته است، ولی آیت‌الله مصباح رویکرد ویژه‌ای به شناخت معقولات ثانیه فلسفی و تفکیک آن‌ها از سایر معقولات دارد. ایشان علاوه بر نقش کلیدی این مفاهیم در فلسفه، به تأثیر بسزای آن‌ها در سایر علوم انسانی تأکیددارند. پراکندگی مطالب درباره معقولات ثانیه فلسفی در آثار آیت‌الله مصباح باعث سوءبرداشت‌هایی از عبارات ایشان شده است. در این نوشتار سعی شده با تفحص در آثار ایشان با روش تحلیلی به چیستی این معقولات پرداخته و به این نتیجه می‌رسیم که نظر ایشان همان نظر مرحوم صدرا در این زمینه است سپس به ویژگی‌ها و احکام این دسته از معقولات به بحث نشسته و اشکالات مطرح نسبت به دیدگاه ایشان را جواب و سپس به نقشی که ایشان برای این مفاهیم در علوم انسانی قائل‌اند می‌پردازیم.

این پژوهش با هدف بررسی و تحلیل نظریه مُثُل عقلانی در بستر حکمت اسلامی، کوشیده است با تلفیق رویکردهای فلسفی، معرفت‌شناختی و عرفانی، تصویری جامع و انتقادی از جایگاه مُثُل در سنت فکری مسلمانان ارائه دهد. محور اصلی تحقیق، واکاوی ظرفیت‌ها و چالش‌های نظریه مُثُل در آثار فیلسوفان معاصر همچون استاد مصباح یزدی و استاد جوادی آملی است؛ به ‌طوری‌که نقدهای عقل‌گرایانه و تحلیلی مصباح یزدی درباره ضعف اثباتی مُثُل، نسبت آن با علم حصولی، و تحلیل مفاهیم کلی، از یک‌ سو، و تلاش‌های بازخوانانه و شهودی جوادی آملی برای پیوند میان صورت‌های نوعیه با اسماء الهی، علم حضوری و نظام تدبیر ملکوتی، از سوی دیگر، دو مسیر متفاوت در ارزیابی این نظریه را نمایندگی می‌کنند. پژوهش حاضر ضمن وفاداری به مبانی حکمت متعالیه ملاصدرا، کوشیده است تا کارآمدی براهین فلسفی نظیر حرکت جوهری، اتحاد عاقل و معقول، و نظام صدوری را برای اثبات مُثُل عقلانی بررسی کند و هم‌زمان نقدهایی که این براهین را فاقد کفایت هستی‌شناختی می‌دانند، تحلیل نماید. در این چارچوب، نظریه مُثُل نه به ‌مثابه‌ی یک آموزه صرفاً افلاطونی، بلکه به‌عنوان الگویی تحول‌پذیر برای تبیین مراتب وجود، نقش نفس، و ساختار ادراک مورد توجه قرار گرفته است؛ الگویی که در تعامل میان عقل تحلیلی و شهود عرفانی می‌تواند به بازسازی مفاهیم بنیادین در حکمت اسلامی کمک کند. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که نظریه مُثُل عقلانی، علی‌رغم اختلاف‌نظرهای تفسیری، همچنان ظرفیتی پویا در تفسیر هستی، فهم ادراک و تبیین کمال‌یابی موجودات دارد و به‌ویژه در نگاه‌های نوگرایانه، امکان گفت‌وگوی بین‌ مکتبی میان فلسفه، عرفان و الهیات اسلامی را فراهم می‌سازد.