جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کربن در مسیر طرح عام الهیات تطبیقی خود و با توسل به روش پدیدارشناسی می کوشد زبان اندیشه ایرانی را روزآمد کند؛ سرآغاز این تلاش، ترادف انگاری میان پدیدارشناسی و تأویل است؛ چیزی که امکان تطبیق‌های بعدی را برای کربن فراهم می‌سازد. او از همین شیوه و روش برای طرح‌افکنی نظریه خود پیرامون زیبایی‌شناسی اسلامی بهره می‌برد و تلاش می‌کند، عناصر و اجزای این زیبایی‌شناسی را به مدد سازوکارهای پدیدارشناسانه و تأویلی نشان دهد و از آن به‌عنوان نمونه‌ای عینی برای نشان دادن پدیدار امر دینی بهره ببرد. این رویه از سویی با تلاش‌های تطبیقی در عرصه زیبایی‌شناسی همراه بوده و از سوی دیگر بر یگانگی بنیادی انواع هنرهای باطنی تأکید داشته است.کربن در طرح‌واره خود از هنر اسلامی بر اصول بنیادینی، مثل مینوی و قدسی بودن آن تأکید می‌کند و نشان می‌دهد این هنر چگونه در تناظر تام با سایر ابعاد فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی قرار گرفته است. بر این مبنا پرسش بنیادین ما در این هیئت سامان خواهد یافت که «رویکرد پدیدارشناسانه هانری کربن به هنر اسلامی چه امکانات و دستاوردهای دارد و چه نقدهایی متوجه آن است؟» پاسخ به این پرسش متضمن پاسخ به پرسش‌هایی در باب چیستی این رویکرد، نسبت آن با سنت پدیدارشناسی، مبادی نظریه کربن درباره هنر اسلامی و ... است که به تفاریق به آن‌ها پرداخته‌ایم.ما در این گفتار تلاش کرده‌ایم ابعاد و وجوه مختلف نظرگاه کربن به زیبایی‌شناسی و هنر اسلامی را در نسبت با رویکرد پدیدارشناسانه او بررسی کنیم و آنچه در ادامه خواهد آمد سیر از مبادی و بنیادهای زیبایی‌شناسی کربنی به‌سوی مسائل اصلی و اساسی زیبایی‌شناسی اسلامی خواهد بود. کاری که با تکیه بر مطالعه آثار کربن و همراه با رویکردی تطبیقی در بررسی نقد آن‌ها انجام پذیرفته است.

هدف تحقیق: امکان گفت و گوی ادیان بویژه اسلام با سایر ادیان از دیدگاه هانری کربن و ایزوتسو است. پرسشهای تحقیق: گفت و گوی حقیقی ادیان فرهنگ ها و تمدن ها از دیدگاه کربن و ایزوتسو در چه ساختاری قابل بررسی است‭ ؟‬روش تحقیق: توصیفی - تحلیلی. یافته های تحقیق: مهمترین دستاورد این پایان نامه آن است که رهیافت کربن و ایزوتسو در باب گفت و گوی ادیان فرهنگ ها و تمدن با تمسک بر اندیشه و تفکر فیلسوفان و اندیشمندان مسلمان و به خصوص ایرانی ممکن می گردد و در این میان تفکر کسانی چون ابن سینا سهروردی ابن عربی و ملاصدرا بسیار حائز اهمیت است

یکی از موضوعاتی که در دستگاه فلسفی ملاصدرا برای هانری کربن جذابیت و نقش محوری دارد، ضرورت وجود عالم مثال، جسم مثالی و خیال خلاق در تبیین جهان¬شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی است. ازآنجاکه دغدغۀ اصلی کربن رهایی و نجات بشر از بی‌معنایی است و در این رهگذر حذف عالم میانه و قوۀ معرفتی آن یعنی خیال را از عوامل مهم این بی‌معنایی و تقدس‌زدایی از عالم هستی می‌داند، به دنبال هم‌گرایی سسلسلۀ اهل معنا (افلاطونیان عالم) و یافتن وجوه مشترک آنان در سرتاسر تاریخ است. وی با تعمّق در آثار فیلسوفان و عارفان مسیحی در سنت غربی و همچنین با ژرفکاوی در سنت ایرانی – اسلامی و نیز با بهره‌گیری از روش پدیدار‌شناسی هرمنوتیکی خوانشی از آخرت‌شناسی ملاصدرا ارائه¬می‌نماید که بیانگر وجوه مشترک فراوانی میان معنویتباوران است. در این نوشتار به بررسی این وجوه مشترک در میان افلاطونیان پارس از یک سو و خانواده اهل معنا در سنت غربی آن از سوی دیگر می‌پردازیم.

این مجموعه، دربرگیرنده‌ی مقالات ترجمه شده‌ی "هانری کربن" به زبان فارسی در زمینه‌ی فلسفه‌ اسلامی تحت این عناوین است: "شکوفایی فلسفه در اسلام از ابن سینا تا ابن رشد/ عیسی سپهبدی"، "سه فیلسوف آذربایجان/ محمد غروی"، "زندگی، شخصیت و آثار ملاصدرای شیرازی/ کریم مجتهدی"، "میرداماد یا معلم ثالث/ عیسی سپهبدی"، "احوال، شخصیت و آثار سید حیدر آملی/ سید جواد طباطبایی"، "فلسفه‌ی قدیم ایران و اهمیت امروز آن/ بزرگ نادرزاد"، "مذاهب شیعه و اسماعیلیه/ عیسی سپهبدی"، "حکمت اشراق در ایران زمین در سده‌ی دوازدهم میلادی/ سید ضیاءالدین دهشیری"، "حکمت الهی شیعه در عصر صفویه/ سید ضیاءالدین دهشیری"، "تاویل قرآن و حکمت معنوی اسلام/ رضا داوری"، "عالم مثال/ سید محمد آوینی"، "پارادوکس‌های صوفیانه/ محمد علی امیر معزی"، "پیش داوری‌هایی درباره‌ی تشیع/ مرسده همدانی"، "در باب امام دوازدهم/ عیسی سپهبدی"، "تحلیلی از آیین جوانمردان/ احسان نراقی"، "خانه‌ی کعبه و راز معنوی آن از نظر قاضی سعید قمی/ بزرگ نادرزاد"، "یزدان شناخت تنزیهی، هم چون بادزهری برای نیهیلیسم/ فریدون بنده‌ای" و "اشارات مقدمه‌ی حکمت الاشراق سهروردی/ فاطمه ولیانی".

كتاب، با دو مقدمه از آقاى خسروشاهى و علامه طباطبايى در بيان نكاتى پيرامون مكتب تشيع و خلاصه‌اى از نحوه ديدار علامه با پروفسور كربن آغاز و مطالب در چهار بخش، ارائه شده است. توضيحات كتاب، آن قسمت كه مربوط به آيات قرآن مجيد و استدلال به آن‌هاست، مانند توضيح شماره 1، 2 و 99 تا 120، از خود علامه است و بقيه توضيحات كه به‌طور مستند و محققانه‌اى پس از مراجعه به مدارک و مآخذ معتبر تنظيم شده است، از آقاى على احمدى ميانجى و سيد هادى خسروشاهى بوده كه هركدام به‌طور مستقل، از طرف يكى از دو نفر، تهيه شده است. براى تكميل مطالب اين توضيحات، به بيش از 250 كتاب و مدرک از اهل سنت و شيعه مراجعه شده است. گزارش محتوا نویسنده در بخش اول، در سه قسمت، به دنبال معرفى تشيع است. در قسمت اول، چگونگى به وجود آمدن شيعه پاسخ داده شده است. علامه معتقد است كه نبايد شيعه را در اسلام، اقليتى فرض كرد كه با اكثريتى كه در مقابل خود داشته، در اصول و مبادى اسلام، اختلاف نظر داشته و پاره‌اى از آن‌ها را نمى‌پذيرفته‌اند، لذا با اكثريت به مقام مخامصه و مشاجره درآمده و مذهب نوبنيادى تأسيس نموده است و يا به عللى سياسى يا تعصبات قومى، ملى يا انتقام‌هاى دينى، بازيچه دست بيگانگان قرار گرفته و در نتيجه، گروه قابل توجهى از مسلمين را جدا كرده است. بلكه شيعه، طايفه‌اى است از مسلمين كه به واسطه مخالفت‌هايى كه از اكثريت نسبت به مسلمات كتاب و سنت مشاهده كرده، در مقام اعتراض و انتقاد برآمده و به ملازمت مسلمات كتاب و سنت برخاسته و دعوت كرده است. وى ضمن بررسى و نقد نظريات مخالفين درباره پيدايش شيعه، به معرفى واقعى شيعه و مذهب تشيع پرداخته است. در قسمت دوم، مشكلاتى كه پيش روى شيعه قرار داشت، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. به نظر نویسنده، شيعه حس مى‌كرد كه پايمال كردن نص ولايت و چسبيدن به مسئله «صلاح مسلمين» از يك عقيده مخصوص سرچشمه مى‌گيرد و آن اين است كه احكام و قوانين ثابت اسلام، تابع مصالحى باشد كه با اختلاف شرايط و عوامل، اختلاف پيدا كند. نویسنده نتيجه اين عقيده را در دو امر زير دانسته و آن‌ها را مفصلا بررسى نموده است: ولايت و حكومت اسلامى، به دست اشخاصى خواهد افتاد كه هيچ‌گونه مصونيت خدايى نداشته باشند و در نتيجه محيط آزاد اسلامى، تبديل به يك محيط فاسد و بى‌بند و بارى خواهد شد كه روح تقوا و آزادى اسلامى را از دست داده و از اسلام، جز نامى نخواهد ماند. پيشرفت اين وضع، براى اينكه موانع را از پيش پاى خود بردارد، طبعا در خانه اهل‌بيت(ع) را بسته و در نتيجه اصول و معارف اسلامى بى‌سرپرست مانده و از نشو و نما افتاده و تدريجا تغيير ماهيت خواهد داد. نویسنده در قسمت سوم، روش شيعه در علوم را مورد مطالعه قرار داده است. وى معتقد است كه روش اين مكتب در علوم، اين است كه از اولين روز بعد از رحلت پيامبر(ص)، در تعلم علوم و معارف اسلامى و درك حقايق اصول و فروع دينى، به اهل‌بيت(ع) پيوسته و از ديگران گسسته است و در جميع شؤون دينى، از اول اصول معارف گرفته تا آخر فروع و جزئيات آن‌ها، به بحث و انتقاد پرداخته و فراورده‌هاى روايتى آن‌ها، پاسخگوى هرگونه سؤال بوده است. در پايان اين بخش، سؤالاتى از سوى دكتر كربن مطرح شده و علامه به‌خوبى به آن‌ها پاسخ داده است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: در حقيقت درونى مذهب تشيع، درك معنوى و باطنى قرآن، چه معنايى دارد؟ چگونه اين درك معنوى و باطنى، مستلزم امام‌شناسى است؟ چرا افكار فلسفى اسلامى، حيات جديد خود را فقط در ايران يافته و در هيچ جاى ديگر، در عالم اسلام، فلسفه رونقى ندارد و... بخش دوم، پاره‌اى از اخبار پيشوايان شيعه را كه با طرز تفكر فلسفى وارد شده است، به همراه بخشى از اخبار مربوط به ولايت، در خود جاى داده است. نویسنده، معتقد است كه پايه و اساس تفكر فلسفى (فلسفه الهى) روى منطقى است كه انسان با نهاد خدادادى خود، صحت آن را درك نموده و افكار خود را با آن مى‌سنجد. به اعتقاد وى، بياناتى كه در زمينه طرز تفكر فلسفى در بيانات پيشوايان شيعه وارد شده است، بسيار بوده و هر متتبّعى به صدها حديث از اين قبيل مى‌تواند دست يابد؛ ازاين‌رو، وى از هر باب به‌عنوان نمونه، يكى دو حديث يا خطبه را انتخاب نموده و به‌عنوان «مختار» وارد كرده و اجمالا به مورد نظر؛ يعنى به اينكه كلام منقول، مربوط به كدام مسئله از مسائل ماوراءالطبيعه است، اشاره كرده است. وى معتقد است ابحاثى كه در اين احاديث مطرح شده، اگرچه مربوط به يك رشته مسائل خصوصى مى‌باشد، ولى چنان‌كه از تعمق و تدبر در اطراف بيانات روشن است، پايه عمومى آنها روى ابحاث عامه فلسفه عاليه گذاشته شده است؛ اين نظريات عميق و مسائل الهى را با طرز مخصوصى كه بيان شده‌اند، با صرف نظر از يك رشته نتايجى كه از ابحاث عامه فلسفه استنتاج مى‌گردند، نمى‌شود توجيه نمود. برخى از اين مسائل عبارتند از: وجود حق عزّ اسمه و اطلاق وى؛ وحدانيت حق و معناى آن؛ صفات حق و عينيت آنها با ذات؛ علم حق به ذات خود و به هر شىء؛ معلوميت حق براى هر شىء و... در پايان اين بخش، مسئله ولايت و ارتباط آن با نبوت، توضيح داده شده است. در بخش سوم، نقدهایی كه به كتاب شده، پاسخ داده شده است. اين نقدها، پيرامون مسائل زير مى‌باشند: تماس با خارجى‌ها براى معرفى دين؛ تشيع و فلسفه؛ اتحاد سياسى؛ تفكر فردى و اجتماعى؛ اجماع در اصول؛ خلقت ارواح قبل از ابدان؛ عقل قطعى؛ تفسير قرآن به قرآن. بخش آخر، مربوط به توضيح برخى از مسائل و غوامض متن مى‌باشد كه با اعداد مشخص شده‌اند. اين توضيحات مربوط به آقايان على احمدى ميانجى و سيد هادى خسروشاهى بوده و براى تكميل مطالب و بحث و بررسى آن‌ها ارائه شده است.

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که مورد اهتمام جدی اندیشمندان و متفکران غربی در فضای مطالعات اسلامی قرار گرفته، اندیشۀ موعودگرایی است. هانری کربن از جمله اندیشمندان پرآوازه‌ای است که پژوهش در مورد دکترین موعودگرایی را در صدر مطالعات اسلامی خود قرار داده است و لذا پرداختن به اندیشه‌های وی، به ویژه ایدۀ موعودگرایی، اهمیت بسزایی دارد. آنچه توجه به آن در فضای اندیشۀ اسلامی بسیار ضروری می‌نماید این پرسش است که کُربن در سیر مطالعات اسلامی خویش، به چه میزان توانسته است به کُنه و حقیقت اندیشۀ موعودگرایی از منظر قرآن و روایات راه یابد؟ نوشتار حاضر کوشیده است با استمداد از روش توصیفی‌تحلیلی، اندیشۀ موعودگرایی کُربن و میزان انطباق دیدگاه وی با آموزه‌های قرآن و روایات را بررسی کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که اندیشۀ موعودگرایی کربن نقاط مثبتی مانند استفاده از روش پدیدارشناسی در پژوهش، توجه به ظهور امام عصر (عج) به‌عنوان آشکارکنندۀ زوایای باطنی دین، درنظرگرفتن امام عصر (عج) به‌عنوان تجلی ذات خداوند و تقض توهمات مدعیان دروغین و نیز نقاطی منفی ازجمله بی‌توجهی به اقامۀ عدل در رسالت امام عصر (عج)، بی‌توجهی به وظایف منتظران در حوزۀ رسالت امام عصر (عج)، تأثیر‌پذیری از نظریۀ عالم هورقلیا در بیان زمان و مکان زندگی امام عصر (عج)، استناد صرف به خطبۀ البیان در بحث انسان کامل دارد. روش گردآوری داده‌ها در این پژوهش کتابخانه‌ای است.

حکمت اشراق سهروردی از وجوه مختلف برای محققان، اعم از مسلمان و غربی، جالب توجه بوده است. در دورۀ معاصر نیز افراد و گروههای بسیاری درصدد تفسیر نسبت حکمت اشراق با حکمتهای پیشین برآمده¬اند. تنها بعنوان نمونه، میتوان دو تن از محققان غربی را نام برد که تحقیقاتی تأثیرگذار در اینباره انجام داده¬اند؛ هانری کربن و جان¬ والبریج. هانری کربن با تمسک به تعبیرهای «خمیرۀ فیثاغوری» و «خمیرۀ خسروانی» که سهروردی در آثارش بکار برده، با رویکردی شرق¬محور، هدف وی از پرداختن به حکمت اشراق را احیای حکمت ایران باستان دانسته است؛ البته کربن در این میانه تنها نیست؛ اکثر کسانی که دربارۀ حکمت خسروانی مطلبی نوشته و با سهروردی نسبتی بربسته¬اند، همین رویکرد را دنبال کرده‌اند. در سوی دیگر، جان¬ والبریج، هدف سهروردی را احیای حکمت پیشاارسطویی یا فیثاغوری‌ـ‌افلاطونی میداند. تلاش والبریج در مقدمه¬چینی برای تفسیر خود، به طرح مسائلی می¬انجامد که بدور از واقعیت، و بنوعی انحراف در تفسیر دیدگاه شیخ اشراق است. این در حالی است که بررسی آموزه¬های حکمت اشراق، بویژه توجه به معنای «خمیرۀ ازلی» و دیگر آموزه¬های اشراقی، نشان میدهد که کار شیخ اشراق تأسیس حکمتی جدید بوده که منبع دریافت آن، خمیرۀ ازلی است. سهروردی همۀ حکمتهای راستین را منبعث از خمیرۀ ازلی میداند و معتقد است بارقه‌یی از این حکمت را در روزی شگفت، خودش بیواسطه، از نافث قدسی دریافت کرده است؛ در عین حال، در یونان و ایران باستان و تمدنهای دیگر، نیز کسانی بوده¬اند که از این خمیره بهره¬مند شده¬اند. در اینجا، ازل بمعنای جهت رو به آغاز تاریخ یا آغاز تاریخ نیست، بلکه امری فوق زمانی است که بر همۀ زمانهای خطی تاریخی احاطه دارد. بهمین قیاس، دریافت از خمیرۀ ازلی نیز بمعنای تأثیر و تأثر تاریخی نیست. بنابرین، نه خوانشهای شرق¬محور و نه خوانشهای غرب¬محور از حکمت اشراق سهروردی، صحیح نیست.

هنری کُربن فیلسوف فرانسوی است که پدیدارشناسی هوسرل را با فلسفه اسلامی و به خصوص حکمت شیخ اشراق و ملاصدرا پیوند زد. عالم خیال منفصلی که از این پیوند حاصل شد، دنیای برزخی است که حوادث و رویدادها در آن بین دو دنیای مادّی و خیالی قرار می­گیرند. از جمله متونی که می­توان با معیارهای عالم خیال منفصل به بررسی آن پرداخت، داستان سورنا و جلیقة آتش از مسلم ناصری است که داستان او در ردة ادبیّات کودک و نوجوان قرار می­گیرد. داستان سورنا و جلیقة آتش داستانی فانتزی است که موضوع آن فراواقعی بوده و در عین حال پُر از تازگی و پویایی تصویر و حاصل ذهن خلّاق نویسنده است و تناسب و همانندی­های بسیاری با ویژگی­های عالم خیال منفصل دارد. هدف اصلی این پژوهش، بررسی عالم خیال منفصل در داستان سورنا و جلیقة آتش است. از این رو در جستار حاضر با روش توصیفی_ تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه ­ای، پدیدارشناسی هنری کُربن و ویژگی­های عالم خیال منفصل در داستان سورنا و جلیقة آتش استخراج شد و مفاهیم مشترک واکاوی گردید. نتایج نشان داد که ویژگی­های عالم خیال منفصل در لا­به­لای تصویرها و مفاهیم داستان کاملاً حضور دارد و بر سراسر آن، مانند فکری مسلط سایه افکنده است.