جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: در ماه مه 2010، فیلسوفان، خانواده و دوستان در دانشگاه نوتردام گرد هم آمدند تا حرفه و بازنشستگی آلوین پلانتینگا را جشن بگیرند، که به طور گسترده به عنوان یکی از چهره های برجسته جهان در متافیزیک، معرفت شناسی و فلسفه دین شناخته می شود. پلانتینگا به دلیل نقش محوری که در تجدید و توسعه اخیر فلسفه دین و الهیات فلسفی ایفا کرد، احترام خاصی در جامعه فیلسوفان مسیحی به دست آورده است. هر یک از مقالات این جلد با جنبه خاصی از دیدگاه های پلانتینگا در مورد متافیزیک، معرفت شناسی یا فلسفه دین درگیر است. مشارکت کنندگان عبارتند از: مایکل برگمن، ارنست سوسا، ترنتون مریکس، ریچارد اوت، پیتر ون اینواگن، توماس پی فلینت، الئونور استامپ، دین زیمرمن و نیکلاس ولترستورف. این جلد همچنین شامل پاسخ‌هایی به هر مقاله از بس ون فراسن، استفن ویکسترا، دیوید واندرلان، رابین کالینز، ریموند ون آراگون، ای جی کافمن، توماس کریسپ و دونالد اسمیت است.

پژوهش پیش رو با هدف پاسخگویی به پرسش­های اصلی «آیا امکان شناخت ذات الهی از منظر آلوین پلانتینگا ممکن است؟ نظر او در این خصوص چه ضعف‎ها و قوت‏هایی دارد؟» ترتیب یافت. یافته­های این پژوهش عبارت‏اند از: در شبکه واژگانی پلانتینگا ذات و ماهیت به یک معنا به کار رفته­اند؛ از منظر پلانتینگا خدا دارای حاکمیت مطلق بر عالَم است. پلانتینگا بر این حاکمیت آثاری را مترتب می­داند: بساطت ذات، عینیت ذات و لوازم ذات (که البته با تردیدهایی از منظر پلانتینگا همراه است) و عدم تناهی ذات. پس از این پلانتینگا لزوم ذات یا ماهیت را برای وجود خدا اثبات کرده و ذات را عین وجود می­داند. نقدهای عدم صراحت در بیان رابطه ذات و لوازم ذات و عدم تصریح در مواضع بر بیانات او وارد است. درنهایت پلانتینگا باور به ناممکن‏بودن شناخت ذات را رد کرده، می­پذیرد که انسان امکان شناخت ذات الهی را دارد؛ البته نقدهایی مانند فروکاستن خداشناسی به مسائل مفهومی و پیش­فرض قرار‏دادن صحت متون مقدس، بر استدلال­های او وارد است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و با استفاده از ابزار کتابخانه به جمع­آوری داده­ها و تحلیل و نقد آنها پرداخته است.

این کتاب مجموعه مقالاتی است که توسط جمعی از فلاسفه و معرفت‌شناسان بزرگ معاصر در جشن نامه‌ای برای بزرگداشت پلانتینگا نوشته شده است. ▪️در مقاله اول تومبرلین استاد دانشگاه کالیفرنیا به بحث از حضورگرایی و بالفعل‌گرایی (Actualism and Presentism) می‌پردازد دیدگاه‌هایی که به ترتیب معتقدند جز آن‌چه که حضورا هست چیزی وجود ندارد و جز آن‌چه که بالفعل وجود دارد چیزی نیست. ▪️در مقاله دوم پیتر ون اینوانگن به بحث از عوارض مشخصه می‌پردازد و دو دیدگاه نومینالیسم و افلاطون‌گرایی را مورد بحث قرار می‌دهد. ▪️در مقاله سوم جان ال پولاک به بحث از من و نولیپسیسم می‌پردازد. آیا برای نام‌گذاری و تشخیص نیاز به موجودی به نام " من " هست و یا ربات نیز می‌تواند بنامد؟ او این مساله را در بطن مساله گسترده‌تر رابطه ذهن و بدن مورد تامل قرار می‌دهد. ▪️النئور استامپ در مقاله چهارم به مساله مهم جوهر و تفاوت آن با مصنوعات در متافیزیک آکوئیناس می‌پردازد. ▪️مقاله پنجم مقاله‌ای است از فیلسوف برجسته ویلیام آلستون درباره معرفت‌شناسی و متافیزیک و در پی راه‌هایی است که این دو حوزه به هم می‌پیوندند و با یکدیگر مرتبط می‌شوند. ▪️در مقاله ششم ولترستورف به مساله خود اعتقاد ساز یا خود شکل دهنده به اعتقاد می‌پردازد. ▪️در مقاله هفتم برگمن به معمایی در مورد درون‌گرایی می پردازد. ▪️مقاله هشتم از فومرتون به بحث از درون‌گرایی شناختی، تضمین فلسفی یا یقین فلسفی می‌پردازد. ▪️در مقاله نهم از طبیعت‌گرایی علمی و ارزش معرفت سخن به میان می‌آید. ▪️در مقاله دهم مایکل رئا به طبیعت‌گرایی و رئالیسم اخلاقی می‌پردازد. ▪️در مقاله یازدهم به منطق و معرفت‌شناسی بیزی پرداخته می‌شود و در رابطه با مشکلی در شرط‌گذاری بیزی سخن گفته می‌شود. ▪️در مقاله دوازدهم کیث یاندل به مساله ماتریالیسم و حیات پس از مرگ می‌پردازد. ▪️ مقاله سیزدهم نیز به مساله الوهیت و تثلیث اختصاص دارد.

استدلال کانتوری گریم از جمله براهینی است که در مباحث فلسفی اخیر ناسازگاری مفهوم علم مطلق را مورد هدف قرار داده است. گریم با استناد به اصل ریاضی کانتور و بر مبنای تعریف پذیرفته‌شدۀ علم مطلق، یعنی علم به تمامی گزاره­های صادق، وجود عالم مطلق را به دلیل عدم امکان وجود متعلق علم او، یعنی «مجموعه گزاره­های صادق»، انکار می­نماید. در این زمینه پاسخ­های متعددی در دفاع از علم مطلق الهی از سوی متفکران مسیحی معاصر ارائه شده که یکی از مهم­ترین آنها خودمتناقض دانستن این استدلال است که پلانتینگا آن را مطرح کرده است. سنت فلسفه اسلامی از جهت تبیین ماهیت علم مطلق با سنت الهیات مسیحی تفاوت مبنایی دارد. اما با توجه به ظرفیت حکمت متعالیه صدرایی، با استناد به مباحثی چون تعریف و ماهیت مجموع و همچنین شرایط تسلسل محال، می‌توان علاوه بر ابطال فرض استدلال گریم مبنی بر وجود حقایق بیشتری از مجموعه تمام حقایق، امکان علم عالم مطلق به سلسله نامتناهی از مجموعه حقایق را اثبات نمود.

این نوشتار، تلاشی است برای نشان دادن این نکته که قرینه‌گراییِ مبتنی بر عقل‌گرایی حداکثری، در طول تاریخ فلسفه چه در حوزۀ معرفت‌شناسی و چه در حوزۀ اخلاق‌باور، سازوکار حقیقی شکل‌گیری ایمان به خدا را، به شکل مبالغه‌آمیزی تحت تأثیر قرار داده و در سایۀ نوعی جزم‌اندیشی، نقش عوامل دیگری مانند عواطف، امیال و به‌خصوص اراده را که در چارچوب فهم عرفی به شکل‌گیری ایمان در خداباوران منجر می‌شود، نادیده گرفته است. در میان متفکران معاصر، ویلیام جیمز و پلنتینگا تلاش کرده‌اند این رویکرد جزم‌گرایانه را تعدیل کرده و آن دسته از جنبه‌های عملی شکل‌گیری ایمان را که همواره از نظر دور مانده‌اند، احیا کنند. مهم‌ترین نقطۀ اشتراک در نظریه‌پردازی این دو، توجه به جنبه‌های عملی ایمان در چارچوب فهم عرفی و تأکید بر نقش مهم اراده در کنار عقل در شکل‌گیری ایمان است. به این ترتیب می‌توان نشان داد که آرای ویلیام جیمز و پلنتینگا مکمل یکدیگر در زمینۀ نحوۀ شکل‌گیری سازوکار ایمان به خداوند است.

آلوين پلانتينگا درباره رابطه علم و دين، از اوایل قرن بيست‌ويکم ديدگاهي متفاوت نسبت‌به ديدگاه قبلي خود ارائه کرده است. خلاصه ديدگاه دوم او چهار ادعاي ذيل است: 1. همه تعارضات معروف ميان علم و دين يا غيرواقعي هستند يا سطحي. 2. توافق عميقي ميان علم و دين وجود دارد. 3. همه توافقات معروف ميان علم و طبيعت‌گرايي سطحي است. 4. تعارض عميقي ميان علم و طبيعت‌گرايي وجود دارد. درخصوص تکامل و فيزيک کلاسيک ادعاي تعارض مي‌شود، ولي تعارض آنها با دين واقعي نيست. در روان‌شناسي تکاملي و نقد کتاب مقدس، علم و دين تعارض دارند، ولي اين تعارض سطحي است و علم به‌علت آنکه شواهد مبنا و متفاوت از دين دارد، نمي‌تواند ناقض آن باشد. نظريه «تنظيم دقيق» و «طراحي هوشمند» بخش‌هايي از علم هستند که مي‌توانند براي باور ديني زمينه‌سازي کنند. همچنين پذيرش هماهنگ تکامل و طبيعت‌گرايي موجب بي‌اعتباري معرفت به آنها مي‌شود و از‌اين‌رو علم و طبيعت‌گرايي تعارض عميقي دارند.

در فلسفه و کلام اسلامی و مسیحی در پاسخ به مساله شر و عدل الهی روش‎ها و دیدگاه‎های مختلفی مطرح شده است. در این پژوهش دیدگاه‌های دو فیلسوف و متکلم اسلامی و مسیحی، آقای الوین پلنتینگا و آیت الله مصباح یزدی مورد بحث قرار گرفته است. این دو شخصیت با دو رویکرد متفاوت اما عقلی و گاهی درون دینی، به تحقیق درباره مسأله شر پرداخته و پاسخ شبهه ناسازگاری وجود شرور طبیعی و اخلاقی با وجود خدای کامل مطلق را داده‌اند. پلنتینگا با ابتنای بر معرفت شناسی اصلاح شده، طرح جهان‌های ممکن و دفاع مبتنی بر اختیار، اثبات کرد که ادعای وجود تناقض بین مسأله منطقی شر و وجود خدا درست نیست. آیت الله مصباح، ضمن پذیرش راه حل‌های فلاسفه مسلمان، این پاسخ‌ها را کافی ندانسته و بر راهکار غایت انگاری یا همان کمال و سعادت محور بودن همه افعال انسان، تاکید خاصی کرده است. دو متفکر، در اصل اعتقاد به خدای کامل مطلق و تاکید بر اختیار انسان به عنوان یک خیر حداکثری، اشتراک نظر داشته، و در روش و نوع مواجهه با نظریه عدل و حکمت الهی اختلاف نظر دارند.

پلنتینگا و آیت الله مصباح(ره) به عنوان دو حکیم خداباور مسیحی و مسلمان با دو رویکرد متفاوت اما عقلی، به تحقیق درباره مسئله شرور پرداخته و شبهه ناسازگاری وجود شرور طبیعی و اخلاقی را پاسخ داده اند. این مسئله بر اساس روش توصیفی- تحلیلی به شیوه گردآوری کتابخانه ای، بررسی شده است. پلنتینگا مطابق نظریه اختیار، ادعای وجود تناقض منطقی بین مسئله شر و وجود خدا را نمی پذیرد. آیت الله مصباح ضمن پذیرش راه حل های فلاسفه مسلمان، از جمله عدمی بودن شرور، نسبیت شرور، مجعول بالعرض بودن شرور، غلبه خیرات بر شرور، بر راهکار غایت انگاری یا همان کمال و سعادت محور بودن همه افعال انسان، تاکید خاصی کرده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که اگر چه این دو متفکر، در اصل اعتقاد به خدای کامل مطلق(عالم، قادر و خیر محض) اشتراک نظر دارند، اما در روش و نوع مواجهه با نظریه عدل و حکمت الهی اختلاف نظر دارند. در عین حال دیدگاه سعادت انگارانه آیت الله مصباح پاسخ همه شرور طبیعی و اخلاقی را می‌دهد اما نظریه اختیارانگارانه پلنتینگا صرفاً شرور اخلاقی را پاسخگوست.

هدف این نوشتار بررسی تبیینی ـ تطبیقی دیدگاه آيت‌الله جوادی آملی و آلوین پلانتينگا در بحث فطرت و باور پایه می‌باشد و روش آن تطبیقی ـ استنتاجی است. آيت‌الله جوادی آملی معتقد هستند که فطرت امری حضوری است و انسان‌ها براساس آن ارتباط مستقیم و حقیقی با خدا برقرار می‌کنند، لذا منظور از خداشناسی و خداگرایی فطری در نظر ایشان، همان خداشناسی و خداگرایی حضوری و بی‌واسطه است که انسان با علم حضوری حق را می‌یابد؛ اما در نظر آلوین پلانتينگا منظور از پایه ‌بودن یک باور این است که بدون ابتناء بر قضایای دیگر پذیرفته شده باشد و غیرعقلانی هم نباشد. با اینکه پلانتينگا اعتقاد به خداوند را باوری پایه می‌داند؛ اما پایه دانستن اعتقاد به خدا به معنای فطری بودن آن نیست و به همین جهت تفاوت اساسی بین این دو دیدگاه وجود دارد.

در این مقاله ابتدا نشان می‌دهیم که در مقام پردازش، انتخاب و بررسی نظریه‌های علمی‌، دانشمندان تحت تأثیر جهان‌بینی خود عمل می‌کنند و این تأثیر هم در بعد نظری یعنی در شکل‌گیری و تنظیم نظریه و هم در بعد عملی یعنی در کاربرد نظریه در ایجاد فناوری و یا کاربرد آن در شکل‌دهی نظام فکری فرد و جامعه، بروز و ظهور دارد. در قدم بعدی به رابطه­ی دوجهان‌بینی اصلی رقیب‌، یعنی جهان‌بینی طبیعت‌گرایانه و جهان‌بینی دینی (جهان‌بینی توحیدی) با علم می‌پردازیم. در این بخش با تأکید بر آرای پلانتینگا و گلشنی، نشان داده خواهد شد که هم از نظر قدرت تأیید و توجیه نمودن نظریه‌های علمی‌ و هم از نظر تأیید شدن توسط داده‌های علمی‌، جهان‌بینی دینی بر جهان‌بینی طبیعت‌گرایانه برتری دارد. مآلا به این نتیجه خواهیم رسید که علم دینی نه تنها ممکن است بلکه تلاش در راستای ایجاد و پیش‌برد آن تلاشی معقول است.