برگی از خردورزی تشیع: چند نكته درباره زیدیه و میراث ایرانی-یمنی آنان | کتابخانه مجازی الفبا

ابن وزیر صنعانی, محمد بن إبراهیم (شاعر، اصولی، متکلم و ادیب مشهور زیدی، موسس مکتب زیدی سلفی، ملقب به «امام الحشویه» از سوی مخالفان، صاحب کتاب «الروض الباسم المنتزع عن العواصم و القواسم»، از زیدیه سلفیه) , 775ق.یمن 840ق.یمن
حسنی یمانی, عبدالله بن حمزه (از امامان زیدی یمن), 561ق./1166م. عیشار، استان ذمار، یمن 1217م. کوکبان، استان محویت، یمن
صنعانی, محمد بن إسماعیل امیر (زیدی با گرایش سلفی), 1099ق./1688م. 1182ق./1769م.
محمد بن علی شوکانی (متكلم، فيلسوف، منطقى), 1173 ه‍.ق (هجره شوكان خولان يمن). 1250 ه‍.ق (صنعاء (يمن) (محل دفن: خزيمه))
المتوکل, امام یحیی محمد حمید الدین محمد (مؤسس حکومت متوکلی یمن و مقتدرترین امام زیدی‌های یمن در قرن بیستم) , 1869 1948 م
کنی, احمد بن ابی الحسن الکنی (عالم زیدی ساکن ری و پیشوای زیدیان ری، عامل انتقال تفکر معتزلی و بهشمی به یمن)
جِشُمی یا جُشَمیّ, حاکم (از سادات علوی؟، عالم و متکلم حنفی معتزلی و سپس زیدى قرن پنجم هجری قمری، برجسته‌ترین‌ مورخ‌ معتزله‌ بعد از ابوهاشم‌ جبائی، از مهم‌ترین‌ مورخان‌ زیدیه، صاحب کتاب «شرح عیون المسائل»، «التهذیب فی التفسیر»، « تنبیه الغافلین عن فضائل الطالبیین» و بخشی از کتاب «فضل الاعتزال و طبقات المعتزلة»), 413ق. روستاى جِشُم از توابع بیهق (سبزوار کنونى) 494ق. مکه، عربستان
ملاحمی خوارزمی, محمود بن محمد (متکلم، اصولی و فقیه و صاحب آثار کلامی، عالم معتزلی، شاگرد و پیرو مکتب ابوالحسین بصری، صاحب کتاب «المعتمد فی أصول الدین» و «الفائق فی اصول الدین» و «تحفة المتکلمین فی الرد علی الفلاسفة»، فرقه ملاحمیه از معتزله) , 536ق./1141م.
ابوهاشم جُبّائی, عبدالسلام بن محمد (متکلم معتزلی قرن سوم و چهارم هجری قمری، رئیس معتزله بصره، شاگرد پدر خود ابوعلی جبّائی، موسس و اولین رئیس بهشمیه از معتزله، مبدع نظریه احوال در صفات الهی), ‏‫247؟ 321ق.
ابوعلی جُبّائی بصری , محمد بن عبد الوهاب (فیلسوف، متکلم معتزلى), 235 ه‍.ق (جبا خوزستان) 303 ه‍.ق (بصره (محل دفن: جبا))
قاضی همدانی, عبدالجبار بن احمد (قاضی عبدالجبار، معتزلی همدانی، صاحب کتاب «المغنی» و «کتاب شرح اصول الخمسه»، رئیس بهشمیه از معتزله پس از ابوعبداللّه بصری), 359ق./971م. 415 ق./1025م.
ابورشید نیشابوری, سعید بن محمد (معتزلی، رئیس بهشمیه معتزله پس از قاضی عبدالجبار) , -345ق 415؟ق.
ابوالحسین بصری, محمد بن علی بن طبیب (شیخ المعتزله، متکلم معتزلی، اصولی حنفی، فیلسوف مشائی، اهل بصره، مقیم بغداد، شاگرد قاضی عبدالجبار، نخستین مولف علم اصول بر پایه علم کلام در کتاب « المعتمد فی الاصول الفقه»، رئیس فرقه ای از معتزله بنام خود=مکتب ابوالحسین بصری یا حسینیه از معتزله), ؟؟؟ 436ق./1045م.
متوکل على الله , أحمد بن سلیمان (از امامان زیدی یمن)
ابوعبدالله بصری, حسین بن علی (کاغذی بغدادی؛ مقیم بغداد، ملقب به جعل ،فقیه‌ حنفی‌ و متکلم‌ صاحب‌نامِ معتزلی قرن‌ چهارم‌، ریاست‌ مکتب‌ معتزله بصری‌ در بغداد؛ استاد قاضی عبدالجبار معتزلی؛ رئیس بهشمیه از معتزله), 308ق. بصره، عراق 369ق. بغداد، عراق
بیهقی بروقنی, زید بن حسن بن علی (از زیدیان خراسانی مقیم صعده یمن، طرفدار معتزلـه بصره‌ و زیدیه مخترعه‌)
قاضی , جعفر بن عبدالسلام (متکلم‌ و محدّث‌ و فقیه زیدی‌ اهل‌ یمن در قرن‌ ششم‌), 573ق.
رصاص, حسن بن محمد (متکلم و فقیه زیدی قرن ششم قمری), 546ق.
ابن متویه, حسن بن احمد (متکلم معتزلى نیمه اول سده 5ق، شاگرد قاضى عبدالجبار همدانى، صاحب کتب: «الکفایة یا الکفایة فی علم الکلام» و «المحیط فی أصول‌الدین» و «کتاب التحریر»، رئیس بهشمیه پس از ابورشید نیشابوری), قرن 5ق.
رصاص, احمد بن حسن (صاحب «رسالة مصباح العلوم فی معرفة الحیّ القیوم» وتعرف بـ «الثلاثین»، متکلم و فقیه زیدى قرن هفتم قمری), ؟؟؟. یمن 621ق.
محلی, حمید بن احمد (از علماى بنام یمن، زیدی، صاحب کتاب «الرد على المطرفیة»), 582ق. 652ق.
عنسی , حسام‌الدین عبد‌الله بن زید (از مهمترین دانشمندان و متکلمان و فقیهان زیدی یمن، معتزلی) , 677ق.