جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نامه امام هادی (ع)، نامه ای است که خطاب به مردم اهواز نوشته شده و نامه ای کمتر شناخته شده است . در میان مردم اهواز در مورد مسئله جبر و تفویض اختلاف ایجاد می شود و مردم از امام در این زمینه سوال می پرسند. بعضی از افراد به جبر گرایش پیدا کردند و بعضی دیگر به تفویض. به همین دلیل برای رفع مشکل خود از امام پرسش می کنند که مطلب درست چیست و از ایشان راه حل می خواهند. از این رو نامه امام هادی (ع) به مردم اهواز، پاسخ به مسئله جبر و تفویض می باشد که اراده ی انسان و اراده ی خداوند را در فعل اختیاری مشخص می کند. یعنی افعال اختیاری به اراده ی ما انجام می شود یا به اراده ی خداوند؟ اگر فقط به اراده ی فرد باشد، می شود تفویض و اگر به اراده ی خداوند باشد، می شود جبر. و اکنون باید دید که چه رابطه ایمیان این دو وجود دارد؟ در آن زمان دو دیدگاه میان شیعیان رواج داسته است. بعضی دارای دیدگاه جبری بودند و بعضی دیگر دیدگاه تفویضی داشتند. امام هادی (ع) وقتی می خواهند به این مسئله بپردازند، از مثال استفاده می کنند و بستر بحث ایشان هم حدیث معروفی است از امام صادق (ع) به نام (لاجبر و لا تفویض و الامر بین الامرین). و ایشان با استناد به این حدیث مسئله را توضیح می دهند. اما قبل از اینکه وارد به شرح و توضیح این حدیث گردند، مقدمه ای را ایراد می کنند. ایشان حدود دو صفحه مقدمه در باب روش کسب معارف دینی بیان می کنند و میگویند که برای کسب معرفت دینی چه کرد. ایشان چندین مرحله برای کسب معرفت دینی برمیشمارند و در این میان مسئله جبر و تفویض و دیدگاه قرآن و اهل بیت را نیز توضیح می دهند و بعد وارد حل مسئله می گردند؛ و به شکل کلی روش حل مسئله و یافتن پاسخ سوالات را در حوزه معارف دینی به ما توضیح می دهند و روش رفع اختلافات را بین مسلمانان و شیعیان در حوزه معارف دینی توضیح می دهند که اجمالا گام اول آن مراحل، جایگاه قرآن در کسب معارف دینی است؛ مرحله دوم جایگاه اهل بیت و مرحله ی سوم جایگاه احادیث اهل بیت است که از طریق صحیح به دست ما رسیده است، را بیان می کنند. به نظر می رسد در این سه مرحله امام دارند به ما نشان می دهند که روش صحیح کسب معرفت دینی و حل مسئله و همچنین رفع اختلافات، از این سه مرحله می گذرد. نگارنده در این پژوهش خواستار این است که این سه مرحله را با بررسی و تحلیل مقدمه ی نامه امام هادی(ع) به مردم اهواز شناسایی کند و برای شرح از آیات و روایات استمداد می طلبد. یعنی با آیات و روایات خواستار شرح مقدمه است به امید آنکه همانطور که امام برای توضیح و حل مسئله جبر و تفویض از این مراحل و روشها استفاده نمودند؛ ما هم بتوانیم در مسائل مختلف، هر زمان بین علما اختلاف ایجاد شد، از این روشها استفاده نماییم. از این رو در این پژوهش برآنیم به بررسی و شرح مقدمه ی نامه امام هادی (ع) درباره ی جایگاه قرآن و حدیث در کسب معرفت دینی بپردازیم.

دوران امامت علی بن محمد علیه السلام(220تا 254 هجری)، به لحاظ سیاسی و فرهنگی و اجتماعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امام هادی علیه السلام در سال 233 به سامرا فراخوانده شد و 21 سال تحت نظارت و کنترل شدیدی قرار گرفت. آن حضرت از طریق وکلای خود در شهرهای شیعه نشین، شیعیان را هدایت و رهبری می‌کردند. این دوره به سبب مشکلات اجتماعی و افزایش دامنه فساد در دستگاه خلافت و حضورجریان‌های فکری و فرهنگی گوناگون در جهان اسلام از ادوار حساس تاریخ عصر امامت می‌باشد. مواجهه امام علی بن محمد علیه السلام با جریان‌های فکری فرهنگی فعال این دوره شامل اهل‌سنت، جریان‌های کلامی (مشبهه، مجسمه، معتزله، صوفیه، شعوبیه و خوارج)، جریان‌های دینی اهل‌کتاب (یهودیان، مسیحیان و ثنویه)، جریان‌های غیردینی (زنادقه، دهریون، جریان‌های ایرانی گرایی و ترکی گرایی و جریان‌های شیعی (زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه، واقفه و غلات ) چگونه بود. حضورجریان‌های فکری و فرهنگی گوناگون در جهان اسلام، موجبات افزایش شبهات در امت اسلامی، ضرورت تبیین اصول و مبانی اسلامی، لزوم مواجهه با جریان مادی‌گرایی و واگرایی و تقویت مکتب امامیه و رفع شبهات امت اقتضا می‌کرد تا آن امام همام با مکاتبه و روایات و مناظره در راه گسترش علوم اسلامی برای تثبیت عقیده صحیح اسلامی حرکت نمایند. این پایان نامه با روش توصیفی تحلیلی و بر پایه منابع اصلی و تحقیقاتی به نقش امام هادی علیه السلام در گسترش علوم اسلامی شامل حدیث، کلام، تفسیر، فقه، دعاها و زیارات و......و تحکیم مبانی اعتقادی اسلام و شیعیان می پرداخت.

این پژوهش به بررسی سیره عملی امام هادی (علیه ‌السلام) بر اساس مستندات قرآنی و روایی می‌پردازد. امام هادی (علیه ‌السلام)، دهمین امام شیعیان، در دوره‌ای زندگی می‌کردند که از منظر سیاسی و اجتماعی، شرایط پیچیده و دشواری بر جامعه اسلامی حاکم بود. ایشان با بهره‌گیری از آموزه ‌های وحیانی و روش‌های تربیتی ویژه، در راه هدایت جامعه اسلامی تلاش نمودند. سیره عملی امام هادی علیه السلام را می توان به چند صورت دسته بندی کرد مثل سیره فردی، سیره اجتماعی، سیره سیاسی، مجموعا چهار فصل تنظیم شده است در فصل اول درباره کلیات که شامل مباحث کلی و مقدماتی پیرامون موضوع مانند تعریف مستند و سیره، معرفی قرآن کریم، معرفی مختصر امام هادی علیه السلام، بیان روایات دال بر امامت امام هادی علیه السلام می باشد. در فصل دوم درباره مستندات قرآنی و روایی سیره فردی امام هادی (ع)، سیره اخلاقی در قرآن و روایات مانند توکل، حلم و برد باری، زهد، ساده زیستی، جود و سخاوت تقسیم شده است و در سیره عبادی در قرآن و روایات مانند نماز، ذکر و دعا، روزه داری، زیارت جامعه، و سند آن در این فصل بحث نموده ایم. در فصل سوم مستندات قرآنی و روایی سیره خانوادگی امام هادی (ع)، سیره امام (ع) در اتباط با خانواده (قرآنی و روایی)، تکریم و ارتباط عاطفی با مادر در سیره امام (ع)، تکریم و ارتباط عاطفی با همسر در سیره امام (ع)، تکریم و بزرگداشت فرزندان در سیره امام (ع) مورد بحث قرار دادیم و نیز در نوشتار دوم سیره امام (ع) در اتباط با خویشاوندان (قرآنی و روایی)، راهنمایی اعتقادی خویشاوندان، بخشش و کمک مالی به خویشاوندان، روشنگری و هدایت خاندان می باشد. در فصل چهارم که آخرین فصل می باشد مستندات قرآنی و روایی سیره اجتماعی امام هادی (ع)، مانند امور فرهنگی اقتصادی، کمک به دیگران، رحمت و مهربان، وعظ و نصیحت، پرورش شاگردان، پرداخته است و نیز در اضافه مطالب دیگر امور سیاسی مانند مبارزه با منحرفان و مخالفان، ارتباط با مردم از طریق شبکه وکالت، رازداری و تقیه، حفظ تشیع تقسیم شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که سیره امام هادی (علیه‌ السلام) ریشه عمیقی در قرآن و روایات نبوی دارد و می‌تواند به ‌عنوان الگویی جامع برای زندگی مسلمانان در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی ارائه شود. همچنین، این مطالعه نشان‌ دهنده اهمیت پایبندی به اصول قرآنی و روایی در مواجهه با چالش‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است.

ضرورت تفسیر قرآن و تمسک به اهل بیت­­ علیهم ­السلام در اخذ معارف دین و فقدان اثری درباره ­استخراج روش‌های تفسیری از روایات امام هادی علیه السلام نگارش چنین موضوعی را ایجاب نموده است. این تحقیق به روش کتابخانه‌ای و با بهره‌گیری از منابع تفسیری، حدیثی و کتب روش‌های تفسیری انجام گرفته است. روش‌های تفسیری امام هادی علیه السلام عبارتند از: نقلی (قرآن به قرآن، روایی) و روش اجتهادی (عقلي و ادبي). روش تأویل و روش جری و تطبیق در تفسیر آیات اعتقادی و فقهی و اخلاقی پدیدار گشته است.

امام جواد علیه السلام، امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام در زمانه‌ای می‌زیستند که حسّاسیت خلفا در مورد امام شیعه بسیار بیشتر از زمان‌های گذشته بود و حکومت می‌کوشید تا با روش‌های مستقیم و غیر مستقیم هرگونه فعّالیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امام شیعه را تحت نظر قرار دهد. تلاش مأمون در تزویج دخترش امّ‌الفضل به امام جوادعلیه السلام، دعوت از امام هادی علیه السلام برای سکونت در سامرا توسّط متوکّل و محدود کردن امام حسن عسکری علیه السلام خود مؤیّد این نظر است. این حسّاسیت سبب می‌شد امامان نتوانند همچون پدران خود به فعّالیت‌های اجتماعی پرداخته و با عامه مردم در ارتباط باشند. پرسش این‌‌جاست که این سه امام بزرگوار چگونه در عرصه خانواده فعّالیت داشته و با خویشاوندان خود ارتباط برقرار می‌کردند؟ آن طور که از منابع دست اوّل و کتب روایی و تاریخی بر می‌آید، سیره امام نهم، دهم و یازدهم علیهم السلام در عرصه‌های اجتماعی از جمله ارتباط با خانواده و خویشان خود بر مبنای اصول قرآنی و اسلامی و به تبعیّت از سیره نبوی بوده است. نتیجه این پژوهش که با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، حاکی از آن است که ایشان با استفاده از روش‌های مختلف از جمله رعایت ضوابط اخلاق اجتماعی چه در درون خانواده و چه در جامعه و با ایجاد شبکه ارتباطی وکالت در درون هسته شیعه، این مأموریت خود را به انجام رساندند.