جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جنید بغدادی، از شخصیت‌‌های ممتاز و از مشایخ و اقطاب اهل ‌تصوّف به ‌شمار می‌رود. او همواره در نگاهِ صوفیان از شأن و جایگاه والایی برخوردار بوده است، تا آنجا که او را «طاووس‌العلما»، «تاج‌العارفین» و «سیدالطائفه» خوانده‌اند. به اعتقادِ بسیاری، جنید بغدادی هرچند با چهار تن از امامانِ اخیر شیعه هم‌عصر بوده، مذهب شافعیه را برگزیده و به مذهب شیعه گرایش نداشته است. برخی نیز با تکیه بر شواهد تاریخی تأمل‌برانگیزی، نسبت تشیع به او را بعید ندانسته‌اند. پوشیده نیست که نوع تعامل با ائمه (ع) و میزان همسویی با عقاید و اندیشه‌های ایشان و تبعیت از سیره رفتاری‌شان، معیاری شایسته برای ارزیابی اندیشه‌ها و گرایش‌های عملی و اعتقادی بزرگان صوفیه است. در این مقاله، پس از نگاهی گذرا به زندگی و جایگاه جنید بغدادی و آثار و عقایدش، ضمن بررسی گفته‌ها و گمانه‌ها در باب شیعی/ امامی‌بودن جنید بغدادی در صدد پاسخ به این پرسش برآمده‌ایم که او چه رابطه و تعاملی با امامانِ هم‌عصرش داشته و آیا در شُمار شاگردان و شیعیان یا از زمره مریدان و محبّان آنها بوده است؟ بررسی‌های دقیق نشان می‌دهد که گزارش‌های ناب تاریخی از هر گونه ارتباط و تعامل جنید با امامان خالی است.

پیشران جریان روشنفکری دینی معاصر به صرف ادعا و برخواسته از نوعی سبک‌شماری علم تاریخ بر آن است که امام زمان؟عج؟ به لحاظ تاریخی قابل اثبات نیست. این دیدگاه نه تنها با گرایش‌های پست مدرنیستی وی متناقض است بلکه با دیدگاه مدرن در تاریخ نیز سازگار نیست. پژوهشی با تمرکز بر دانش تاریخ و شاخه‌های آن در این رابطه کمتر به چشم می‌خورد. گرچه منابع تاریخی، آثار کلامی و مذهبی نیستند، بلکه متونی تاریخی هستند که باید در فضای همین علم بررسی شوند، در این تحقیق با شیوه توصیفی _ تحلیلی و به صورت کتابخانه‌ای و با محوریت آثار مهم و مطرح مورخان عامه به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم. از قرن سوم، مورخان بزرگ ظهور کردند و در آثار خود به تاریخ اسلام به شکل سلسله حوادثی پیوسته نظر کردند. از نیمه دوم همین قرن و دوران غیبت صغری به تدریج گزارش تولد امام دوازدهم در آثار تاریخی به چشم می‌خورد. در این پژوهش، شواهد تاریخی بیست و شش اثر تاریخی و علوم مربوطه گردآوری شده است. در این ادله علاوه بر ولادت، تاریخ و روز و محل این رویداد، دیرزیستی امام، غیبت صغری و کبری و زمان وقوع آن، نسب نامه، القاب، مسئله نیابت، نام مادر مولود و تبار رومی وی و موارد دیگر آمده است.

یکی از آرزوهای هر انسان منتظر و عدالت‌خواهی تحقق فرج، گشایش امر و ظهور دولت کریمه حضرت بقیةالله؟عج؟ است. این امر خطیر و سرنوشت‌ساز نیازمند شرایط وزمینه‌هایی است که لازمه منطقی تحقق ظهور است. کشف و یافتن ارتباط میان شرط و مشروط اهمیت و ضرورت پرداختن به این موضوع را آشکار می­سازد. نیروسازی اعم از انسانی و غیرانسانی یکی از شروط ظهور است؛ همچنین نیروسازی گام‌هایی دارد که با شناخت آنها می­توان در مسیر تحقق آنها گام برداشت. نیروسازی برای ظهور حرکتی است که ابتدا از درون انسان آغاز می­گردد انسان باید در مرحله اول خودش را بشناسد، و اولین مرحله شناخت تثبیت عقاید سپس عمل به دانسته‌های خویش است در گام‌های بعدی ضرورت تربیت معنوی نیروی جوان و زمینه‌ساز، تشکیل حکومت اسلامی وبه تبع آن نیروی نظامی و سیاسی قرار دارد. این نگاشته با رویکردی تحلیلی توصیفی و با مدد گرفتن از آیات و روایات به تبیین گام‌های نیرو‌سازی و ضرورت کسب کردن آنها به منظور محقق ساختن ظهور و ارتباط بین شرط و مشروط می­پردازد.

این پژوهش با هدف بیان مختصات و ساختار حکومت جهانی امام مهدی؟ع؟ در قرآن و روایات نگارش یافته است. ضرورت بحث از این رو است که علیرغم وجودآیات، اخبار و روایات تفسیری متعدد پیرامون حکومت جهانی امام مهدی؟ع؟ و توجه پژوهشگران عرصه مهدویت به این حوزه، به مختصات و ساختارهای حکومت حضرت به طور منسجم توجه کمتری شده و این عرصه می‌تواند در استخراج راهبردهای مؤثر حکومتی نقش داشته باشد. روش پژوهش توصیفی _ تحلیلی است و نتایج پژوهش حاکی از آن است که مختصات حکومت جهانی امام مهدی؟ع؟ عبارتند از : عدالت‌محوری، قانون‌گرایی، ستیز بى‌امان با ستمگران و فاسدان، رسیدن اقشار ضعیف به اصول والا و ارزش‌های متعالی، واژگونی بنیادهای ستم و بیدادگری‌های فردی و اجتماعی طاغوتیان، انقلاب علمی، فکری و شکوفایی عقول انسانی، فرهنگ‌سازی جامع و ترویج و تثبیت ارزش‌های اخلاقی همچنین ساختار حکومت جهانی امام مهدی؟ع؟ عبارت است از حاکمیت واحد، ولایت ولی(رهبری)، کارگزاران و حاکمان و والیان.

مسئله این پژوهش، بررسی ادعای ناتوانی ادله تاریخی در اثبات ولادت امام دوازدهم از سوی پیشران جریان روشنفکری دینی به روش تبیین روایی با تکیه بر حدیث تاریخ‌ساز دوازده خلیفۀ قریشی است. ابتدا سقیفه، بستر پیدایش جریان خلافت، حدیث‌سوزی و حدیث‌سازی در سنت نبوی و سپس اصالت مهدویت در اندیشۀ اهل‌سنت بررسی می‌شود. مکتب خلافت با استناد به حدیث رسول خدا؟ص؟ مبنی بر لزوم قریشی بودن دوازده خلیفه؛ در سقیفه، پا گرفت. بخش اول این حدیث «دوازده خلیفه یا امیر» به تدریج با پس‌رانی مواجه شد، لذا عده‌ای از علمای اهل‌سنت از تفسیر این فراز روایت به دلایل مختلف عاجز ماندند. به عنوان یکی از عوامل، بازی‌های سیاسی براساس حافظه جمعی تاریخی موجود در میان مسلمین بر پایۀ سایر مفاد این حدیث و اخبار مهدویت، جریان منسوبین و مدعیان مهدویت را برانگیخت. اما در میان شیعیان تشکیل نظام‌های علمی، وکالت و نیابت از سوی امامان شیعه در آستانۀ ورود به عصر غیبت، وارث این حدیث یعنی حجت ثانی عشر را در میان شیعیان تثبیت کرد. از سوی دیگر ادلۀ تاریخی ولادت، برخورد دستگاه خلافت در هنگامه میلاد و اهتمام جامعه شیعه در قبال این رویداد، همه بر وقوع این تولد دلالت دارند. سرانجام اعتراف به روح مهدویت شخصی موجود در این روایت و سایر اخبار موثق مهدوی در برخی آثار بزرگان اهل‌سنت، اثبات تاریخی این میلاد را به دنبال دارد.

بی‌گمان یکی از برجسته‌ترین مباحث در معارف مهدوی، بررسی چگونگی جهان پس از حکومت مهدی موعود؟ع؟ است. روایات گوناگونی در منابع روایی مسلمانان در باره چگونگی جهان پس از رحلت مهدی موعود؟ع؟ در دست است که سبب شده دیدگاه­های گوناگونی در این­باره شکل گیرد. «طولانی‌شدن و پیوست حکومت حضرت به قیامت» یکی از گونه‌هایی است که ریشه در دسته­ای از روایات داشته و کمابیش باورمندانی را پیدا کرده است. فراوانی و گوناگونی روایات از سویی و نبود پژوهش فراگیر از سوی دیگر، در این حوزه از مباحث آینده‌پژوهی دینی، سبب شده تا برخی، این روایات را دستمایه اهداف خود قرار داده و تبیین­های نادرستی در این زمینه ارائه دهند. هدف اصلی مقاله پیش­رو بررسی تطبیقی نظریه طولانی‌شدن و اتصال حکومت مهدی موعود؟ع؟ به قیامت در منظومه روایی شیعه و اهل­سنت است تا روشن شود از نگاه اسلام به عنوان آخرین دین الهی، پس از منجی، جهان با چه سرنوشتی روبرو خواهد شد. در این نوشتار، به تبیین و بررسی روایات ادعایی خواهیم پرداخت.

کیفیت و چگونگی شناخت امام زمان در هنگام ظهور از مسائلی است که ذهن انسان را به خود مشغول می‌کند. در نگاه اول و ملاحظه برخی روایات به نظر می‌رسد که چالش‌هایی در این‌باره وجود دارد برخی از این چالش‌ها عبارتند از ندای شیطان، شک، انکار و ارتداد، عالمان سوء، حس‌گرایی، تکثر جبهه حق و باطل و مدعیان. تبیین صحیح مفاد روایات مذکور و نیز روایاتی که می‌گویند: «امر امام زمان؟ع؟ روشنتر از خورشید است»؛ نقش قابل توجهی در کاستن چالش‌ها، امیدبخشی و تسریع در شناخت امام زمان؟ع؟ در هنگام ظهور دارد. در این تحقیق کوشیدیم با منابع کتابخانه‌ای موجود به بررسی و تحلیل موضوع مورد تحقیق بپردازیم.

وساطت فیض امام از جانب خدای تعالی در عالم هستی، از باورهای قطعی شیعه است. این جایگاه با توجه به منابع عقلی و نقلی در زمان ظهور و غیبت امام محفوظ است. اما برخی با درک ناصحیح از جایگاه امام در هستی، کارکرد وساطت فیض امام را منوط به ظهور دانسته‌اند. چگونگی تحقق وساطت فیض امام در عصر غیبت، پرسشی است که از دیرباز مطرح بوده و از سوی پیشوایان دینی به آن پاسخ داده شده است. تا جایی که نگارنده در منابع نوشتاری تتبع نموده، تاکنون اثری که این مسئله را با رویکرد کارکردگرایانه بررسی کرده باشد، یافت نشد. نوشتار حاضر، به شیوۀ اسنادی و به روش توصیفی_ تحلیلی، وساطت فیض امام را در عصر غیبت در دو قلمرو تکوین و تشریع با چنین رویکردی مورد پژوهش قرار داده است. بر این اساس، نقش فاعلی امام در ایمنی اهل زمین، دفع شر دشمنان و دفاع از مظلومان، هدایت باطنی، صیانت از دین از جمله کارکردهای وساطت فیض امام غایب است.