جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله وحدت وجود یکی از مسائل مهم در حوزه کلام و عرفان و فلسفه اسلامی محسوب می‌شود. و محوری‌ترین مبحث در تفکر عرفانی و یکی از مسائل پر مناقشه و جنجالی در تاریخ کلام و عرفان اسلامی و حتی در میان محققان غربی به شمار می‌رود. و تقریباً همه مباحث دیگر حول عرفان و کلام به نحوی به همین مسئله بازگشت می‌کند. گروهی از متکلمان مانند محمد طاهر قمی و میرلوحی از اساس با اندیشه عرفا مخالف بودند. از طرفی دیگر عالمانی چون سید حیدر آملی و فیض کاشانی و ملاصدرا به دنبال استفاده از نظریه‌های عرفانی در تفسیر متون دینی بودند. مرحوم علامه محمد باقر مجلسی دیدگاه و موضعی میانه دو گروه عالمان اتخاذ نمود.و در برخورد با بزرگان عرفان اندیشه‌های آنان اصل تفسیر عرفانی بر مبنای مکتب امامان شیعه را پذیرفت. در این مقاله میان دیدگاه توحید عرفانی سید حیدر املی و علامه مجلسی مقایسه صورت گرفته و سعی گردیده دیدگاه صحیح و قابل فهمی از نظریه وحدت وجود ارائه گردد.

کمیل از اصحاب امام علی علیه السلام است. وی در فرصتی مناسب از حضرت درباره حقیقت سوال می‌کند. امام پاسخ او را در جملاتی کوتاه می دهند که به حدیث حقیقت مشهور شده است. بزرگانی مانند سیدحیدر آملی و ملاعبدالله زنوزی این حدیث را شرح داده اند. سیدحیدر در توضیح فقرات حدیث معتقد است فقره اول یعنی «کشف سبحات الجلال من غیر اشارة» اشاره دارد به رفع کثرات خلقی و اسمائی، و همچنین اشاره دارد به ظهور حق تعالی به صور مظاهر. لذا وقتی پرده ها کنار رفت، حقیقت جلوه نمائی می‌کند. سیدحیدر سه فقره بعدی حدیث یعنی «محو الموهوم مع کشف المعلوم»، «هتک الستر لغلبة السرّ» و «جذب الاحدیة بصفة التوحید» را آنگونه شرح کرده است که تفسیر فقره اول است. بنابر این سالک از انواع کثرات به سوی وحدت و فناء سیر و سلوک می نماید لذا در مظاهر بجز ظاهر را نبیند. حضرت در فقره پنجم «نور يشرق من صبح الازل فيلوح على هياكل التوحيد آثاره» به کمیل می گوید که از مقام فناء به مقام بقاء ترقی کند یعنی در آئینه مظاهر، ظاهر یعنی حق تعالی را ببیند و در آئینه حق تعالی، مظاهر را شهود کند. اما زنوزی در تفسیر فقره اول معتقد شد که انوار جلال، فعل مطلق الهی است که پس از کنار رفتن پرده کثرات ظلمانی و نورانی، این انوار جلال کشف و مشهود می شوند. وی از کسانی که کشف را به معنی کنار رفتن خود آن انوار دانسته اند ایراد گرفته است که سیدحیدر از آن جمله است چراکه فقره اول را بمعنای فنای تام گرفتند و سه فقره بعدی را شرح همان فقره اول، لذا در شرح حدیث، کلام حضرت را از تناسب انداخته‌اند. به نظر او هر یک از چهار فقره اول حدیث به ترتیب به مرتبه فنای در افعال، صفات و ذات اشاره دارد و فقره پنجم به بقاء بعد از فناء. لذا از این روست که کمیل پس از هر فقره درخواست بیشتری می کند چراکه اگر فقرات، تفسیر همان فقره اول باشند درخواست بیشترکمیل و پاسخ حضرت علیه السلام توجیهی نخواهد داشت.زنوزی «موهوم» را در فقره دوم، انوار جلال می داندکه پس از محو شدن، انوار صفات«معلوم» می گردد.«ستر» در فقره سوم یعنی پرده صفات، که کنار رفته و انوار ذات الهی، یعنی«سرّ» نمایان می شود. سالک که اکنون به مقام فناء رسیده است از فنای خود نیز باید فانی شود. مفهوم فقره آخر این است که سالک، شاهد نور بسیط حق تعالی که در ممکنات تابیده است می شود. زنوزی صفات را عین ذات می داند که سالک در مقام فناء، فانی در ذات یا به عقیده وی، وجود «بشرط لا»ی از قیود امکانی می شود. در پاسخ او باید گفت حق تعالی، وجود «لابشرط» و مطلقی است که حتی از قید «اطلاق» نیز مطلق است و نمی تواند وجود «بشرط لا» باشد. از آنجا که در مرتبه ذات همه چیز فانی اند حتی صفات، پس نوبت به عینیت صفات با ذات نمی رسد. مع الاسف تفسیر زنوزی از فناء، بنابر مسلک تشکیک وجود، غیر قابل توجیه است

هدف تحقیق: تبیین مبانی تمثیل " گوهر و صدف دین " نزد علامه سید حیدر آملی و محمد مجتهد شبستری است. پرسش های تحقیق: تمثیل گوهر و صدف دین در عبارت هریک از افراد مذکور به چه معنا و مفهومی است‭ ؟‬طرح این مسئله برای پاسخ به چه مسائلی بوده است‭ ؟‬ضمن بررسی این تمثیل به لحاظ تاریخی چه لزومی در طرح آن بوده است‭ ؟‬یافته های تحقیق: گوه رو صدف دین در عبارت شریعت طریقت حقیقت نزد سید حیدر آملی جلوه‌گر است. اگرچه باطن دین نسبت به ظاهر آن از اهمیت ویژه‌ه‌ای برخوردار است ولی احکام شریعت نیز به دلیل منشا صدور آنها و نیز عمق و معناداری آن امری صوری و بی محتوا نیست که بتوان نسبت به آن بی تفاوت بود بنابرانی اگرچه احکام فرعی تر نسبت به شرایط زمان و مکان و افراد قابلیت تغییر دارند ولی این احکام فرعی تر نسبت به شرایط زمان و مکان و افراد قابلیت تغییر دارند ولی این احکام در کلیت امری ثابت و لایتغیر است

سیدحیدر آملی به عنوان یکی از پیشگامان عرفان شیعی، از دین حنیف یا اسلام سخن می‌گوید که حقیقت واحد تمام ادیان است. وی برای این دین واحد الهی، در وهله اول و برای اهل آن، در مرتبه ثانی مراتبی قایل است؛ لذا به‌ اعتباری دین را به دو بخش «ظاهر» و «باطن» و به‌ اعتباری دیگر به سه بخش «شریعت»، «طریقت» و «حقیقت» تقسیم می‌کند. این مقاله در نقد و بررسی اِعمال این تقسیم‌بندی در تمامی حوزه‌های مرتبط با دین مانند مراتب دین‌ورزی، مراتب دین‌ورزان، مقامات علمای دینی و منابع معرفت دینی برآمده است. دغدغه سید‌حیدر این است که با ذومراتب نشان‌دادن دین و دین‌ورزی، میان اندیشه‌های شرعی یا فقهی و عرفانی و همچنین میان شیعیان دوازده‌امامی و عرفای راستین، هماهنگی و آشتی برقرار کند. بر این اساس در این مقاله به این نکته می‌رسیم که حقیقت دین، حقیقتی واحد است با مراتب تشکیکی و طولی که غیر‌قابل انفکاک از یکدیگرند و هر مرتبه، مکمل مرتبه دیگر است. روش تحقیق در این مقاله از این جهت که به موضوعی اندیشه‌ای و معرفتی می‌پردازد و به روش استدلال و تحلیل عقلانی مبادرت می‌ورزد، بنیادین و نظری است.

جامعۀ امروز جهانی که طعم تلخ دوری از معنویت و عرفان را در چند قرن گذشته احساس کرده، عطش وافری به طرح اندیه های افرادی عارف و اندیشمند از قبیل سیدحیدر آملی دارد. بشریتی که تحت تاثیر آموزه های مدرنیته و جایگزین کردن عقلانیت ابزاری در خدمت غریزه، از عقل اصیل که موهبت الهی است محروم شد و به تبع آن، اخلاق و معنویت را در یک میزان بسیار وسیعی از دست داد تا جایی که به تعبیرمارتین هایدگر "بزرگترین مشکل بشریت امروز گریز از تفکرست و مشکل تر از آن، این است که او خود را متفکر نیز می داند".

پیوست در منابع دیجیتالی

ترجمه ماشینی: مقاله حاضر با روشی تحلیلی به ماهیت وحی از دیدگاه سید حیدر آملی می پردازد. وی در آثار خود به ویژه در مهمترین تفسیر قرآن تحت عنوان المحیث الاحم از الفاظ و عباراتی استفاده کرده است که به وضوح نشان می دهد که آیات قرآن (وحی) را فطری می داند. ، نتیجه یک فعل الهی هم از نظر صورت و هم از نظر معنا. وی در موارد متعددی به صراحت بیان می کند که آیات قرآن کلام خداوند است که بر پیامبر نازل شده است. هیچ تغییری در کلام خدا توسط پیامبر انجام نشد. شواهد ما در این مقاله نشان می دهد که علیرغم اینکه مفهوم تجربه نبوی و مدل گزاره ای وحی به عرفا نسبت داده شده است، سید حیدر به عنوان یک عارف، دیدگاه هایی را که وحی را تجربه نبوی می دانند یا به عنوان یک تجربه نبوی می دانند، رد می کند. یک مکاشفه گزاره ای بلکه آن را فعل الهی می داند نه فعل پیامبر. بحث مفصل تر این موضوع را می توان در مطالب این مقاله مشاهده کرد.

علامه سیدحیدر آملی، از علمای شیعی و ایرانی سده هشتم است. تفسیرالمحیط الاعظم از آثار اوست. در تفسیر او سخنان ائمه معصومین (ع) در جای جای کتاب المحیط الاعظم، مشهود است. تفسیر او توام با تاویل است. ولایت، نگرش جامع (مشتمل بر شریعت، طریقت و حقیقت) و توحید صمدی، از مبانی و رهیافت های تفسیری این مفسر به شمار می رود. در این جستار، رهیافت وحدت انگار محبوبی و توحید صمدی، به مثابه روح حاکم بر تفسیر سیدحیدر دانسته شده و ضمن بیان مبانی و منابع تفسیری سیدحیدر آملی، تاویل نزد سیدحیدر آملی را بر اساس رهیافت یاد شده، معرفی گردیده است.