جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حدیث «لاتقوم الساعه» یکی از مهم‌‌ترین احادیثی است که ابن عربی در اثبات ملازمه میان ظهور مهدی موعود(عج) و برپایی قیامت به آن تمسک می‌‌جوید. بر پایه این حدیث، یکی از مقدمات و شروط ضروری وقوع قیامت، ظهور مهدی موعود(عج) و سپس رحلت ایشان از دنیا به آخرت است؛ چراکه انسان کامل مظهر اسم الله و خلیفه الاهی بر روی زمین است و با نبود او، موجبات قیامت برای آن دوره انسانی فراهم می‌‌گردد. پرسش اصلی این نوشتار آن است که در مکتب ابن عربی، مدلول حدیث لاتقوم الساعه چیست و کیفیت دلالت آن بر ظهور مهدی موعود(عج) چگونه است؟ از این پژوهش که با روشی تحلیلی_توصیفی و انتقادی به سامان رسیده است، چنین حاصل می‌‌شود که اولاً، حدیث لاتقوم در منابع روایی شیعی یافت نشده و ابن عربی با تغییراتی نسبت به آنچه در منابع روایی اهل سنت آمده، آن را در آثار خویش مطرح کرده است. ثانیاً، با قطع نظر از اشتباه صورت گرفته در نقل حدیث، اساس مدعای ابن عربی و شارحان آثار او با نظر به احادیث و اعتقادات شیعی در مورد مهدویت صحیح است.

باور به مهدی، یکی از اشتراکات فرقه‌های اسلامی است که البته این فرقه‌ها در مصداق و جزئیات آن اختلافاتی با یکدیگر دارند. یکی از این موارد، مسئله «نام مهدی» است که در رخدادهای سده‌های نخست اسلامی نقش داشته است. بنابراین، بازشناخت باور مسلمانان به موضوع نام مهدی در بازنمایی ریشه‌ها و زمینه‌های حرکت‌های سیاسی و اجتماعی در آن زمان ضروری خواهد بود؛ چنان‌که بررسی تاریخی باور به نام مهدی با رویکردی تطوری به ارائه تحلیل‌های واقع‌بینانه، از فرایند بسط اعتقاد اندیشه مهدی در جامعه اسلامی کمک می‌کند. تحقیق حاضر با استفاده از منابع تاریخی، حدیثی و فرقه‌شناختی و بهره‌مندی از تحلیل داده‌ها می‌کوشد تصویری روشن از فرایند باورمندی گروه‌های مختلف مسلمان به نام مهدی ارائه کند. گویا این موضوع در میان شیعیان و اهل‌سنت با رویکردهای متفاوتی همراه بوده است. در این میان، گروه‌های مختلف شیعه و ازجمله امامیه نیز تفاوت‌های دیدگاهی با یکدیگر داشته‌اند. حوادث سیاسی و میراث حدیثی پیامبر اسلام(ص) در مورد مشابهت اسمی مهدی با خودش نیز در پررنگ شدن برخی نام‌ها همچون «محمد» نقش داشت.

فرقه شیخیه پیرامون مسائل مهدویت، آراء خاصی دارند که می‌توان اعتقاد به بدن هورقلیا را از آن جمله بر شمرد. شیخیه معتقد است حیات طولانی امام زمان (عج)، در بدن عادی امکان‌پذیر نیست، بلکه حیات ایشان در قالب بدن هورقلیا می‌باشد. در مقام نقد باید گفت: اولاً اعتقاد به بدن هورقلیا صرفاً یک ادعا است و هیچ دلیل عقلی و نقلی بر این مدعا، اقامه نشده است.

رحمت واسعه الاهی همواره از جانب ذات خداوند سبحان به سوی مخلوقات در جریان است. به دلیل سنخیت‌نداشتن مخلوقات با ذات خداوندی، نیاز به واسطه‌ای است که این رحمت را دریافت کند و به مخلوقات برساند. این واسطه در عصر حاضر حضرت ولی‌ عصر f است. اگرچه ما در زمان غیبت از نعمت ولایت تشریعی ایشان محرومیم، اما بررسی جایگاه تکوینی حضرت به عنوان واسطه فیض الاهی موضوعی است که ما با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و با بررسی سه صفت از اوصاف ایشان، به آن پرداخته‌ایم. مهم‌ترین دستاوردهای این مقاله چنین است: مظهریت تام حضرت ولی ‌عصر برای همه اسمای الاهی و همچنین تناسب با کل عوالم وجود از طریق تجلی‌یافتن در تمام اسما به نحو سریانی به حکم مظهریت اسم جامع «الله»، شأنیت خلافت الاهی را برای ایشان رقم زده است. حضرت به واسطه خزائن اسمای الاهی، که به منزله قوای ایشان است، امور عالم را تدبیر می‌کند و به همه مخلوقات فیض‌ می‌رساند. ایشان در هر لحظه و آنی با مظهری از مظاهر الاهی است و عالمی از عوالم وجود را تدبیر می‌کند؛ و این همراهی با مظاهر در همه زمان‌ها بر اساس اسم «العدل» الاهی ایشان صورت می‌پذیرد.

زنده بودن حضرت عیسی7 برخلاف اعتقاد مسیحیان، امری قطعی میان مسلمانان است و دلیل آن صراحت آیات قرآن کریم بر این امر است. براساس برخی آیات قرآن کریم و روایات تفسیری پیرامون آنها، شیعه و سنی بر این اعتقاد هستند که حضرت عیسی7 در آخرالزمان دوباره به زمین نزول کرده و برای برقراری عدالت و صلح و امنیت تلاش خواهند کرد. مسئله پژوهش حاضر آن است که مفسرین شیعه و سنی چه جایگاه و وظیفه‌ای برای حضرت عیسی7 پس از نزول در آخرالزمان قائل هستند که بدین منظور به بررسی آراء و نظرات برخی از مهم‌ترین مفسرین شیعه و سنی پیرامون این آیات پرداخته و ضمن بررسی آنها، به نقاط اشتراک و افتراق نظر آنها اشاره شده است. با بررسی آراء مفسرین شیعه این نتیجه به دست آمد که نزول حضرت عیسی7 امری مسلم بوده و آن حضرت در آخرالزمان در رکاب امام زمان4 و برای کمک به آن حضرت در راستای برقراری حکومت عدل جهانی تلاش خواهند کرد. بررسی آراء مفسرین اهل‌سنت نشان داد اعتقاد به نزول حضرت عیسی7 نزد غالب آنها براساس آیات قرآن کریم امری مسلم بوده، اما برخی از آنها اشاره‌ای به این‌که آن حضرت در رکاب چه کسی نزول می‌کنند نکرده‌اند و برخی دیگر اشاره کرده‌اند که حضرت عیسی7 در رکاب امام خواهند بود اما اشاره‌ای به این‌که آن امام چه کسی است نداشته اند. فحوای کلام این دسته از مفسرین اهل‌سنت به گونه‌ای است که گویا حضرت عیسی7 خود منجی موعود است و رهبری قیام جهانی پس از ظهور را بر عهده دارد. اما در سوی دیگر بسیاری از مفسران اهل‌سنت به صراحت از نزول عیسی7 در معیت امام عصر4 سخن گفته و منجی آخرالزمان را مهدی موعود4 می‌دانند. در مجموع نزول حضرت عیسی7 نزد مسلمانان بنابر قرآن و روایات، مسلم بوده و جملگی به تلاش آن حضرت در راستای برقراری حکومت عدل جهانی معترف هستند.

فقدان ظاهری امام پس از شهادت امام حسن عسکری7 سبب پراکندگی و فرقه‌گرایی گسترده­ای میان شیعیان شد که به گفته­ای به چهارده و به نقلی به بیست گروه شدند. این چندپارگی و سرگشتگی جامعه شیعی، در تاریخ به دوره حیرت شهرت یافته است که امام غائب برای رهایی شیعیان از حیرانی فزاینده، با صدور توقیعاتی، ضمن گره‌گشایی از مسائل شرعی و اعتقادی و مشکلات شخصی شیعیان، جریان‌های فکری نادرست را افشا و شیعیان را به راه درست رهنمون کرد. این نوشتار می‌کوشد ضمن بازنمایی بافت تاریخی دوره حیرت و با تأکید بر توقیعات به علل واگرایی شیعیان از مخالفان و همگرایی با دوستان پی ببرد که چگونه گفتمان شیعه با استفاده از شگردی روشنگرانه‌، با تبری جستن از مخالفان مذهبی، ضمن رسوا کردن مدعیان دروغین توانست در مقابل گفتمان‌های غالب سنی مقاومت کند و به‌عنوان گفتمانی پویا درصحنه سیاسی _ مذهبی در اوج ناملایمات، خود را زنده و پویا نگهدارد. این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه­ای و به کارگیری تمهیدات بلاغی _ بیانی، توقیعات را تفسیر، توصیف و تبیین خواهد کرد.

از سؤالات مهم در حوزه مهدویت تحلیل چرایی و فلسفه غیبت امام دوازدهم است که البته در این موضوع بحث‌های زیادی شده و هم از منظر روایات و هم با تحلیل عقلی و نگاه تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است ولی یکی از راه‌های تحلیل غیبت، نگاه به این پدیده در چارچوب طرح کلی حرکت انبیاء و ائمه: است که کمتر از این زاویه به آن پرداخته شده است. در این مقاله سعی شده است ضمن تبیین طرح کلی حرکت رهبران دینی، جایگاه غیبت و چرایی آن با توجه به این طرح، بررسی گردد.

در طول تاریخ اسلام پرسش‌ها و شبهات مختلفی درباره مهدویت مطرح شده است و علمای اسلام در قالب‌‏های مختلف به آن جواب داده‌‏اند؛ اما جواب‏‌ها بیش از اینکه عقلی باشد، نقلی یا تاریخی بوده است. بر این اساس کتاب‌های حدیثی و تا حدودی تاریخی به‌منظور تبیین حقایق مهدویت تدوین گردیده است که از کتاب‌های حدیثی می‏‌توان به کتاب «الغیبه» شیخ طوسی و کتاب «کمال‌الدین» شیخ صدوق و از متأخرین به کتاب «المهدی» سیدصدرالدین صدر و «نجم الثاقب» محدث نوری و از کتاب‌های تاریخی می‏‌توان به «موسوعه الامام المهدی» سیدمحمّد صدر اشاره کرد. در عصر حاضر شبهات مطرح‌ شده بیشتر جنبه کلامی دارد و بدیهی است که جوابِ به آن‌ها مباحثی با دلایل عقلی را می‌طلبد تا بعد از آن با استفاده از دلایل تاریخی و نقلی مسئله مهدویت به صورت شفاف بیان شود. عده‏‌ای در برابر شبهات جواب عقلی و کلامی و پاسخی جامع داده‌اند که کمبود بیان‌شده را تا حدی پر می‌‏کند، ولی این کتاب‏‌ها نیز تمامی شبهات عصر حاضر را نیاورده‌اند؛ در این زمینه می‏‌توان به کتاب ارزشمند «بحث حول المهدی» تألیف متفکر بزرگ شهید سیدمحمّد باقر صدر اشاره کرد که در عین اختصار، مباحث کلامی متقن و مطلوبی دربردارد. دشمنان اسلام در تهاجم فرهنگی از نقاط ضعف شروع می‏‌کنند و در بحث مهدویت سعی دارند از ناحیه‏‌ای به این بحث ضربه بزنند که خاکریزهای ما در آن نقطه محکم نیست. بعد از انقلاب اسلامی نیز حملات دشمن به ساحت مقدّس اسلام به‌ویژه بحث مهدویت بیشتر شده و بر علما و اهل قلم فرض است که تلاش خود را برای تقویت بنیه‏‌های دینی بیش از هر زمان دیگر توسعه دهند تا در برابر یورش کلامی دشمن بتوانند از طریق بحث‏‌های عقلی و کلامی جواب دندان‌شکنی به آن‌ها بدهند. این کتاب ، با هدف پاسخگویی عقلی و کلامی به شبهات مسئله مهدویت به نگارش درآمده است . روش نویسنده تجزیه و تحلیل شبهه ها بوده و با تمسك به استدلال عقلی درصدد رد آنها برآمده است . اگرچه کتاب از فصل بندی خاصی پیروی نمی کند ، اما شاید بتوان مطالب کتاب را در چهار بخش دسته بندی نمود : موعود و مهدویت ، حضرت مهدی در نگاه آیات و روایات ، بررسی وجود امام از دیدگاه های مختلف ، غیبت و مسائل بعد از ظهور بررسی نظریات دانشمندانی همچون فوکویاما ، تافلر وهانتیگتون در مورد پایان تاریخ ، مارشال مک لوهان درباره سیطره لیبرالیسم وتوضیح در مورد شیوه توجیه تکامل تاریخ توسط مارکسیسم از نکات قابل توجه در کتاب است . انتشارات مسجد مقدس جمکران این کتاب ۷۱۹ صفحه ای را در سال ۱۳۹۰ روانه بازار نشر ساخته است .