جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تاریخ‌مندی قرآن» نظریه‌ای است که در دهه‌های اخیر برخی روشنفکران دینی مسلمان در جهان عرب آن را مطرح کرده‌اند و توسط برخی هم‌فکران ایشان در ایران پی‌گیری شده و درگسترش آن کوشش دارند. اینان تحت تأثیر تاریخی‌نگری و گرایشات لیبرالیستی‌ـ‌سکولاریستی و بعضی ادعاهای مستشرقان، قائل به تاریخیت قرآن شده‌اند و آن را متأثر از شخصیت تاریخی پیامبر9 و فرهنگ زمانه می‌دانند.آن‌ها امور ناهمخوان با ایده تاریخیت مانند لوح محفوظ، نزول دفعی و اعجاز قرآن را منکر می‌شوند و یا این‌که با بازخوانی آن‌ها، مانند علم اسباب نزول، مکی و مدنی بودن و اصل نسخ، رابطه دیالکتیک متن با واقع را توجیه می‌کنند. این نظریه بر مبانی و اصولی چون تاریخیّت و محدودیّت ذاتی انسان به شرایط زمانی و فرهنگی خاص، تاریخیت‌ پیامبر9، بشری شدن وحی به دلیل مواجهه فهم تاریخی خطاپذیر پیامبر9 با آن (مبنای انسان‌شناختی)، همسان‌انگاری وحی با تجربه دینی و حیث دیالکتیک آن (مبنای وحی‌شناختی)، اصل عدم تعین معنای متن و سیالیت آن، تاریخی شدن دلالت برخی مفاهیم و احکام و اصل تأویل و مجاز (مبنای دلالت‌شناختی) مبتنی است. این پژوهش، به هدف نقد و بررسی مبانی نظریه تاریخ‌مندی قرآن در اندیشه نومعتزله (ابوزید، آرکون) با رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی و نقدی، در چهار فصل نگاشته شده است و به این سؤال اصلی که نظریه تاریخ‌مندی قرآن، بر چه مبانی‌ای استوار و چه نقدهایی متوجه آن است، پاسخ می‌دهد. نتایج تحقیق مبین آن است که نظریه فوق با اصول پذیرفته‌شده متعددی مانند برخورداری انسان از فطرتی ثابت، روحی مجرد، عقلی فراتاریخ، قابلیت اتصال انسان با عالم غیب و دریافت معرفت‌های حضوری و... تناقض دارد. از سویی دیگر، ادله و شواهد فراوانی مانند ژرفایی و بطون نامحدود قرآن، پیوند آن با عترت، تشریع قوانین براساس مصالح و مفاسد واقعی، بر اثبات جاودانگی و جهان‌شمولی آن گواهی می‌دهند.

در عصر اخیر، اصطلاح قرائت یا خوانش معاصر قرآن کریم در صحنه علمی پدیدار گشت و پدیده وحی ذهن این متفکران معاصر را به خود معطوف نمود. متن دینی کانون کارهای پژوهشی بسیاری از آنان مانند سروش، ارکون، ابوزید و دیگران شد که از آنچه به عنوان قرائت معاصر از متن شناخته می شود، نشات می گرفت و طبق سخنان آنها خوانش را از فرهنگ یقین به فرهنگ شک و پرسش تبدیل نمود. مطالعه ی پیش رو، این قرائت های معاصر مرتبط با منشا الفاظ قرآن یا به عبارت دیگر وحیانی بودن الفاظ را بررسی می کند، به این منظور سه متفکر معاصر یعنی عبدالکریم سروش، محمد ارکون و نصر حامد أبو‌زید انتخاب شدند. این مطالعه برای بیان نظرات این متفکران از روش توصیفی- تحلیلی بهره برده و نتایج چندی به دست آورده است که مهمترین آنها عبارتند از: نظریه های آنها در مورد داخل و خارج متن، یعنی قرآن صحبت می کرد. اما موارد مربوط به درون متن در مورد حقیقت وحی، و از بین بردن عامل غیبی در آن و انسان سازی آن بود و آنها آن را نوعی الهام، شعر و ... دانستند و از موارد خارج از متن می توان به تاریخی بودن آن و برگرفته از فرهنگ محیط دانستن آن، اشاره کرد. در واقع آنها از موضوعیت و علمی بودن فاصله گرفته و پژوهش های آنان چیزی جز انعکاس سخنان اساتید خاورشناس آنها نبود.

پدیده ي وحی در اسلام مفهومی بنیادین ومحورواساس همه ي آموزه های دینی است. در میان متون مقدس نیز تنها قرآن به تفصیل از این پدیده وگونه های متفاوت آن سخن رانده است. براساس قرآن لفظ ومحتوای وحی عینا از طرف خداوند به پیامبرابلاغ شده است ودیدگاه رایج پیرامون فهم قرآن به متکلم،متن ومخاطب وحی توجه دارد. این نوشتار به روش توصیفی _تحلیلی دیدگاه نصر حامد ابوزید(2010-1943) درباره ي ماهیت وحی و روش فهم آن را با تاکید بر وحی قرآنی بیان وبررسی مي کند و درصدد است به دومساله پاسخ دهد: 1_ آیا نظر ابوزید پیرامون ماهیت وحی مطابق دیدگاه قرآن دراین زمینه است؟ 2_ روش ایشان در فهم قرآن چیست؟ ابوزيد با رویکردي سکولاریستی ومتاثر مطالعات زبان شناسي وهرمنوتيک به تبيين سرشت وحي مي پردازد.وي معتقد است وحي الهام وتجربه دینی استوحتي هر فعالیت ذهنی وحی را مي شمارد و برآْن است که همه ما پیامبریم وبه همه موجودات نيز وحی می رسد. ايشان برهمين اساس الفاظ قرآن را غير وحياني مي داند. اين ديدگاه با نظریه ي وحی در قرآن کاملا متعارض است زيرابر اساس آيات قرآن و آثار و علائم، به اعتراف خود پيامبر،بررسي حالات زندگي ايشان و ويژگي هاي بي نظير قرآن وحي پديده اي فرا روانشناختي است و منشاء اين پديده ي مرموز، حق تعالي است و کندوکاو از آن درميان پديده هاي بشري و طبيعي نتيجه اي شايسته ودرخور به بار نخواهد نشاند.منشاء خطای ایشان خلط معنای لغوی وحی ومعنای کلامی آن است. وي بدون در نظر گرفتن فضاي فکري_فرهنگي دين مسيحيت با مولفه هاي خاص اين دين معنای ماهیت وحی مسیحی را به جای معنای ماهیت وحی اسلامی ترويج مي کند. روش ابوزید در فهم قرآن که آن را متاثر ازگادامرحاصل امتزاج افق متن ومفسر می داند، مردود است زيرا توجه به مقصود متکلم نيزکارآمداست. ابوزيد دليلي پذيرفتني براي ناديده گرفتن اين جنبه ي مهم متن ندارد و نمي تواند به دليل تأکيد زياد دين داران بر مقصود مؤلف و تبعاتي که براي آن بر شمرده است، يکي از عوامل موثر متن را کنار بزند.اين روي آورد تکثر بی پایان متن، عدم ارائه معیار صدق وکذب کثرت گرایی دینی ونسبی گرایی محض را به دنبال خواهد داشت.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یکی از پیچیده ترین مفاهیم دینی، پدیده «وحی» است که تعاریف و تفاسیر گوناگونی از این مفهوم ارائه شده است. با مراجعه به آثار اندیشمندان مسلمان این نکته فهمیده میشود که مفسرین و دانشمندان علوم قرآنی تالشهای فراوانی برای شناخت و تعریف این مفهوم داشتهاند تا به عمق معنای آن پی برده و تعریفی روشن از آن ارائه دهند. در میان این تعاریف دیدگاه نادر برخی از روشنفکران دینی به دلیل تعارض با ظواهر نصوص دینی و تبعات بحثبرانگیزی که در پی خواهد داشت، جای دقت و تأمل جدی دارد. هدف از این پژوهش بررسی آراء اندیشمند مصری، »نصرحامد ابوزید« درباره پدیده »وحی« و تقابل دیدگاه وی با اندیشه سنتی اسالم در این موضوع است. با بررسی دیدگاه ابوزید در این باره، به دست می آید که از نظر وی متن/نص دینی )قرآن( بازتاب فرهنگی زمانه است که این نظر در تعارضِ جدی با دیدگاه سنتی اسالم در این بحث قرار دارد؛ چرا که در دیدگاه سنتی، مفاهیم قرآنی دارای وجودی پیشینی و امری محتوم است و در لوح محفوظ قرار دارد. پذیرش دیدگاه ابوزید در این باب تبعات جبرانناپذیری در پی خواهد داشت. برای روشن شدن این نظر، در این پژوهش ابتدا با مراجعه به آراء اندشمندان سنتی مسلمان سعی شده است، دیدگاه سنتی اسالم در باب وحی بیان شود و سپس با دقت در دو کتاب معنای متن و نقد خطاب دینی - که بیشترین بازتاب آراء ابوزید درباره مفهوم وحی را در خود داشته است- به نقد و بررسی دیدگاه ابوزید درباره ماهیت وحی و دالیلی که برای دیدگاه خویش بیان میکند، پرداختهایم. از بررسی دیدگاه ابوزید این نتیجه به دست میآید که وی با عقیده به تاریخمندی قرآن از یک سو و انسانی بودن الفاظ وحی از سوی دیگر به این نتیجه میرسد که قرآن کتاب پیامبر است، نه کتاب اهلل که این نظر هم مخالف آیات قرآن و هم مخالف برخی از احادیث و روایات است. از این روی ضروری به نظر می رسد که دیدگاه این اندشمند نیازمند بررسی و تطبیق با دیدگاه سنتی اسالم است.

نصر حامد ابوزید ( نماینده جریان نومعتزله) برخلاف دیدگاه اکثر فلاسفه و متکلمان اسلامی در موضوع وحی، گاهی وحی را مترادف با الهام و گاه یکسان با تجربه دینی می‌انگارد و نقش فاعلی پیامبر در فرایند وحی را تقویت و با ادعای گفتمانی بودن و تأثیرپذیری از فرهنگ زمانه، تاریخ‌مندی قرآن را توجیه می‌کند. مسأله تحقیق حاضر این است چه اشکالات عقلی و نقلی بر ادّعاهای وی خصوصاً ادعای اصالت فاعلیت پیامبر و گفتمانی و تاریخ‌مندی قرآن مترتب است؟ در تحقیق حاضر با بررسی تطبیقی دو دیدگاه فوق به روش توصیفی ـ تحلیلی، به یافته ‌های زیر دست می‌یابیم: الهی بودن توأمان محتوا و الفاظ وحی، نقش قابلی پیامبر در فرایند وحی، فراتاریخی بودن قرآن، غیریّت مقوله مواجهۀ ملازم با دریافت حقائق (تجربه وحیانی) از مقوله حقائق دریافتی از عالم غیب؛ بطلان گفتمانی بودن و تاریخ‌مندی قرآن به دلیل مغایرت مبانی و لوازم آن با اصول مسلم عقلی ( ادله برون دینی ) و مخالفت با ادله نقلی(ادله درون دینی).

درس‌گفتار «وحی‌شناسی دکتر سروش» از عبدالحسین خسروپناه در هشت جلسه به نقد و بررسی اندیشه های دکتر سروش و مکاتبه ایشان با آیت الله سبحانی می‌پردازد.

ترجمه ماشینی: آنچه از این تحقیق استنباط می شود این است که هدف محمد سعید العشماوی و نصر حامد ابوزید اصلاح برخی مغالطه های تاریخی در تفسیر و قرائت آیات حکومت الهی با حذف حرمت و افسانه آنهاست. شخصیتی از ایدئولوژی های فایده گرایانه ارتدوکس دینی جزمی که ثابت و تکراری باقی مانده است.در اندیشه اسلامی تا عصر حاضر که متأسفانه نتایج فاجعه باری به همراه داشته است و شاید خطرناک ترین آنها تبدیل ایمان به ایدئولوژی به دلیل ابزاری بودن دین برای مقاصد دنیوی و سیاسی و تا حدی که به پایان تکفیر اندیشه رسید.

ترجمه ماشینی: هدف این مقاله جداسازی منابعی است که از منظر معرفتی به پروژه های فکری میراث اسلامی تغذیه می کردند. که با پروژه های متعددی روبرو شد که از جمله آنها می توان به پروژه های حسین مروه، محمد عابد الجابری، الطیب تیزینی، محمد ارکون و ... اشاره کرد. پروژه مرحوم نصر حمید ابوزید (1943-2010) یکی از این پروژه‌ها محسوب می‌شود که این مقاله الگوبرداری می‌کند.در پاسخ به این سوال که با توجه به رویکرد میشل فوکو فیلسوف و متفکر فرانسوی (1926-1984) سعی در استفاده از روش فسیلی برای یافتن دارد. مهم ترین آن مراجع. بنابراین، این مقاله تلاشی در جهت شناخت مبانی یکی از این پروژه هاست. که بدون درک و ایستادن بر برخی از آنها; ما نمی توانیم این پروژه ها را ارزیابی کنیم، آنها را قضاوت نکنیم، و میزان خدماتی که آنها به اندیشه اسلامی عرب و اندیشه بشری ارائه کردند را بدانیم.

ترجمه ماشینی: این مطالعه علمی حقایق زیر را برجسته می کند: - مفهوم نظریه هرمنوتیک در زمینه تاریخی، چارچوب فرهنگی و محیط اجتماعی آن. - مبانی تشکیل دهنده نظریه هرمنوتیک در طی مراحل پیدایش آن در چارچوب اندیشه مدرن غربی. - ممنوعیت دانلود نظریه هرمنوتیک بر متون حقوقی توسط متفکران مدرن عرب. بی توجهی به ابزار پزشکی قانونی در برخورد با متن قرآنی. شدت تعصب نسبت به میراث عربی-اسلامی و عجله در قضاوت آن. این پژوهش با عنوان: قواعد هرمنوتیکی قرائت قرآن کریم به روایت نصر حمید ابی زید، «خوانشی انتقادی از برنامه‌های درسی و الگوها» بود.