جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی‌گمان یکی از برجسته‌ترین مباحث در معارف مهدوی، بررسی چگونگی جهان پس از حکومت مهدی موعود؟ع؟ است. روایات گوناگونی در منابع روایی مسلمانان در باره چگونگی جهان پس از رحلت مهدی موعود؟ع؟ در دست است که سبب شده دیدگاه­های گوناگونی در این­باره شکل گیرد. «طولانی‌شدن و پیوست حکومت حضرت به قیامت» یکی از گونه‌هایی است که ریشه در دسته­ای از روایات داشته و کمابیش باورمندانی را پیدا کرده است. فراوانی و گوناگونی روایات از سویی و نبود پژوهش فراگیر از سوی دیگر، در این حوزه از مباحث آینده‌پژوهی دینی، سبب شده تا برخی، این روایات را دستمایه اهداف خود قرار داده و تبیین­های نادرستی در این زمینه ارائه دهند. هدف اصلی مقاله پیش­رو بررسی تطبیقی نظریه طولانی‌شدن و اتصال حکومت مهدی موعود؟ع؟ به قیامت در منظومه روایی شیعه و اهل­سنت است تا روشن شود از نگاه اسلام به عنوان آخرین دین الهی، پس از منجی، جهان با چه سرنوشتی روبرو خواهد شد. در این نوشتار، به تبیین و بررسی روایات ادعایی خواهیم پرداخت.

کیفیت و چگونگی شناخت امام زمان در هنگام ظهور از مسائلی است که ذهن انسان را به خود مشغول می‌کند. در نگاه اول و ملاحظه برخی روایات به نظر می‌رسد که چالش‌هایی در این‌باره وجود دارد برخی از این چالش‌ها عبارتند از ندای شیطان، شک، انکار و ارتداد، عالمان سوء، حس‌گرایی، تکثر جبهه حق و باطل و مدعیان. تبیین صحیح مفاد روایات مذکور و نیز روایاتی که می‌گویند: «امر امام زمان؟ع؟ روشنتر از خورشید است»؛ نقش قابل توجهی در کاستن چالش‌ها، امیدبخشی و تسریع در شناخت امام زمان؟ع؟ در هنگام ظهور دارد. در این تحقیق کوشیدیم با منابع کتابخانه‌ای موجود به بررسی و تحلیل موضوع مورد تحقیق بپردازیم.

وساطت فیض امام از جانب خدای تعالی در عالم هستی، از باورهای قطعی شیعه است. این جایگاه با توجه به منابع عقلی و نقلی در زمان ظهور و غیبت امام محفوظ است. اما برخی با درک ناصحیح از جایگاه امام در هستی، کارکرد وساطت فیض امام را منوط به ظهور دانسته‌اند. چگونگی تحقق وساطت فیض امام در عصر غیبت، پرسشی است که از دیرباز مطرح بوده و از سوی پیشوایان دینی به آن پاسخ داده شده است. تا جایی که نگارنده در منابع نوشتاری تتبع نموده، تاکنون اثری که این مسئله را با رویکرد کارکردگرایانه بررسی کرده باشد، یافت نشد. نوشتار حاضر، به شیوۀ اسنادی و به روش توصیفی_ تحلیلی، وساطت فیض امام را در عصر غیبت در دو قلمرو تکوین و تشریع با چنین رویکردی مورد پژوهش قرار داده است. بر این اساس، نقش فاعلی امام در ایمنی اهل زمین، دفع شر دشمنان و دفاع از مظلومان، هدایت باطنی، صیانت از دین از جمله کارکردهای وساطت فیض امام غایب است.

با توجه به اصالت مهدویت در باور شیعه و اهل‌سنت، این اندیشه از جایگاه مستحکمی در بین مسلمانان برخوردار است. برخی از علما و مورخین شهیر اهل‌سنت نیز به نقل روایی و تاریخی میلاد امام زمان؟عج؟ پرداخته‌اند. در این پژوهش، انکار میلاد امام دوازدهم شیعه توسط پیشران نسل دوم جریان روشنفکری دینی به روش تاریخ اجتماعی نوین و مطالعات حافظه جمعی تاریخی بررسی شده است. هدف این تحقیق با عنایت به دستاوردهای دو حوزه یاد شده، نگاهی نو به مهدویت و نقد اظهار نظر عجولانه پیشران نسل دوم جریان روشنفکری دینی در این رابطه است. در این میان با رد نگاه کارلایلی به تاریخ، تاکید بر رسالت تاریخ اجتماعی در بعد زیست جهان غیر مادی دنبال شده است. این حیطه دربردارندۀ آیین‌ها، باورها و آداب و رسوم ناظر به آنها، معتقدات و رفتارهای دینی مردم است. با توجه به این رویکرد، برکشیدن زوایای تاریک در تاریخ مورد تاکید است. از سوی دیگر گزاره‌های متواتر تاریخی که به نوعی حافظه جمعی تاریخی به شمار می‌آید، انکار اندیشه مهدویت و میلاد مهدی موعود؟عج؟ را به نقد می‌کشد.

فرهنگ و تمدن مهدوی که طلایه‌‌دار تحقق نظامی است عدالت محور و مبتنی بر اندیشه‌‌های مهدویت؛ به سامان دادن به تشکل‌‌ها و سازمان‌‌های فعال در این عرصه نیازمند است. سازمان‌‌ها و تشکل‌‌های مهدوی که برای شکل‌‌گیری نظامی عدالت محور مبتنی بر اندیشه‌‌های مهدویت تلاش می‌‌کنند؛ به اعضایی با تعهد سازمانی بالا نیازمند هستند. تعهد سازمانی، میزان اشتیاق آن‌‌ها را به خدمت در سازمانی که برای سرآمدی تمدن و فرهنگ مهدوی گام برمی‌‌دارد؛ افزایش می‌‌دهد. مسئله این است که الگوی تعهد سازمانی در بین اعضای سازمان‌‌هایی که در این زمینه گام برمی‌‌دارند، چگونه است. هدف این پژوهش ارائه الگوی تعهدسازمانی در یاران مهدوی براساس اندیشه‌‌های مهدویت است. این پژوهش با بررسی آموزه‌‌های مرتبط با اندیشه مهدویت، اطلاعات مورد نیاز را گردآوری و با روش داده بنیاد، الگوی تعهدسازمانی در اندیشه مهدویت را تبیین می‌‌کند. این الگو دارای مؤلفه پنجگانه است، که عوامل تعهد سازمانی، زمینه‌‌سازهای تعهد سازمانی، ماهیت تعهد سازمانی، موانع تعهد سازمانی و پیامدهای آن را شامل می‌‌باشد.

دو منظومه فکری مهم شیعه عبارت از امامت و مهدویت است. کربن در اینها راز و رمزی در باب اقلیم هشتم می‌بیند؛ امام ادامه و بسط نبی است و سلسله امامت بر محور حضرت مهدی (عج) قرار دارد.

شاخص‌های «مدینه فاضله» همان اهداف عقلانی، پویا و واقعی‌اند که در صورت پایداری، نسبت به دو مسئله «ارائه الگوی وضع مطلوب» و «عدم مقبولیت وضع موجود» بشریت را به حیات در آرمان‌شهر رهنمون می‌سازند. این سؤال مطرح است که چگونه می‌توان با پایداری و استقامت در سه گستره معنویت، روح و روانی و سیاست زمینه‌های تعجیل حکومت آرمانی مهدوی را فراهم کرد؟ در این مقاله با روش تحلیلی _ توصیفی راهکارهای پایداری برای ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عُظمی اسلامی در بُعد معنوی از منظر مقام معظم رهبری بررسی شده که عبارت از: یاد خدا (اقامه نماز)، ایمان به وعده الهی و اعتقاد به مهدی موعود؟عج؟ می‌باشد. معرفت‌افزایی جهانیان به موعـود عدل‌گستر، ایستادگی بازدارنده از طریق حذف مدیریت دیکتاتوری و تشکیل کمپین ضد استکباری علیه آمریکا و اسرائیل، اعتلای اقتدار ایرانیان مشروط به روش دمکراسی اسلامی، تشکیلات نظامی و امنیتی، پیشرفت در بُعد نرم‌افزاری و سخت‌افزاری راهکارهای پایداری علیه ظلم و بی‌عدالتی است. در آخر، سرّ کامیابی پایداری در دو گستره قبلی، مزین شدن انقلابیون با روحیاتی چون برخورداری از عزت ملی، امید و قوت قلب است که با این شاخص‌ها باید آرمان‌ها را از اهداف فردی به اهداف جمعی با رویکردی جهانی مبدّل سازند.

مهدویت باور اصیل اسلامی است. البته برخی از علمای شهیر اهل‌سنت بر ولادت امام دوازدهم هم صحه گذاشته‌اند. پیشران روشنفکری دینی زمانه با تشکیک در منابع تاریخ اسلام از جمله حدیث، دستاوردهای مدرنیته را تقدیر تاریخی می‌داند و با ستایش اندیشه پسامدرن و تاسی به اندیشه نومعتزلی و عرفان، میلاد امام دوازدهم را به دلیل کمبود شواهد از نظر تاریخی رد می‌کند. این پژوهش براساس منابع کتابخانه‌ای، از روش‌های استدلالی در بررسی و نقد این ادعا استفاده کرده است. هدف این تحقیق نگاهی نو به موضوع مهدویت با به کار بستن روش تحلیلی بحث‌های فلسفه علم تاریخ است. بر این اساس، نادیده گرفتن وقایع تاریخی به بهانه کمبود شواهد، تحریف تاریخ است و این شواهد به درد فرد شکاک نمی‌خورد. راه فهم گزاره‌های تاریخی نیز همدلی و بصیرت است و معنای عینیت، گزینشی منطقی در میان این گزاره‌هاست. همچنین شواهد میلاد براساس زاویه دید و مسئله ارزش‌ها، گزینشی منطقی است. ثمره نگاه پست‌مدرن، شکاکیت مطلق و ویرانی پایه‌های علوم از جمله تاریخ است، اما به دلیل برخورداری این رویکرد از عناصر پلورالیسم و نسبی‌گرایی، نمی‌توان میلاد امام دوازدهم را با این دید انکار کرد.

شادکامی یکی از نیازهای اساسی انسان است و نقش مهمی در چارچوب حیات روانی و اجتماعی او بازی می‌کند و از مهم‌ترین اهداف همه‌ی ایدئولوژی‌ها و نظام‌های سیاسی اجتماعی بشر به شمار می‌آمده است این نوشتار با هدف معرفی نظام اجتماعی حکومت امام عصر؟عج؟ به عنوان نظام شادکام و سعادت‌بخش بشری، با بررسی حکومت امام عصر؟عج؟ در روایات، قرآن و ادلۀ عقلی و بررسی عوامل شادکامی از نگاه جامعه‌شناسی و روان‌شناسی، با شیوه توصیفی تحلیلی و به صورت کتابخانه‌ای وجود عوامل تحقق شادکامی اجتماعی در حکومت امام عصر؟عج؟ را اثبات می‌کند. بر این اساس بعد از ذکر تعاریف شادکامی، مقبولیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، عدالت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، احساس امنیت، دین‌داری، تأمین نیازها، امید به آینده و رضایت عمومی به عنوان عوامل شادکامی اجتماعی در حکومت امام عصر بیان می‌شوند.

کاربرد «مهدی» بازتاب‌ اندیشه مهدویت و برگرفته از روایات نبوی است. در نوشتار حاضر، بر پایۀ روش تحلیل تاریخی، در پاسخگویی به این مسئله که: «روایات نبوی در کاربرد مهدی در عصر حضور ائمه؟عهم؟، چه نقشی داشت»، دانسته شد: در روایات نبوی، مهدی در دو مفهوم انعکاس یافت: «هدایت شده»(لغوی) و «مُنجی»(اصطلاحی). این دو مفهوم، خاستگاهی برای کاربردهای دوگانه و متمایز مهدی در عصر حضور شد. در این میان، کاربرد لغوی، کمتر واکنش‌برانگیز بود. این کاربرد، گاهی به مفهوم اصطلاحی می‌آمیخت و به عدل‌گستری منجی، یادشده در روایات، اشاره داشت. همچنین دقیق ­نبودن شناخت کاربران از روایات، سبب می‌شد تا گاهی کاربرد مهدی صرفاً از سرِ امید _ و نه، اعتقاد _ باشد. روایات نبوی، بسترساز کاربرد مهدی در قیام‌های شیعی بود. این کاربرد دربارۀ محمدبن­حنفیه در قیام مختار، لغوی بود و پس از وفات ابن­حنفیه، به اصطلاحی تطور یافت. در قیام محمدبن‌عبدالله حسنی، هم مدعیان و هم منکران مهدویت وی، به روایات توجه داشتند. کاربرد مهدی­ دربارۀ خلفا، ابزاری برای قداست و توأم با تحریف روایات بود. کاربرد مهدی دربارۀ امام دوازدهم، در عصر حضور، با روایات نبوی و شرایط نقل آنها ارتباط تنگاتنگ داشت و پس از آن، به پایاترین کاربرد اصطلاحی و اعتقادی منجر شد.