جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی : معتزله كه در سنت انديشه اسلامي جايگاه ويژه اي دارند و به آنها «عقل اولي» مي گويند، فرقه، مكتب و فرقه نيستند، زيرا در تفسير مسائل كلامي ديدگاه ذهني را در اولويت قرار داده و از اين رو تصريح كرده اند. اثربخشی و اعتبار عقل در تفسیر هستی نزد فیلسوفان اسلامی به عنوان نماینده یک ذهنیت نظام مند خودنمایی می کند. اندیشه معتزله با تفسیر مبانی دینی بر مبانی عقلی و ادبیات ردّی که در این زمینه ایجاد کرده است، هم در معرض انشقاق بین خود و هم در معرض نقد سایر اندیشه های کلامی تاریخ قرار گرفته است. اختلاف نظر در سنت اندیشه اسلامی. نظریه اصل که از جمله نظرات مختلف معتزله است و به عنوان نظریه ای که برای اولین بار از سوی ایشان مطرح می شود، موضوع اصلی پایان نامه را تشکیل می دهد، آخرین نظریه معتزله ناب است. به عنوان نور اهل عدل در تحقیق توصیف شده است.موضوع جایگاه و تفسیر ابن ملاحیمی در خوارزمی است که متکلمی بزرگ است و اساساً این مشکلی است که ابن ملاحیمی به بررسی آن پرداخته است. نظریه اصلح پیرامون کدام مفاهیم و چگونگی تفسیر آنها بر اساس آنهاست. در واقع، این که ابن ملاحیمی خوارزمی به دلیل جایگاه تاریخی خود در سنت فکری معتزله و در همین زمینه، فرصتی یافت تا به آرای بسیاری از علمای معتزلی پیش از خود بنگرد. نظرات جامع او در باب نظریه اصل از نظر ادب کلام حائز اهمیت است. نظریه اصله که خداوند به عنوان خالق، «بهترین» را برای بندگانش ایجاد می کند، زمینه ساز بسیاری از مباحث کلامی در مبانی اعتقادی اسلام است. این برهان که برای اولین بار توسط معتزله مطرح شد، بر اساس اصل عدل 163 معتزله استوار شد و به دلیل اختیاراتی که به افعال الهی نسبت داد، از مفهوم وجوب علالله بالاتر رفت. حساسیت به پاک کردن خداوند از هر بدی و زشتی دلیل اصلی است که معتزله را به این نتیجه رساند که هر چه خدا آفریده نیکو و سودمند است و این نیز زمینه ساز همه مسائل کلامی است که معتزله از روند شکل گیری به آن پرداخته است. به فروپاشی آن حساسیت مشاهده می شود. مشاهده می شود که ابن ملاحیمی نیز به عنوان یک عالم معتزلی به نظریه اصل با حساسیت مطلقیت پرداخته است. به همین دلیل، پژوهش سعی دارد مفاهیمی را که ابن ملاحیمی حول آن نظریه اصل را بررسی می کند و چگونگی تفسیر آن بر اساس آن ها را تبیین کند. معتزله كه در سنت انديشه اسلامي جايگاه ويژه اي دارد و به آنها «عقلان اوليه» مي گويند، پيشتاز هستند نه به اين دليل كه دليل را در تفسير مسائل كلامي اولويت مي دهند و از اين رو تأثير و اعتبار آن را مطرح مي كنند. ذهن در تفسیر وجود پیش از فیلسوفان اسلامی، بلکه به عنوان نماینده یک ذهنیت نظام مند برجسته می شود. با تفسیری که از اصول اساسی دین بر عقلانیت می کنند

کن الدّین بن الملاحمی الخوارزمی (متوفای 536ق/ 1141م) از جمله متکلمان معتزلی است که تا حدود زیادی ناشناخته مانده است. آثار ابن الملاحمی تنها در بین جامعه شیعیان زیدی یمن که کلام معتزلی در آنجا رواج داشت، شناخته شده بود. ابن الملاحمی از جمله متکلمانی است که سرسختانه عقاید فلاسفه را نقد و بررسی کرده است. وی پس از غزالی کتابی را تحت عنوان تحفهالمتکلمین فی الرد علی الفلاسفه تألیف و آرای فلاسفه را نقد و بررسی کرده است. از جمله مباحث مورد توجه این کتاب ابطال تجرد نفس است. ابن الملاحمی نفس را مادی می داند و تجرد نفس را نفی می کند. او معتقد است اجزای اصلی بدن، هویت انسان را تشکیل می دهد. وی به این همانی نفس و بدن معتقد است و بیان می کند که نفس همین هیکل محسوس است. از جمله نقدهایی که ابن الملاحمی بر فلاسفه روا داشته، این است که اگر نفس واحد و مجرد می باشد، چرا از یک بدن به بدن دیگر به گونه های متفاوتی وارد می شود؟ اگر نفس مجرد است، باید علت پدیدآورنده آن هم مجرد باشد، علت موجبه آن مجرد است، پس چرا جایز نباشد که همه موجودات مجرد باشند؟ ما در این مقاله تلاش کرده ایم ابتدا مقدمه ای درباره زندگی و آثار ابن الملاحمی ذکر کنیم، سپس به تفاوت ها و شباهت های غزالی و ابن الملاحمی در نقد فلاسفه بپردازیم و نفس شناسی وی را مورد بررسی قرار دهیم و در پایان به نقدهای که از سوی ابن الملاحمی بر نفس شناسی فلاسفه شده است، بپردازیم.

مقاله پیش رو علاوه بر مقدمه‌ای دربارهٔ ماهیت نفس، از سه بخش اصلی تشکیل شده است: در بخش نخست، پس از اشاره به دیدگاه‌های مختلف دربارهٔ ماهیت نفس جایگاه ابن‌ملاحمی در میان این دیدگاه‌ها را مشخص کرده‌ایم و نشان داده‌ایم که وی به مادی‌بودن نفس معتقد است؛ در بخش دوم، دو استدلال وی را برای رد اعتقاد به نفس مجرد تبیین کرده‌ایم؛ و در بخش سوم هفت استدلال از استدلال‌های فیلسوفان دربارهٔ مجردبودن نفس را مطرح، و از دیدگاه ابن‌ملاحمی تحلیل و بررسی کرده‌ایم.

قاعده الواحد (الواحد لایصدر عنه إلّا الواحد) یکی از قواعد مهم و بحث‌برانگیز فلسفی است که همواره مورد توجه فلاسفه و متکلمان بوده است. از ابتدای طرح این نظریه در جهان اسلام، این قاعده مورد پذیرش فلاسفه و مورد انکار بسیاری از متکلمان قرار گرفته است. فیلسوفانی همچون فارابی و ابن‌سینا به طرح و اثبات این نظریه در عالم اسلام پرداخته‌اند. شاید بتوان گفت تمام ادله مهم برای اثبات این قاعده توسط ابن‌سینا مطرح شده است. در این میان، متکلمان به دلایل متعدد همچون محدود شدن قدرت خدا یا فاعل موجَب تلقی شدن خداوند با این نظریه مخالفت می‌کردند. یکی از این متکلمان ‌ابن‌ملاحمی خوارزمی است که با استناد به ناسازگاری قاعده با سخنان خود فلاسفه و ادعای محدود شدن قدرت الهی به نقد این قاعده پرداخته است. این مقاله به ترتیب به بررسی پیشینه قاعده الواحد، ایضاح مفهومی، براهین و نقد ابن‌ملاحمی خوارزمی پرداخته است.

دو ردیه که یکی مبتنی بر کلام اشعری و دیگری مبتنی بر کلام معتزلی است، در فاصله کوتاهی از یکدیگر در قرن ششم نگاشته شده اند و با رویکردهای مختلفی به نقد آرا فلاسفه در حوزه مسایل فلسفی مرتبط با معتقدات دینی، پرداخته اند. این دو ردیه هم به جهت انگیزه نویسندگان آنها و هم به لحاظ روش نقد مسایل فلسفی و هم به لحاظ محتوا و مضمون و هم به جهت میزان تاثیرگذاری، با یکدیگر تفاوت های عمده ای دارند. نگارنده در این مقاله دو اثر مزبور را در محورهای چهارگانه فوق با یکدیگر مقایسه کرده است.