جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث جبر و اختیار از مباحث بسیاردقیقی است که از دیرباز ذهن انسان ها و به ویژه خِردورزان را به خود مشغول ساخته است . این مبحث در میان گروه های مسلمانان نیز دارایجایگاه پراهمّیتی است . هر یک از این گروه ها برای اثبات عقیده ی خود به آیاتی از قرآن کریم تمسُّک جسته اند و ظاهر آن را موید نظریه ی خویش گرفته اند . در این میان اهل بیت (علیهم السلام) از افراط و تفریط مصوّن مانده ، و بر نظریه ی " امرٌبینُ الأمرین" پای فشرده اند . امام هادی (علیه السلام ) دررساله ی "جبر و تفویض "سعی بر حل این معمّا دارند و این مبحثرا ، که از پیچیده ترین مسائل کلامی است ، با بیانی بسیار روشن و شیوا مطرح و نقد کرده و نظر شیعه «الأمرُ بینَ الأمرین» را به اثبات رسانیده است . امام هادی (علیه السلام ) در نفی جبر 10 آیه ذکر می کنند ، که این آیات فساد و بطلان جبر را به روشنی تبیین می کند، و بر مسئولیت داشتن انسان در برابر اعمالش تأکید دارد . ایشان در نفی تفویض نیز ، به 6آیه استناد می دهند که این آیات مسأله اختیار انسان را در محدوده ی سلطنت الهی به اثبات می رساند وافعال انسان را با اراده ی الهی پیوند می زند . امام (علیه السلام ) در اثبات امرٌ بینَ الأمرین ، 37 آیه ، در توضیح ، تأیید و اثبات آن ، ذکر می کنند که از این میان، 2 آیه صریحا ً در جهت اثبات آن و سایر آیات ، به طور غیر مستقیم به توضیح این مسئله می پردازند ، و نیز در پاسخ به شبه? عدم علم خداوند به آینده ی بشر ، 7 آیه ذکر می کنند . همچنین امام ( علیه السلام ) با نقل روایت امام صادق (علیه السلام ) چگونگی اثبات امرٌ بینَ الأمرین را شرح می دهند . اما ، طرفداران جبرو تفویض ، در صدد تأویل و توجیه آیات قرآن برآمدند . طرفداران جبر " اشاعره " آیات مشعر بر اختیار و آزادى و مسئولیت‏ بشر را ، به بهانه ی علم و اراده و قضاء و قدر الهی تأویل کرده و عملاًمنکر اختیار انسان شده اند و طرفداران تفویضِ انسان به خویشتن " معتزله " آیات مشعر بر تقدیرکلّى الهى را ، به دلیل مختار بودن انسان توجیه کرده اند .امام (علیه السلام)در این رساله ،تبیین می کنند که هیچ گونه ملازمه‏اى بین عمومیت تقدیر و مجبور بودن انسان و همچنین بین اختیار او و نفى تقدیر ، وجود ندارد ، در نتیجه ، این تناقض و تعارض خود به خود حل مى‏شود و نیازى به تأویل و توجیهآیات و روایات نیست و دلایل بطلان عقاید اشاعره و معتزله روشن می گردد .کلید واژه : جبر ، تفویض ، امرٌ بینَ الأمرین ، عدل الهی ، مشیّت و اراده الهی

بحث جبر و اختیار که از قدیمی‌ترین مباحث کلامی به شمار می‌رود، دارای سه دیدگاه عمده جبر، تفویض و امر بین الامرین است. اشاعره برای حفظ توحید، با بیان دلایلی معتقد به خلق افعال بشر توسط خداوند شدند که این اعتقاد منجر به قول جبر شد و با قائل شدن به نظریه کسب درصدد رهایی از این مشکل برآمدند که نتیجه‌ای در بر نداشت.معتزله به منظور حفظ عدل الهی به مقابله با اشاعره برخواستند و معتقد به استقلال انسان در افعال اختیاری خود شده و برای ادعای خود ادله ای اقامه کردند که این سخن باعث تفویض و خارج شدن انسان از قلمروی الهی شد.نظریه امر بین الامرین که از سوی اهل بیت (علیهم السلام) بیان شد، اشکالات دو قول گذشته را نداشته و به تبیین صحیح رابطه قدرت خداوند متعال و انسان می‌پردازد.این نظریه قدرت انسان را در طول قدرت خداوتد متعال می‌داند و انسان را در افعال خود مختار دانسته و در چارچوبی که در قلمروی الهی است؛ با امتحان‌هایی، مسیر شقاوت یا سعادت خود را مشخص می‌کند و این امتحان‌ها به اندازه استطاعتی است که خداوند متعال به او عنایت کرده است.در این تبیین از نظریه امر بین الامرین که توسط امام هادی (علیه السلام) در نامه خود به مردم اهواز صورت گرفته؛ استطاعت و پنج صفت تشکیل دهنده آن نقش مهمی داشته که با استفاده از آثار حکمای امامیه، به ویژه علامه طباطبایی تکمیل گردید.از منظر حکمای امامیه می‌توان تبیین دیگری ارائه داد که با استفاده از تشکیک در قدرت و حمل حقیقت و رقیقت می‌توان آن را مطرح کرد.

از دیدگاه امام هادی (ع)، امامت، از اصول اعتقادی است که باید با ادله عقلی و قطعی به اثبات برسد. او، حامل کتاب خداست که تمامی علوم و فنون در آن گرد آمده است و به همین خاطر، عالم هستی تحت تسخیر و تصرف او خواهد بود در حالی‌که اراده او مطابق خواست و اراده خدای سبحان است زیرا او خلیفه و حجت خدا است. امام، واسطه فیوضات نازله الهی است و تدبیر امور عالم با اوست. او صاحب علم لدنی نامحدودی است، امام دارای عصمت مطلق و افضلیت مطلق برخوردار است. تعیین او همانند نبی، از سوی خدای متعالی انجام می‌شود و چون زمین لحظه‌ای خالی از وجود حجت خدا نیست. او مجری احکام شرع است و از این جهت شأن قضا نیز در حق او ثابت است. امام بهترین سیاست حکومتی و نظامی را در علم و توان خویش دارد.

مجموعه “لمحات فی الکتاب و الحدیث و المذهب” عنوان یکی از مهم‌ترین آثار آیت‌الله صافی گلپایگانی است که به زبان عربی در سه جلد به نگارش درآمده و منتشرشده است. این مجموعه شامل 23 رساله فقهی_ اعتقادی به قلم این عالم آگاه است که بعضی از این رساله‌ها در چند سال گذشته به‌صورت مستقل به چاپ رسیده و برخی دیگر نیز برای نخستین بار منتشر شد. "جلد سوم" رساله شانزدهم: “الأحكام الشرعیة ثابتة لا تتغیر” در سال 1410 هـ.ق مقاله‌ای در مجله كویتی “العربی” شماره 379 تحت عنوان “الفتاوی و الأحكام الإسلامیة بین التغیر و الثبات” به چاپ رسید كه او با توجه به اهمیت این مبحث، این رساله را در یازده فصل در جواب و نقد این مقاله به رشته تحریر درآورد. رساله هفدهم: “ مسألة التعصیب” شیخ جاد الحق در یكی از سخنرانی‌های خود كه در روزنامه “الأهرام” مصر به چاپ رسیده بود به درخواست استاد احمد بهاء الدین مالكی (كه درخواست مراجعه به فقه شیعه در باب مواریث و بخصوص منع عصبة از ارث باقی تركه و ردّ بقیه به اصحاب فرض كرده بود) جواب رد داده و مراجعه به فتوای شیعه را عمل بر خلاف نصوص قرآن و سنّت دانسته بود. او با توجه به اهمیت این بحث، و نیز بحث از اینكه فتاوای شیعه همه مبتنی بر نصوص قرآن و سنت است،‌این رساله را با قلمی مستدل نگاشته‌است. رساله هجدهم: “القرآن مصون عن التحریف” رساله “قرآن محفوظ از تحریف” به عنوان هجدهمین رساله مجموعه “لمحات”، اجابت درخواست برخی از فضلاء حوزه از او نسبت به كتابت رساله‌ای در این باب است كه می‌تواند جوابگوی بسیاری از شبهات مطرح پیرامون این موضوع باشد. رساله نوزدهم: “وقت الغداة فی بلاد الإغتراب” جمعی از مؤمنین لندن در ماه رمضان 1406 هـ.ق سؤالاتی را درباره اوقات نماز به خصوص نماز صبح و طلوع فجر پرسیده بودند كه آیت الله صافی مدظله جواب‌هایی تفصیلی به این سؤالات در لندن ارائه كرده و در این رساله به طبع رسیده است. رساله بیستم: “شرح حدیث عرض الدین” این رساله، ترجمه عربی اثر او “شرح حدیث عرض دین” است كه به مبحث مهم و جذاب عرض دین و احتیاج جامعه به آن و نیز شرح و تفسیر حدیث عرض دین حضرت عبدالعظیم حسنی نزد امام هادی علیه‌السلام پرداخته است. رساله بیست و یكم: “بین العلمین الشیخ الصدوق و الشیخ المفید” این رساله مهمّ اعتقادی، به داوری میان دو كتاب “اعتقادات شیخ صدوق” و “اعتقادات شیخ مفید” می‌پردازد. او در این رساله، به بیان اشتراكات و اختلافات مطالب موجود در این دو كتاب می‌پردازد كه می‌تواند منبع بسیار خوبی در جنبه مباحث اعتقادی باشد. رساله بیست و دوم: “سرّ البداء” “ راز بداء” عنوان بیست و دومین رساله این مجموعه است كه در هشت فصل به مبحث مهم بداء و معنای آن و اعتقاد شیعه نسبت به آن می‌پردازد كه پاسخگوی بسیاری از شبهات مطرح‌شده در این باب است. رساله بیست و سوم: “فتنة رد النصوص أو الإجتهاد فی مقابل النص” آخرین رساله این مجموعه ارزشمند، فتنه رد نصوص یا بحث اجتهاد در مقابل نص است كه از بهترین رساله‌های این مجموعه است كه به بحث تاریخی رد نصوص از ابتدای خلقت تا به حال پرداخته و با اشاره به بحث “فتنه متصوفة و عارف‌نماها”، “فتنه روشنفكران و متمدن‌نماها” و... در سال 1406 هـ.ق با قلمی زیبا و مستدل نوشته شده است.

آنچه که باعث تمایز مفهوم سبک زندگی از مفاهیم مشابه، مانند فرهنگ یا پاره فرهنگ، هویت، شخصیت و محدودسازی آن می شود؛ خلاقانه و گزینشی بودن اجزا و عناصر سبک زندگی است. سبک زندگی اسلامی، سبکی راکد، تکراری و ثابت نیست، بلکه سبکی است که در آن پویش و حرکت جریان دارد، که در نهایت منجر به خلاقیت و نوآوری می شود. هر کدام از افراد در سبک زندگی اسلامی حتی با نازل ترین درجه ی خلاقیت قادرند، این جرقه ی مقدس را شعله ور ساخته و خلاقیت خفته را بیدار سازند. باید پذیرفت و باور داشت که این گوهر نفیس و گران بها در وجود همه ی ما از ابتدای خلقت تعبیه گردیده، چرا که خداوند انسان را نماینده ی خود در روی زمین نامیده است. این فلسفه و ایمان، منشأ بیداری اندیشه، فکر و پیدایش خلاقیت است. خلاقیت نیاز عالیه ی بشری در تمام ابعاد سبک زندگی اسلامی و جهشی در رشد فکر و اندیشه ی انسان است. این نیاز نیز مانند دیگر نیازها و مسائل زندگی انسان در معرض تهدید موانعی است. این پژوهش با روش کتابخانه ای و اسنادی مفهوم خلاقیت و نوآوری را با استناد به قرآن کریم و احادیث معصومین(ع) بیان می کند و سپس به تحلیل و بررسی موانع بروز و شکوفایی خلاقیت (فردی) در سبک زندگی اسلامی و ارائه ی راه حل های این معضل با توجه به آموزه های دینی می پردازد.

«سیرةُ الائمّة الاثنی عَشَر» کتابی عربی نوشته سید هاشم معروف حسنی است. در جلد دوم، مؤلف پیش از پرداختن به زندگی امامان، از قریشی بودن همه ائمه و درباره خدیجه بنت خویلد و حضرت زهرا (س) نیز سخن می‌ گوید. در جلد دوّم با بررسی زندگانی امام حسین علیه السّلام شروع و با بحث در مورد امام زمان علیه السّلام به پایان می رسد. از نکات و مباحث قابل توجه کتاب در مورد امام حسین علیه السّلام بررسی واقعه عاشورا، صلح امام حسن علیه السّلام و قیام امام حسین علیه السّلام و تحلیل آنها می باشد.

کتاب «موسوعة أهل البیت علیهم السلام» نوشته علی آشور، که به بررسی زندگی چهارده معصوم در بیست جلد می پردازد. جلد شانزدهم این کتاب به موضوع امام هادی علیه السلام می پردازد. برخی از عناوین مرتبط با جلد شانزدهم شامل: مولد ابي الحسن علي بن محمد (ع)، عمر الامام الهادی (ع)، صفة و اسماوه و کنیته (ع)، نقش خاتم الامام الهادی (ع)، علم الامام الهادی (ع) بالغیب، معاجز الامام الهادی (ع)، شفا المرضی، تسخیر الهواء الامام الهادی (ع)، شهادة الامام الهادی (ع)، فضل زیارة الامام الهادی (ع)، حرز الامام الهادی (ع) و غیره می باشد.