جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار در واقع به منظور تجلیل از مقام علمی، فرهنگی، آموزشی و پژوهشی جناب آقای دکتر علیرضا فیض، استاد بلند مرتبه و مدیر گروه آموزشی فقه و حقوق اسلامی دانشگاه تهران، که پس از 43 سال خدمات با ارزش آموزشی و پژوهشی، در آغاز سال جاری به افتخار بزرگ بازنشستگی نائل آمده اند، تهیه گردیده است. بخشی از آن به خامه مبارک استاد و بخشی از آن برپایه بیانات شفاهی ایشان بخشهای دیگر به همت جناب آقای دکتر باقری، از شاگردان و همکاران معظم له در گروه فقه، تألیف و تدوین شده است. امید می رود این مختصر، چون آثار ارزشمند و زندگی پربرکت استاد برای همه مفید افتد؛ همچنانکه انتظار می رود که از وجود پرفیض ایشان همچون گذشته بهره ها نصیب جامعه علم و ادب و فرهنگ گردد.

هر اندیشه‌ای بر اساس یکسری مبانی پایه‌گذاری شده است. اندیشه اخلاقی نیز از این قاعده مستثنی نیست. یکی از مهمترین این مبانی، مبانی انسان‌شناختی است زیرا موضوع اخلاق، انسان و افعال اختیاری اوست. بر این اساس، چگونگی تبیین حقیقت انسان، نفس و قوای آن و ارتباط هر یک از آن‌ها با فضایل و رذایل اخلاقی، نقش مهم و مؤثری در شکل‌گیری اندیشه اخلاقی دارد.فارابی و فیض از اندیشمندان اسلامی‌اند که از اندیشه اخلاقی برخوردارند شناخت مبانی انسان‌شناختی هر یک از آن‌ها در شناخت صحیح از اندیشه اخلاقی آنها، تأثیرگذار است.از دیدگاه فارابی، انسان موجودی مرکب از نفس و بدن است و از بین این دو، نفس حقیقت او را تشکیل می‌دهد. وی معتقد است در ابتدا نفس بالقوه، مجرد است اما با درک معقولات مجرد بالفعل شده و بر اساس آن به سعادت و شقاوت می‌رسد. وی معتقد است نفس با تطور می‌تواند راه کمال را طی کرده و به جایی برسد که بدون نیاز به جسم باقی بماند، از دیدگاه ایشان، اموری همچون معرفت، در این مسیر دخیل است، وی فضایل را مربوط به اعتدال و حد وسط در قوای ناطقه و نزوعیه نفس انسان می‌داند.فارابی مباحث خود را بر پایه منطق پایه‌گذاری کرده و برای عقل و استدلالات عقلی، جایگاه ویژه‌ای قائل است، بر این اساس اندیشه اخلاقی او رنگ و بوی عقلی و فلسفی دارد و جزء مکاتب اخلاقی عقلی و فلسفی است. این اندیشه تا حدود زیادی از انسجام درونی بین عناصر و مؤلفه‌هایش برخوردار بوده و هماهنگ با متون دینی است. هر چند موارد تناقض‌نما به چشم می‌آید که با قدری دقت و توجه، قابل تفسیر و حل است.فیض کاشانی نیز، بر این باور است که انسان دارای نفس و بدن است و اصالت را به نفس، می‌داند. وی، همچون فارابی نفس را مجرد و دارای تطور می‌داند که عواملی در چگونگی تطور نفس، دخیل است. از دیدگاه وی، فرشته و شیطان از عوامل مهم و تأثیرگذار در مسیر تطور انسان است. فیض، فضایل و رذایل را بر اساس قوای نفس، معرفی می‌کند. اندیشه اخلاقی فیض نیز از انسجام درونی و هماهنگی بیرونی با متون دینی برخوردار است البته فیض توجه ویژه‌ای به اخبار و روایات دارد و سعی می‌کند تا مطالب خود را مستند به متون دینی بخصوص روایات کند. و دیگر اینکه، مطالب اخلاقی فیض، تلفیقی است، در برخی موارد صبغة حقوقی و فقهی دارد و در برخی موارد دیگر رنگ و بوی عرفانی به خود می‌گیرد.در مقام تطبیق این دو اندیشه اخلاقی باید گفت چون مبانی اخلاقی هر دو اندیشمند در بیشتر موارد یکسان است به همین دلیل بین این دو اندیشه اخلاقی، تعارض جدی و اساسی وجود ندارد بلکه در بسیاری از مباحث اخلاقی با هم اشتراک دارند. تنها تفاوت اصلی هر دو، در شیوه ارائه اخلاقی است. فارابی با رنگ و بوی عقلی به اخلاق توجه کرده و مکتب اخلاقی عقلی و فلسفی ارائه کرده و اندیشه اخلاقی فیض نیز، اندیشه‌ای تلفیقی است.

این تحقیق تحت عنوان (( بررسی مبانی ، اهداف و روش های تربیت اخلاقی از دیدگاه فیض کاشانی )) نگاشته شده است .پژوهش حاضر از نوع بنیادی و نظری و از روش تحقیق تحلیل محتوا استفاده شده است و برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و فیش برداری منابع مختلف و پژوهش های نزدیک به تحقیق حاضر در زمینه های مرتبط اخلاقی ، تربیتی و فلسفی با مطالعه آثار فیض و سایر متفکران به دست آمده است . و برای تجزیه و تحلیل مفاهیم متناسب با این تحقیق پس از استخراج و گردآوری مفاهیم مرتبط با موضوع پژوهش حاضر به تنظیم و تدوین و محدود و دسته بندی کردن و بازشناسی و سپس استخراج مفاهیم اصلی متناسب با سؤالات اساسی پژوهش در قالبی جدید پرداخته ایم .در این تحقیق ابتدا به بررسی مفاهیم مبانی تربیت که در باب مبانی معرفت شناسی ، مبانی انسان شناسی ، مبانی هستی شناسی و مبانی ارزش شناسی پرداخته ایم . و در ادامه به مفهوم تربیت اخلاقی و پس از آن به مبانی ، اهداف و روش های تربیت اخلاقی از دیدگاه فیض کاشانی پرداخته و در آخر به راه های مبارزه با رذایل اخلاقی از دیدگاه فیض کاشانی همت گماشته ایم ، که اهم یافته ها و نتایج به دست آمده تحقیق حاضر به صورت زیر می باشد .-

این پایان نامه شامل ترجمه جز 30 قرآن کریم از تفسیر صافی مرحوم مولی محسن فیض کاشانی است.تفسیر صافی یکی از تفاسیر روایی شیعه می باشد و روایات اهل بیت علیهم السلام را که در تفسیر آیات قرآن در کتب مختلف روایی یا تفسیری آمده است جمع آوری و در ذیل آیات آورده است. مولف در توضیح مفردات از تفسیر انوارالتنزیل و اسرارالتاویل قاضی ناصرالدین ابوسعید عبدالله ابن عمر شیرازی بیضاوی استفاده نموده است. منابع روایی فیض در این تفسیر کتب روایی شیعه از جمله اصول ، فروع و روضه کافی و بعضی از آثار شیخ صدوق و شیخ مفید و تفاسیر مجمع البیان و قمی می باشد.

انسان در مسیر شناخت خویش در نهایت به شناخت غایت آفرینش یعنی خداوند نائل می شود. اگرچه تفاوتهایی میان فیض کاشانی و صدر المتألهین در برخی مسائل فلسفی و کلامی وجود دارد و به طور کلی نگاه فیض به فلسفه با ملاصدرا تا اندازه ای متفاوت است اما این تفاوتها از تأثیر عمیق این استاد بر فیض نمی کاهد. فیض شارح و محرر حکمت متعالیه و دیدگاههای صدرالمتألهین است این اثر بر آن است تا با بررسی مکتب فلسفی فیض کاشانی با روش تحلیل محتوا، پاسخی درخور در زمینهشناخت خدا و انسان بیابد. فیض خداوند را کامل بالذات و مبدأ هر کمالی می داند. فیض در رابطه با علم خداوند به ذاتش معتقد است ذات باری بسیط الحقیقه است یعنی از هر گونه ترکیب از ماده و عوارضش مبراست. همچنین باید اذعان کرد که وی حقیقت وجود را مطلق، بی نهایت و بسیط و فوق مقوله (فوق تجرد عقلی) می انگارد.بنابراین معتقد است هیچگونه ترکیبی در وی راه نیافته و چنین حقیقتی ماهیت ندارد و آنچه که ماهیت نداشته باشد، تحت هیچ مقوله ای قرار نمی گیرد.در مورد دیدگاه انسان شناسی فیض، باید گفت وی نفس انسانی را دو بعدی انگاشته و انسان را ترکیبی از نفس و بدن می داند و در زمینه ی ارتباط نفس و بدن، از ارتباط وثیق، عمیق، ذاتی و وجودی آن دو سخن می گوید. نیز وی عامل، مبدأ و منشأ تمامی کارهای آدمی را نفس برشمرده و براین اساس معتقد است قدرت و قوت و تصرف و تدبیر نفس در سراسر اعضاء و جوارح بدن جریان و سریان دارد. از دیدگاه او این حقیقت کاملاً مشهود است که تعلق نفس به بدن، ذاتی است. فیض، سیر تکاملی نفس را بر اساس حکمت متعالیه و با اعتقاد به اشتداد وجود، تفسیر و تحلیل می کند.

چکیده ندارد.

وافی نخستین و جامعترین کتاب روایی است که تمام روایات کتب اربعه را با حذف مکررات و با جینش جدید و شرح و تبیین روایات آورده است.وی انگیزه تألیف وافی را حجم زیاد، احادیث تکراری، اختلاف ابواب و مواضع آنها، ابهامات معنوی احادیث متعارض و جامع نبودن هر یک از کتب اربعه عنوان می کند، و برای رفع برخی از کمبودها، وافی را تألیف می کند و روش حدیث را در اعتبار و عدم اعتبار احادیث، روش قدماء معرفی می کند و گفتار صاحبان کتب اربعه را در صحت احادیث آنها کافی می داند.وی در دسته بندی اجراء وافی از هیج یک از کتب اربعه پیروی نکرده است.وی روایات را بر اساس متن آنها مورد دسته بندی قرار داده و معمولا عناوین بابها را از کافی گرفته است.در این مقاله، در روش شناسی سندی: به بحثهایی همچون شیوه فیض در نقل روایات از کتب اربعه، شیوه گزارش اسناد در وافی، تکمیل اسناد ناقص و یافتن اسناد مرسل، و ... پرداخته شده و در روش شناسی متنی: اشاره به موارد تقطیع، شرح لغات موجود در روایات و برخی از آیات، تفسیر بسیاری از آیات قرآن، واضح کردن معنای روایت با مثال و ... پرداخته ایم.

نظام فکری شیخ مفید، عقل بنیاد است که درآن می توان از راه احتجاجات عقلی، عقاید وآموزه های دینی را تبیین نمود. ایشان نه تنها در مباحث کلامی و اعتقادی از استدلال های عقلانی بهره برده است بلکه در مباحث نقلی نیز از عقل، بهره فراوان جسته و مطابقت مفاد حدیث با عقل را ملاک صحّت حدیث و مخالفت مفاد آن را با عقل، دلیل بر ضعف وعدم صحت آن می داند.ایشانهمچنین فهم حدیث و درک لوازم آن را بدون نظر عمیق و توجه دقیق عقلانی در آن امکان پذیر نمی داند. به واسطه همین اعتقاد است کهشیخ مفید با اصحاب حدیث، به عنوان جریانی ظاهرگرا به مقابله برخاسته و در ابطال روش و نفی شیوه سلوک دینی آنان سعی بلیغ نموده است. شیخ مفید این رویکرد عقلانی خود را نه از دیگر مکاتب همچون معتزله گرفته است بلکه آن را برخواسته از آموزه های اصیل شیعی می داند که با پیروی از آنها، در پی انسجام ونظم هر چه بیشتر کلام شیعی کوشیده است. همچنین فیض کاشانی به عنوان دیگر متکلّم برجسته شیعی، اندیشمندی است که به دین،نگاه عقلانی داشته و با استناد به آیات و روایات برای عقل جایگاه ومنزلتی والا قائل شده و آن را هم سوی شرع می داند و بلکه در مواردی فهم شرع را نیز متوقف بر عقل می داند.گرچه او در احکام عملی، شأن و منزلت صدور حکم را از عقل سلب کرده اما در عین حال بر خلاف اخباریون که برای عقل ارزشی قائل نبوده و تنها به ظواهر آیات و روایات می نگرند، در تبیین احکام نظری و اعتقادی دین وتفسیر آیات و روایات به روش عقلانی پرداخته و تلاش خود را به این مسئله معطوف کرده است تا معرفت حاصل از طریق فلسفه را- که نزد ملاصدرا آموخته بود - از طریق اخبار و احادیث تبیین نماید.

رساله حاضر تصحیح و تحقیق کتاب «اصول عقاید و مکارم اخلاق» ملا محسن فیض کاشانی است. این کتاب تاکنون چاپ نشده است، در این پایان‌نامه ابتدا به اختصار زندگی فیض کاشانی تألیفات و کتاب مذکور را معرفی کرده سپس به تصحیح و تحقیق آن پرداختیم. کتاب حاضر متأسفانه ناقص است و تمام اعتقادات را در بر ندارد و معلوم نیست که مرحوم فیض آن را ننوشته یا نوشته ولی تلف شده است. به هر حال قسمت موجود اعتقادات و اخلاق یا مکارم اخلاق می‌باشد که تصحیح شده و ارائه گردیده است. از ویژگی‌های این کتاب آن است که چنین کتابی به زبان فارسی که مشتمل بر اعتقادات و اخلاق به زبان فارسی در عهد صفوی باشد با چنین قدمتی کمتر یافت می‌شود. در این تحقیق منابع و مآخذ آیات شریفه، روایات و اقوال علماء استخراج؛ و ذیل صفحات منعکس شده است، نسخه بدلها آورده نشده زیرا اولاً نسخه خط مولف در دست بوده است، و ثانیاً نسخه دیگری از کتاب یافت نشده است.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی آراء و عقاید دو عارف بزرگ جهان اسلام، غزالی در احیاء علوم الدین و فیض کاشانی در المحجـه البیضاء در ربع عادات صورت گرفته است. غزالی در کتاب عظیم احیاء علوم الدین خود معارف صوفیه رادر مقابل علوم فقهاواهل کلام احیامی کند ومولی محسن فیض کاشانی کتاب محجــه البیضاءخود را در تهذیب وپیرایش احیاءعلوم الدین به رشته تحریر درآورده وروایات اهل بیت را جایگزین احادیث وارده از طرف اهل سنت کرده است. عادات، ربع دوم احیاء و محجـه شامل مسائلی است که ورای عبادت، مربوط به آداب حیات عادی انسان و معاملات ظاهری اوست. این ربع در طی ده کتاب گرد آوری شده است. در بین مطالبی که در این ربع مطرح است،کتاب آداب السماع و الوجد اهمیت خاصی دارد. زیرا فیض آن را از کتاب خود حذف کرده وبه جای آن کتاب آداب شیعه و اخلاق امامت را قرار داده است. این پژوهش از نوع کتابخانه ای و به شیوه تطبیقی صورت گرفته و برای انجام آن از کتاب ها، مقاله ها و پایان نامه ها استفاده شده و به پاسخ گویی به سوالات اولیه تحقیق که عبارتند از: موارد وعلل اختلاف و شباهت غزالی و فیض کاشانی درربع عادات چیست؟ اختلافات فرقه ای، عقیدتی ـ کلامی و راویان حدیث تاچه اندازه عامل اختلاف میان غزالی و فیض کاشانی در ربع عادات بوده اند؟ پرداخته شده است. آنچه به عنوان نتیجه می توان ذکر کرد این است که بیشتر اختلافات فیض با غزالی در این ربع در زمینه روایات و مباحث فقهی است . کلمات کلیدی : غزا لی، احیاءالعلوم، فیض کاشانی، محجــه البیضاء، عادات .