جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سازمان وکالت، شبکه‌ای از وکلای به‌هم‌پیوسته بود که در عصر حضور ائمه(ع)، وظیفه‌ سامان‌دهی امور شیعیان را در امور مرتبط با امام بر عهده داشت. این سازمان در روزگار امام هادی(ع) با توجه به شرایط سیاسی پدیدآمده توسط دستگاه خلافت عباسی، دوران جدیدی از فعالیت خود را تجربه ‌کرد که لازمه‌ آن، انجام فعالیت‌ها به صورت پنهانی و دوری‌جستن از هرگونه تنش و اختلاف درونی بود. این شرایط حساس، می‌طلبید تا امام هادی(ع) به عنوان رهبر عالی این سازمان، بستر‌ها و عوامل تنش‌زایی در فعالیت‌های کارگزارانش را رصد کند؛ تا در موقع لزوم، با ارائه راهکارهایی در پیشگیری یا برون‌رفت از تنش، سازمان را هدایت کند و به‌سلامت، از خطرهای پیش‌ رو گذر دهد. استقرای اطلاعات تاریخی مرتبط با وکلای امام هادی(ع) از منابع کتابخانه‌ای و سپس بررسی و تحلیل آنها، مؤید این فرضیه است که امام هادی(ع) با آگاهی از بسترهای بروز تعارض و تنش در سازمان وکالت، در درجه نخست در صدد پیشگیری از بروز تعارض بوده‌ و در مواجهه با تنش‌های پدیدآمده نیز با بهره‌گرفتن از راهکارهای مختلف که در متن مقاله به‌تفصیل معرفی شده، سازمان را در برابر خطرات پیرامونی حفظ نمود

قم، یکی از پُرسابقه‌ترین مراکز شیعه‌نشین در ایران است. مرکزیت قم برای شیعه، زمینه­ساز سفر علمای بزرگ شیعی به قصد فراگیری علوم اهل‌بیت(ع) و شنیدن احادیث آنان از طریق محدّثان قم شد. این شهر به علت قرارگرفتن در کانون تشیع، ارتباط با علویان و گروه‌ها و مناطق مختلف شیعی، با داشتن مرقد منور حضرت معصومه(س) و تأسیس مکتب حدیثی، از شهرهای پیشتاز در بسط اندیشه امامیه بود. این پژوهش، با استفاده از روش تاریخی به شیوه توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی جایگاه قم در رشد و توسعه دستاوردهای حدیثی و مبانی اعتقادی شیعه، به تبیین زندگی، نقش و عملکرد اصحاب قمی امام هادی(ع) پرداخته است. یافته­های این پژوهش نشان می‌دهد که ابراهیم‌بن‌هاشم قمی، احمد‌بن‌اسحاق قمی، احمد‌بن‌حمزه قمی، احمد‌بن‌محمد اشعری، عبدالله‌بن‌جعفر حمیری قمی، حسن‌بن‌خُرّزاذ قمی و محمد‌بن‌احمد قمی، از مشهورترین اصحاب قمی امام هادی(ع) می‌باشند که با نگارش آثار علمی و اعتقادی و طرح مباحث حدیثی و کلامی، توانستند در انتقال فرهنگ و اندیشه شیعی به دیگر مناطق و جلوگیری از غلو و آرای واقفیه و نیز شکل‌گیری تشکیلات نقابت سادات، مساجد جدید و مکتب حدیثی قم، نقش مهمی ایفا کنند

عصر امام هادی(ع)، از دوره‌های مهمّ گسترش و تثبیت تشیع است. مقاله حاضر، با بهره­گیری از روش مطالعات اسنادی و تحلیلی در منابع تاریخی، روایی و کلامی، کوشیده است به کشف و وصف چگونگی وضعیت شیعیان در آن دوره بپردازد. یافته­های پژوهش نشان­دهنده آن است که از یک سو، امام با وجود تنگناهای سیاسی که با آن مواجهه بود، توانست مرزهای اندیشه­ای تشیع را برای شیعیانی که پس از شهادت امام جواد(ع)‌ همگی به امامت امام هادی(ع)‌ اتفاق نظر داشتند، حفظ نماید و از سوی دیگر، شیعیان نیز دست به تولید آثار فراوانی برای ترسیم اندیشه­های شیعی زدند که به عنوان میراث شیعی همچنان باقی است. شیعیان در برخورد با مواضع محدودکننده خلفای عباسی نیز گاه به صورت ابتکاری و گاه به اشاره امام(ع)، راهبردها و سیاست‌هایی متناسب اتخاذ کردند.

نقش همسران اهل‌بیت(ع) به دلیل جایگاه اجتماعی و پیوستگی آنان با امامان(ع)، یکی از نقش‌های کلیدی در تاریخ اهل‌بیت(ع) است. نقش سیاسی اجتماعی بانو حُدَیث، همسر امام هادی(ع)، به سبب شرایط ویژه عصر امامت امام هادی(ع)، امام عسکری(ع) و امام زمان(ع) (عج)، از جمله موضوعات مهمی است که بازشناخت آن، افزون بر گشودن صفحه­هایی نو در تاریخ اسلام، موجب شناساندن بانوان ناشناخته، ولی تأثیرگذار خواهد بود. تحقیق حاضر، با رویکرد تاریخی در صدد تبیین نقش‌های سیاسی و اجتماعی همسر امام هادی(ع) با توجه به شرایط تاریخی زمانه حیات اوست که با استفاده از منابع تاریخ عمومی و تاریخ اهل‌بیت(ع) و بخش‌های مغفول‌مانده در منابع، سامان یافته است. بر اساس یافته‌های این تحقیق، تحمل دشواری‌های ناشی از فشارهای روانی و سیاسی دستگاه خلافت عباسی و نیز مدیریت بحران درون خانوادگی برآمده از تزاحم و تنوع آرای فرزندان امام هادی(ع)، از جمله نقش‌های بانو حُدَیث در عصر امام هادی(ع) بود. در عصر امام عسکری(ع) نیز با توجه به جدی‌ترشدن مسئله امامت دوازده امام، افزایش فعالیت‌های ضدّ شیعی خلفای عباسی و کارگزاران آنها، ایجاد محدویت برای اصحاب و سفیران امام و نیز تنگ‌شدن دایره ارتباطات امام و شیعیان، نقش بانوان در این دوره برجسته می‌شود. بارزترین نقش‌های سیاسی و اجتماعی بانو حُدَیث در این دوره را می­توان همکاری برای رفع تحیر از جامعه شیعی و برنامه­ریزی برای حفظ باورهای مکتب اهل‌بیت(ع) و حفظ جان امام زمان(ع) به شمار آورد

رابطه­ خویشاوندی، اهمیت ویژه­ای در زندگی انسان و پیامدهای مهمی در زندگی اجتماعی افراد دارد. پیشرفت مادی، معنوی و اخلاقی یک جامعه، از خانواده و خویشاوندان شکل می­گیرد. از همین رو، تحکیم این نهاد و روابط میان اعضای آن، از جایگاهی ویژه در روایات و سیره معصومان(ع)، از جمله امام هادی(ع) برخوردار است. امام هادی(ع)، از راهکارهای متعددی برای تحقق این مهم استفاده نموده‌اند. دستاورد این نوشتار که با رویکرد تاریخی و روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، ما را به این نکته رهنمون می­شود که امام هادی(ع) در خصوص ارتباط با خویشاوندان و برقراری رابطه استوار و صمیمانه با آنان، از مؤلفه­هایی همچون: تعریف و تمجید، بخشش و کمک مالی، گفت‌وگوی علمی، روشنگری، حمایت، راهنمایی اعتقادی، و نیز تنّبه و آگاهی‌بخشی استفاده می‌کردند

بر اساس گزارش‌های موجود در برخی از منابع، امام هادی(ع) (م 254ق) در یکی از مجالس متوکل عباسی (ح 232ـ247ق) اشعاری در فنا و بی‌اعتباری دنیا خوانده و متوکل را تحت تأثیر قرار داده است. منابع موجود درباره پیشینه این شعر، سراینده آن، تعداد ابیات و برخی جزئیات دیگر آن، با هم تفاوت دارند. این پژوهش، درصدد است با رویکردی تاریخی و با مطالعه منابع تاریخی، حدیثی، تفسیر و ادبی، این رویداد را بررسی کند و سیر تطور گزارش آن را نشان دهد. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که شعر یادشده، از جمله اشعار عمومی است که پیشینه‌ای قبل از امام هادی(ع) دارد و در موقعیت‌های مربوط به یادکرد مرگ بر زبان آورده می‌شده و آن حضرت، تنها بدان تمثل کرده است. همچنین، انتساب این اشعار به امیر مؤمنان، علی(ع) و نیز اصالت ابیاتی که در منابع عصر صفوی ذکر شده، به استناد این منابع، قابل اثبات نیست

در تشیع امامی، وجود کرامات برای امامان شیعه(ع)، اعتقادی مسلّم بوده و درباره آن کتاب‌ها نوشته‌ شده است. منابع، کرامات متعددی از امام هادی(ع) گزارش کرده‌اند که تعدادشان بسیار است. کرامت امام هادی(ع) و شعبده‌باز هندی، یکی از این کرامات است. این کرامت، اوّلین‌بار در کتاب هدایة الکبری خصیبی (م 334ق) که متهم به ارتباط با نصیریه (غلات) است، نقل‌ شده است. بررسی روایات منسوب به اهل‌بیت(ع)، خصوصاً روایاتی که مربوط به سیره ائمه(ع) است، موجب ارزیابی و برداشت عالمانه­تر از سیره معصومین(ع) و دفع حمله مخالفان می­گردد. این نوشتار، ابتدا به نقل این گزارش در کتاب‌های هدایة الکبری خصیبی و الخرائج راوندی (م 573ق) پرداخته و سپس با بررسی سلسله‌سند، به ‌نقد سندی و سیر تطور آن در منابع مختلف مبادرت نموده است و در نهایت، به ‌نقد و ارزیابی محتوایی این روایت می‌پردازد.

مسئله خلق قرآن، از جمله رویدادهای پُرآوازه دوران مأمون و جانشینان او، یک نزاع کلامی صرف نبود که مخالفان و موافقان آن، با استدلال و احتجاج به بیان دیدگاه خود بپردازند؛ بلکه با عنوان «محنت» به یک موضوع سیاسی و اجتماعی تبدیل شد و با تقسیم مسلمانان به دو دسته «باورمندان» و «غیرباورمندان» به آن، منازعات و مجادلات فراوانی را دامن زد و تا آنجا پیش رفت که انسجام فکری جامعه اسلامی را هم تهدید کرد. خلفای عباسی نیز در پی بهره‌برداری­های خود از این ماجرا بودند. این مقاله، با رویکردی تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، کوشیده است مفهوم خلق قرآن و عوامل مطرح‌شدن این موضوع از سوی معتزله و عباسیان، و سرانجام سیاست امام هادی(ع) را در برخورد با این مسئله بررسی کند. یافته­های پژوهش نمایانگر آن است که امام هادی(ع) همچون امامان پیش از خود، در برخورد با این مسئله، سیاستی متفاوت با دو جریان فکری حاکم، یعنی معتزله و اهل حدیث و نیز دستگاه خلافت پیش گرفتند. امام هادی(ع) موضوع خلق قرآن را یک فتنه می‌دانستند و بر همین اساس و با تدبیر ایشان، شیعیان از ورود به این بحث بی‌حاصل خودداری کردند.

امام علی‌بن‌محمد(ع)، رهبری و پیشوایی فکری و فرهنگی شیعیان را در عصری پُرتلاطم و سرشار از فتنه و آشوب سیاسی در فاصله سال‌های 220 تا 254هجری بر عهده داشت. آن حضرت، علاوه بر دارابودن مقام امامت الهی، از یک تربیت متعالی، بصیرت و آگاهی و هوش و دانش فرهنگی گسترده و رفتار فرهنگی والا برخوردار بود. امام هادی (ع) به همین سبب، برای مهندسی و راهبری فرهنگی، دارای استراتژی و انگیزه قوی فرهنگی بود. ازاین‌رو، دارای راهبرد برای رهبری و هدایت فرهنگ جامعه و نظام‌سازی فرهنگی، توسعه علمی و تربیتی بود. آن امام همام، با تأکید بر پیشرفت علم و دانش، توصیه به تعلیم و تولید علم و اندیشه، ایجاد کانون ارتباطات سرّی وکالت، کادرسازی و تربیت نفوس، تدوین منشور سبک زندگی، وضع قانون و ترسیم حقوق شهروندی، تبیین قواعد همزیستی مسلمانان با اهل کتاب و مبارزه فرهنگی با رفتار جاهلی خلفای عباسی همچون متوکل، موفق به تغییرات فرهنگی در میان امت اسلامی گردید و مسیر را برای تحصیل سلامت و سعادت جامعه اسلامی هموار ساخت. این مقاله، به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مهندسی فرهنگیِ امت اسلامی توسط امام هادی(ع) خواهد پرداخت و این فرضیه را به آزمون خواهد گذاشت که: «امام هادی(ع) به عنوان یک رهبر الهی، با شناخت جریان‌های فکری و فرهنگی زمانه خود با محوریت هدایت جامعه، مسیر مدیریت فرهنگی را با بهره‌گیری از راهبردهای متنوع در بستر فرهنگی هموار نمود و موفق به ایجاد تغییرات هوشمندانه و هدایت جامعه گردید.»