جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قدر مشترک همه روایات مهدوی وعده و بشارت ظهور حضرت مهدی؟عج؟ به مخاطبان عام و خاص و ذکر برخی از جزئیات آن است. مخاطبان خاص بشارت‌های مهدوی پیامبر؟ص؟، عباس، جعفر، علی؟ع؟ و فاطمه؟س؟ می‌باشند. این مقاله با روش کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی داده‌ها و با مراجعه به منابع حدیثی و رجالی و کلامی امامیه و اهل‌سنت و به دور از تعصب و با رعایت انصاف علمی درصدد است تا نگرانی‌های حضرت زهرا؟س؟ هم‌زمان و پس از رحلت پیامبر؟ص؟ را تحلیل و ارتباط آن را با بشارت‌های مهدوی پیامبر؟ص؟ واکاوی کند. بررسی مفاد این روایات می‌تواند دریچه‌ای تازه نسبت به ادله نگرانی‌های حضرت زهرا؟س؟ برای ما بگشاید. در یک نگاه می‌توان گفت تمام نگرانی‌های حضرت زهرا؟س؟، نابودی سرمایه‌ها و میراث گرانقدر اسلام و در نتیجه گمراهی مردم پس از پیامبر؟ص؟ است و این بشارت‌ها که مژده و تسلای خاطر ایشان است ناظر به دو معنا است. اول این‌که با اطاعت از خاندان نبوت و امامت مردم از گمراهی نجات خواهند یافت و دوم این‌که با ظهور حضرت مهدی؟عج؟ امامت به جایگاه اصلی خود باز خواهد گشت.

زمینه‌سازی غیبت امام عصر؟عج؟ از کلیدی‌ترین دغدغه‌های معصومین؟عهم؟ به دلیل خاتمیت وصایت ولی‌عصر ؟عج؟، میان امت رسول خاتم؟ص؟ بوده است. بررسی این مسئله در زمان حیات امامیین عسکریین8 به سبب آن‌که در آستانه و نزدیکی غیبت امام عصر؟عج؟ قرار داشتند اهمیت بیشتری دارد. این موضوع از جمله موضوعات مهمی است که پرداختن به آن افزون بر شناخت اهمیت فعالیت‌های امامین عسکریین8 آگاهی شیعیان را نسبت به جایگاه و نقش علما، فقها و وکلا و تلاش آنها مضاعف می‌کند. براساس دستاورد تحقیق حاضر اقدامات عسکریین8 در زمینه‌سازی غیبت امام و فعالیت‌های علمی و فرهنگی آنان با توجه به فضای رعب و خفقان را می‌توان در تعیین وکلا و تربیت فقها و معرفی آنها به جامعه شیعه، فعالیت‌های سیاسی، مأموریت دادن نفوذیان در دربار حکام و اگاهی دادن از خطرات و حفظ جان امام و شیعیان، دفع مدعیان دروغین و نحوه اداره اقتصادی شیعیان دانست و بارز‌ترین فعالیت امامین عسکریین8 برای تثبیت غیبت امام عصر؟عج؟ در اذهان شیعیان عبارت بود از عدم دیدار حضوری با شیعیان حتی خواص از پشت پرده و حل کردن مشکلات مردم به صورت غیرحضوری به طوری که شیعیان پذیرفته بودند برای ارتباط با امام باید به نمایندگان مراجعه کنند.

یکی از مهم‌ترین نکات در زندگی امام حسن عسکری؟ع؟ تلاش و تدابیر آن حضرت برای حفظ فرزند و جانشین‌شان حضرت مهدی؟عج؟ بود. شرایط دشواری که خلافت عباسی برای آن امام همام ایجاد کرده بود و دشواری ارتباط با شیعیان ایجاب می‌کرد تا برنامه مناسبی برای حفظ جان حضرت مهدی؟عج؟ طراحی و اجرا شود. این نوشتار بر آن است تا راهکارهای امام حسن عسکری؟ع؟ برای این مهم را به روش وصفی تاریخی و با بهره‌گیری از منابع متقدم تبیین نماید. امام یازدهم برای دفع خطر از فرزندش تدابیر ارزشمندی را اندیشیده و برنامه دقیقی را طراحی کردند که قبل از تولد فرزندش تا زمان شهادت خودشان و حتی بعد از آن در برگرفت و بدین‌وسیله خطر را از ایشان دور کردند. مخفی نگه داشتن بارداری همسر، پنهان بودن تولد، عقیقه توسط دیگران، حضور مستمر در دربار عباسیان و معرفی جانشین خود بدون ذکر نام، تغییر محل سکونت امام مهدی؟عج؟ و نهی از سؤال از نام ایشان از اقدامات آن حضرت بود.

جمعی از عالمان اهل‌سنت از طریق ابن‌مسعود از رسول خدا6 حدیثی نقل کرده‌اند که نشان می‌دهد پدر امام مهدی7 همنام پدر رسول گرامی اسلام6 یعنی عبدالله است. عالمان شیعه براساس اخباری که در اختیار دارند، تردید ندارند که پدر امام مهدی7 امام حسن عسکری7 است. و برخی از عالمان اهل‌سنت نیز در این مسئله با عالمان شیعه هم عقیده‌اند. اما بیشتر آنان براساس یکی از نقل‌های حدیث ابن‌مسعود از رسول خدا6 که در آن درباره امام مهدی7 آمده: «اسمه اسمی و اسم ابیه اسم ابی» نام پدر امام مهدی7 را عبدالله دانسته و مهدی موعود4 را شخصی غیر از فرزند امام حسن عسکری7 دانسته‌اند. اما از آن‌جا که محدثان شیعه و اکثر محدثان اهل‌سنت حدیث ابن‌مسعود را فقط با تعبیر «اسمه اسمی» نقل کرده‌اند، نشان می‌دهد زیاده «اسم ابیه اسم ابی» از پایه و اساس درستی برخودار نیست. به ویژه آن‌که برخی از عالمان اهل‌سنت مانند گنجی شافعی زیاده فوق را ساخته فردی به نام زائده دانسته است و معتقد است دیگر راویان حدیث مورد نظر که شمار آنان به 35 نفر می‌رسد، حدیث یاد شده را فقط با تعبیر «اسمه اسمی» نقل کرده‌اند که هماهنگ با دیدگاه عالمان شیعه است.

دوران غیبت صغری یکی از مهم‌ترین ادوار تاریخ تشیع امامی می‌باشد که با غیبت امام دوازدهم؟عج؟ مشکلات نوپیدایی برای شیعیان پدیدار شد، در این دوره که شیعیان به نهایت گستردگی خود رسیده بودند غیبت امام مهدی ؟عج؟ که پیش از این بارها توسط اولیا معصوم واگویی شده بود، به جهت شرایط ویژه سیاسی اجتماعی در آن دوره رخ داد و مشکلاتی فراوانی را به وجود آورد و شیعیان را در حیرت فرو برد، اما با آغاز دوره امامت امام دوازدهم؟عج؟ و آغاز عملکرد مخفیانه ایشان در آن دوره اوضاع شیعیان امامی به تدریج تغییر کرد، دسته‌بندی رفتار امام در این دوره به گونه‌های مختلف همچون سامان دادن به نهاد وکالت و تعیین افراد اصلی و فرعی وکلا، برخورد با غالیان و مدعیان وکالت، تبیین راهبرد اصلی امامیه برای آغاز فرآیند غیبت کبری، تبیین امامت و دوری از افراط و تفریط پیرامون مقام اهل بیت، برخورد با مدعیان امامت از جمله جریان جعفر و... صورت گرفت به طوری که رفتارشناسی امام در این دوره آن مقدار کارآمد بود که توانست وضعیت نابه سامان شیعیان امامی را در نیمه دوم غیبت صغری تا آن اندازه به سامان کند که با غیبت کبری و غیبت مطلق امام مهدی؟عج؟ بتوانند به بقای خود تا روزگاران ظهور ادامه دهند.

در آیه 54 سوره مائده خداوند متعال به مؤمنان عصر بعثت چنین هشدار می‌دهد که اگر به دین خود پشت کنید خداوند در آینده قومی با ویژگی‌های برجسته را خواهد آورد که دین او را یاری خواهند نمود. در این‌باره که مقصود از قوم یاد شده در آیه کیست مفسران دیدگاه‌های مختلفی ارائه کرده‌اند که طبق برخی از آنها مقصود قوم فارس یا اهل یمن است در این‌باره روایات متعددی نیز از پیشوایان معصوم وجود دارد که به حسب آنها مقصود اهل فارس و یمن هستند که به یاری امام زمان7 برخواهند خواست. نوشتار پیش رو پس از بررسی آیه مورد نظر به نقل و تحلیل روایاتی که در این‌باره وجود دارد و نیز به بررسی دیدگاه مفسران در این خصوص می‌پردازد و این احتمال که آیه ناظر به نسلی از نژاد فارس و اهل یمن است که در آخرالزمان برای حمایت از دین خداوند نقش‌آفرینی خواهند کرد را تقویت می‌کند.

یکی از مهم‌ترین مسائل تاریخ اسلام، بررسی اقدامات زمینه‌ساز ائمه اطهار؟عهم؟ برای آگاهی مردم از غیبت حضرت مهدی؟عج؟ و پذیرش این مسئله است. بدیهی است که ائمه سامرا به‌ویژه امام حسن عسکری؟ع؟ درخصوص این مسئله، نقش به‌سزایی داشته و تحلیل اقدامات ایشان براساس نصوصی که از آن حضرت باقی‌مانده است، اقدامی مهم و شایسته است. مسئله اصلی این پژوهش آن است که امام حسن عسکری؟ع؟ برای تبیین مسئله غیبت و زمینه‌سازی آن در جامعه اسلامی از چه روش‌هایی استفاده کرده و چه نوع اقداماتی انجام داده‌اند. به همین منظور در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا به عنوان یکی از بهترین روش‌های تحقیق میان‌رشته‌ای برای متن‌پژوهی، به تحلیل روایات و مکاتبات باقی‌مانده از آن حضرت پرداخته و تلاش شده است تا به‌واسطه تجزیه و تحلیل کمّی و کیفی و توصیفی این متون، ابتدا به درکی جامع از ساختار آنها دست‌یافته و در نهایت کارکرد این متون برای تبیین مسئله غیبت حضرت مهدی؟عج؟ و زمینه‌سازی آن را کشف و تبیین نمائیم. آنچه ضرورت این‌گونه پژوهش‌ها را نشان می‌دهد، توجه به نقش تربیتی ائمه اطهار؟ع؟ در جامعه اسلامی و اهمیّت متن پژوهی احادیث به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع دینی جهت شناخت ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی حوادث تاریخی است.

رجعت، یکی از اعتقادات شیعه است که بر مبانی قرآنی و روایی استوار است. روایات فراوانی در این‌باره در دست است که بخش قابل توجهی از آنها درباره رجعت رسول‌الله؟ص؟ و امامان معصوم؟ع؟ است. از این مجموعه، تعدادی از روایات، تنها به اصل رجعت پرداخته و برخی به خصوصیات ریزتری از آن اشاره دارند. یکی از این خصوصیات، نسبت زمانی رجعت با ظهور امام زمان؟عج؟ است. در این مقاله و با بررسی صورت گرفته به روش توصیفی _ تحلیلی، تنها تعداد انگشت‌شماری از این مجموعه دلالت بر همزمانی این دو پدیده دارند که هیچ یک از سند درستی برخوردار نیستند و حتی برخی از آنها متهم به ساختگی بودن هستند. در میان روایات صحیح‌السند نیز تنها روایاتی که درباره رجعت سیدالشهداء؟ع؟ است دلالت بر همزمانی ظهور و رجعت آن‌هم در روزهای پایانی امامت امام زمان؟عج؟ و به منظور خالی نبودن زمین از حجت الهی دارند. بنابراین دلیل معتبر و قابل اعتمادی بر همزمانی رجعت و ظهور به معنای همراهی سایر امامان با امام زمان؟عج؟ در دوران حکمرانی و رهبری ایشان به منظور پیشبرد اهداف قیام در دست نیست.

غیبت امام دوازدهم علیه‌السلام، به‌ویژه آغاز غییبت کبری که از سال 329 ق آغاز شد، آغاز دوران دشواری در جامعه شیعی به لحاظ اعتقادی بود که شیعیان، با بحران بزرگی مواجه شده و به حیرتی عجیب گرفتار شدند. نوشتار حاضر، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، پس از اشاره‌ای کوتاه درباره غیبیت صغری و کبری و چگونگی آغاز غیبت کبری، به بررسی وضعیت اعتقادی شیعیان و حیرتی که آنان بدان گرفتار شدند پرداخته و علل آن را بررسی کرده و سپس، به نقش برجسته عالمان شیعه برای رفع این حیرت پرداخته است. بر اساس این تحقیق، در این دوران، سردرگمی گسترده و بحرانی فراگیر دامنگیر شیعیان بوده که شیعیان از بغداد تا اقصی نقاط خراسان، درگیر آن بوده و باعث پراکنده شدن شیعیان به فرقه‌های گوناگون شده بوده است. سه عامل طولانی شدن غیبت، اختناق و شدت تقیه، و شبهه‌افکنی فرقه‌های دیگر به‌ویژه زیدیه و معتزله از مهم‌ترین عوامل پیدایش این بحران بوده است. اما آنچه اهمیت بیشتری داشت، نقش عالمان شیعه در زدودن این بحران و حیرت، و روشنگری آنان در این جهت بود. آثار بسیاری در قرن چهارم و پنجم هجری از سوی بسیاری از بزرگان شیعه نگاشته شد که نشانه اهتمام آنان به رفع بحران از جامعه شیعه به حساب می‌آید.

از پيامبر گرامی (ص) رواياتي نقل شده‌ که در آنها از مشابهت حوادث امت اسلام با حوادث امت‌هاي پيشين سخن گفته‌ شده است. اين روايات شهرت فراواني يافته‌ و گويا علت آن تطبيق‌هاي گسترده‌اي است که از صدر اسلام تاکنون به‌وسيله امامان معصوم(ع)، صحابه و عالمان فريقين در این‌باره صورت گرفته است. به‌‌سبب جايگاه موضوع امامت در ميان شيعيان، بیشتر انطباق‌ها در مصادر شيعي بر محور امامت است. بدین‌روی اين تحقيق با هدف بررسي و ارزيابي انطباق‌ حوادث و رخدادهاي مسائل امامت بر روايات تشابه اُمَم سامان يافته و مصادر شيعي، اعم از جوامع حديثي، شروح روايات، تفاسير و کتاب‌هاي کلامي مطالعه و بررسی شده‌اند. برای این منظور، ابتدا روايات اهل‌بيت(ع)، شروح روايات و آراء عالمان این مصادر استخراج و سپس دسته‌بندي و در نهایت تحليل شده‌اند. روش کار توصيفي، تحليلي و بررسي اسنادي بوده است. يافته‌هاي تحقيق بيانگر آن است که انطباق رخدادها بر مسائل امامت در سه محور بوده است: الف) تطبيق رخدادها بر اوصياي پيامبران؛ ب) تطبيق مسائل مرتبط با امام عصر (عج)؛ ج) تطبيق تحريف قرآن پر چالش‌ترين تطبيق مربوط به تحريف قرآن بوده که بر اين تطبيق نقدهاي فراواني وارد شده است.