جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از گذشته تا کنون، نظرات متضادی پیرامون تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) بیان شده است؛ عده‌ای از اندیشمندان کتاب را مخدوش و موضوع می‌دانند، و به آن تصریح نموده‌اند؛ و عده‌ای از علماء نیز کتاب را به تصریح یا استفاده، معتبر دانسته‌اند. با توجه به این مناقشات و مخصوصاً ایراد اشکال به انتساب تفسیر به امامین عسکریین(ع)، این مسأله به وجود می‌آید که: اصالت کتاب تفسیر عسکری چگونه است؟ اعتبار این کتاب در چه وضعیتی قرار دارد؟ آیا دلایلی بر عدم انتساب یا انتساب تفسیر به امامین عسکریین(ع) قابل طرح هستند؟ نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که، این تفسیر به دلایل مختلفی، هم معتبر نیست و هم از امامین عسکرین(ع) نیست؛ همانند: 1ـ مشهور نبودن تفسیر در بین امامیه تا قرن ششم. 2ـ عدم شناسائی تفسیر و راوی آن در فهارس و تراجم متقدم و متأخر. 3ـ مورد «مناقشه» بودن تفسیر، از ابتدای رواج. 4ـ مشکلات رجالی و اسنادی، همانند تفاوت سند نسخه تفسیر در احتجاج با سند نسخه خود تفسیر. 5ـ ناهماهنگی داستان‌های راویان تفسیر با امام عسکری(ع). 6ـ مورد استفاده قرار نگرفتن تفسیر توسط جمهور علمای امامیه. از سوی دیگر، شواهدی نشان می‌دهد که مؤلف تفسیر عسکری، ناصر کبیر اطروش است.

جنید بغدادی، از شخصیت‌‌های ممتاز و از مشایخ و اقطاب اهل ‌تصوّف به ‌شمار می‌رود. او همواره در نگاهِ صوفیان از شأن و جایگاه والایی برخوردار بوده است، تا آنجا که او را «طاووس‌العلما»، «تاج‌العارفین» و «سیدالطائفه» خوانده‌اند. به اعتقادِ بسیاری، جنید بغدادی هرچند با چهار تن از امامانِ اخیر شیعه هم‌عصر بوده، مذهب شافعیه را برگزیده و به مذهب شیعه گرایش نداشته است. برخی نیز با تکیه بر شواهد تاریخی تأمل‌برانگیزی، نسبت تشیع به او را بعید ندانسته‌اند. پوشیده نیست که نوع تعامل با ائمه (ع) و میزان همسویی با عقاید و اندیشه‌های ایشان و تبعیت از سیره رفتاری‌شان، معیاری شایسته برای ارزیابی اندیشه‌ها و گرایش‌های عملی و اعتقادی بزرگان صوفیه است. در این مقاله، پس از نگاهی گذرا به زندگی و جایگاه جنید بغدادی و آثار و عقایدش، ضمن بررسی گفته‌ها و گمانه‌ها در باب شیعی/ امامی‌بودن جنید بغدادی در صدد پاسخ به این پرسش برآمده‌ایم که او چه رابطه و تعاملی با امامانِ هم‌عصرش داشته و آیا در شُمار شاگردان و شیعیان یا از زمره مریدان و محبّان آنها بوده است؟ بررسی‌های دقیق نشان می‌دهد که گزارش‌های ناب تاریخی از هر گونه ارتباط و تعامل جنید با امامان خالی است.