جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين مقال شرحي است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در باب صفات شيعيان واقعي. حضرت مي‌فرمايند: با تفويض صحيح (همه امور به خدا) به آسايش دل دست ياب و آسودگي تن را در آسايش دل جست‌وجو كن، و با كاهش خطا، آسودگي دل را به دست آور. روان‌شناسان و اگزيستانسياليست‌ها معتقدند كه انسان حيوان مضطرب است. اگر انسان اضطراب نداشته باشد، انسان نيست. راه‌حل روان‌شناسان براي درمان اضطراب اين است كه اصلاً نبايد به سختي‌ها و گرفتاري‌هاي زندگي انديشيد و بايد به دنبال خوشي و سرگرمي بود. ولي انبياي الهي معتقدند كه براي رهايي از اضطراب‌هاي دنيايي، بايد ماهيت اين عالم و دنيا را كه گذرگاه و موقتي است، شناخت. كسي كه سختي‌هاي اين دنيا را تحمل كند و وظايفش را انجام مي‌دهد، به آرامش و آسايش ابدي خواهد رسيد. بايد امور را به خدا واگذار كرد. لازمه واگذاري امور به خدا اين است كه انسان احساس آرامش كند و تنها نگراني او انجام وظيفه به بهترين شكل باشد. واگذاري كارها به خدا و اعتماد به او درباره سرانجام امور، راهي است براي آرامش روح و ريشه‌كن كردن اضطراب،‌ ناراحتي و ترس‌هاي بي‌دليل.

زندگی امامان شیعه از دو مآخذ قابل پی گیری است که یکی از آن بسیار مرسوم و فراگیر ولی دیگری همچنان نهفته است و از معارف بلندی که در بردارد اعتراف به محرومیت داریم.

اين مقال شرحي است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در باب اوصاف شيعيان واقعي. يكي از اين اوصاف، همه امور را به خدا سپردن با هدف نيل به آسايش و آرامش در زندگي است. انسان در نظام تكوين معمولاً به دنبال ارضاي غرايز خود است و در اين ساحت به تكليف و وظيفه نمي‌انديشد. اما افزون بر اين، خداوند براي دستيابي به اهداف بالاتر و كمال و قرب الهي،‌ تكاليفي معين كرده است. اين نظام تشريع بر نظام تكويني و اسباب و مسببات مبتني است. يكي از اهداف بزرگ انبياء اين است كه چشم بشر را به حقايق و معارف پنهان باز كنند تا ظواهر دنيا آنان را نفريبد. برخي انسان‌ها از نظام تكوين بهر‌ه‌اي نيكو مي‌برند و از نعمت‌هاي بي‌شمار الهي در چارچوب نظام تشريع استفاده مي‌‌كنند. اينها از سنخ نعمت هاي مادي نيست، همچون انس با خدا، باز شدن چشم بصيرت به حقايق، نورانيت دل و... . اين سنت الهي در مورد جامعه هم ساري و جاري است؛ خداي متعال به جامعه‌اي كه مردمش اهل تقوا باشند و در كنار احترام به احكام اسلامي آنها را اجرا كنند، بركت مي‌دهد.

آموزۀ نصب الهی امام که از اندیشه‌های شاخص اعتقادی امامیه می­باشد، تطورات مختلفی را پشت سر نهاده است. از جملۀ مهم­ترین تطورات، طرح نخستین و اجمالی آموزۀ نصب، طرح تفصیلی و نهادینه­کردن آن بین امامیان، و طرح آشکار آن در جامعۀ اسلامی است. در پژوهش حاضر یکی از تحولات اساسی این اندیشه که همان نهادینه ­کردن و عمومیت­ یافتن آن است، مورد کنکاش قرار گرفته است. پژوهش پیش رو با روش توصیفی – تحلیلی سامان یافته است. یافته‌های این پژوهش چنین می‌نمایاند که گر­چه ائمه(ع) پیش از امام باقر(ع) نیز سخن از اندیشۀ نصب به میان آورده بودند، اما این امام باقر(ع) بود که با تلاش­های خویش، اندیشۀ نصب الهی امام را در بین امامیان نهادینه کرد. نتیجۀ نهادینه­شدن این اندیشه در فزونی باورمندان به امامت نصبی و عدم انشقاق بین امامیان در انتخاب جانشین برای امام باقر(ع) است.

يكي از اوصاف شيعيان از منظر امام محمدباقر علیه السلام، پرهيز از عجب، خودبزرگ‌بيني، تكبر و خودپسندي است كه انسان را از درگاه ربوبي دور مي‌كند. در مباحث گذشته به مسائلی مانند حرص ‌و ‌طمع اشاره کرديم. این گفتار، مسئلة عجب و رابطة آن با خودشناسی را بررسی مي‌كند. امام محمدباقر علیه السلام مي‌فرمايند: «وَسُدَّ سَبِيلَ الْعُجْبِ بِمَعْرِفَةِ النَّفْسِ»؛ و راه خودبيني و خودپسندی را با خودشناسي ببند. آن حضرت، پس از تشبيه زندگي انسان به ميدان كُشتي با نفس‌، به بیان مهم‌ترین حيله‌ها و فنون نفس پرداخته‌اند و راه پیشگیری یا معالجة آنها را بیان کرده‌اند. ازاين‌رو، براي اجتناب از عجب و تكبر، و پيروي نكردن از وساوس شيطان، بايد به خودشناسي پرداخت و به نعمت‌هاي بي‌كران الهي توجه نمود و اينكه همة اينها از اوست و بايد قدردان آن بود؛ نبايد از آنها بر ديگران فخرفروشي كرد. راه درمان عجب، انديشه در آغاز و فرجام زندگي انسان است: اينكه از كجا آمده‌ام و به كجا مي‌روم.

اين متن شرحي است بر تفسير اوصاف شيعيان واقعي از منظر امام باقر علیه السلام در توصيه به جابر بن يزيد جعفي است. از نظر آن حضرت، يکي از اوصاف شيعيان واقعي اين است که بايد با پرهيز از حرص، قناعت نموده، شيريني زهد و زهدورزي را با کوتاه کردن آرزو چشيد. در بحث‌هاي اخلاقي قناعت در مقابل حرص، زهد در مقابل وابستگي به دنيا و دستيابي به شيريني زهد، با کوتاه کردن آرزو به دست مي‌آيد. اصولاً بايد بين دلبستگي به دنيا و تلاش و کوشش در امور دنيايي تفاوت قائل شد. دلبستگي به دنيا و هدف قرار دادن آن در زندگي، حب دنيا است و اين امر ريشه بسياري از بدي‌ها و پليدي هاست، اما تلاش و کوشش در امور دنيا، براي کسب درآمد و پيشرفت علمي نکوهيده نيست. يکي از بهترين راه‌کارهاي دل کندن از دنيا اين است که انسان بخشي از چيزهايي که دوست دارد، در راه خدا انفاق کند. همچنين، بين آرزوهاي طولاني و بلندهمتي، بايد تفاوت قائل شد. آرزوهايي که به کمال و قرب الهي منجر مي‌شود، بلندهمتي است و امري پسنديده مي‌باشد.

اين مقاله شرحي است بر کلام امام محمدباقر علیه السلام به جابربن يزيد جعفي، در باب اوصاف شيعيان واقعي. بهره‌گيري از راهنمايي عقل در سرکشي هوا و هوس، يکي از اوصاف شايسته شيعيان است. براساس مباني مسلم ديني، انسان دشمن دروني دارد. دو دسته تمايلات و گرايش‌ها در انسان وجود دارد که يکي ميل به صعود و کمال دارد و ديگري، ميل به نزول و سقوط. گرايش نوع دوم، مشترک ميان انسان و همه حيوانات است و به مجموع آن «تمايلات نفس» گفته مي‌شود. در مقابل، به تمايلاتي که ميل به تعالي و تقرب به خدا و کمال دارند، عقل گويند. اين هر دو، همواره در حال مبارزه هستند. بايد در ميدان مبارزه مراقب بود نفس غافلگير و مغلوبمان نکند. براي جلوگيري از پيروي از هواي نفس، پيروي از عقل ضروري است. لازم است به احکام عقل بينديشيم، آنها را بياموزيم و آمادگي لازم را براي مقابله با تمايلات نفس کسب کنيم. زماني که عقل نتواند به‌تنهايي قضاوت کند، بايد افزون بر بهره‌گيري از آن، به احکام شرع نيز مراجعه نمود. امام باقر علیه السلام مي‌فرمايند: براي به‌کارگيري علم، عملت را خالص کن. پايبندي به دين و عقل و شرع و احکام شريعت، راه برون‌رفت از پيروي از هواي نفس است.

اين مقال شرح و تفسيري است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در اوصاف شيعيان واقعي در باب شكر نعمت. یکی از ارزش‌های مهم اخلاقی، شکر است. اما براساس كريمة «قَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ» (سبأ: 13)؛ انسان‌ها، كمتر شكرگزار نعمات الهي هستند. سؤال اصلي اين است كه به راستي چگونه مي‌توان شاكر بود و انگيزه شكرگزاري پيدا كرد. براي اينكه بخواهيم در زمرة بندگان شاكر خدا باشيم،‌ هرچند شكر زباني «الحمدلله» امري بايسته است، اما براي شاكر واقعي بودن كافي نيست. برخي بندگان خدا، به دليل ترس از عذاب يا شوق نعمت‌هاي بهشتي، خدا را شاكرند. براي رهايي از اين روحيه، بايد نعمت‌هاي الهي را بهتر شناخت و دربارة اهميت‌ نعمت‌هاي بيكران الهي انديشيد. شناخت درست نعمت‌هاي الهي و بزرگ شمردن آنها، براي ايجاد انگيزه شكرگزاري و نيل به كمال انساني، بسيار مهم و مؤثر است. اين مقاله به تفصيل به بحث شكرگزاري، انگيزه‌ها و عوامل آن مي‌پردازد.

سده دوم هجری و دوران دو امام بزرگ شیعی امام باقر و امام صادق عصر رویارویی جریان‌های فکری و عقیدتی با همدیگر است. نزاع امویان با عباسیان در عرصه قدرت سیاسی و حاکمیتی، برداشت‌های ناصواب از آیات قرآن و برخی روایات پیامبر ; بروز و ظهور اندیشه‌های گونه‌گون در عرصه‌های کلام اسلامی را موجب گردید. از سوی دیگر امام باقر به مثابه حافظ و مرجع فکری- دینی مسلمانان و به ویژه تفکر شیعی اثنی‌عشری نمی‌توانست در برابر این اندیشه‌ها بی‌تفاوت باشد. پنجمین امام شیعه با الهام از آموزه‌های قرآن و روایات ائمه پیش از خود و با عنایت به این‌که ایشان میراث‌بر مکتب فکری نبوی و علوی بود، در زمینه‌های توحید، ایمان، قضا و قدر و امامت مواضعی را اتخاذ کرد که با مبانی و دیدگاه‌های فکری جریان‌های رقیب همچون معتزله، خوارج، مرجئه و سایر مکاتب فکری دیگر کاملاَ مخالفت و مباینت داشت. این پژوهش بر اساس روش توصیفی و تحلیلی احادیث امام باقر را در این زمینه‌ها مورد بررسی قرار داده و فاصله عمیق آن را با آنچه بر اساس روش صحیح است از آیات قرآن و سایر روایات پیش از امام به دست می‌آید، نشان داده است.