جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در آغاز سده سوم هجری، میراث حدیثی کوفه به قم منتقل شد و مدرسه‌ای در شهر قم شکل گرفت که علی‌رغم تمرکز بر حدیث، به عنوان بزرگ‌ترین مرکز نشر حدیث شناخته می‌شد. این مدرسه با دارا بودن ویژگی‌های کلامی، در یک زنجیره مستمر از اندیشمندان و صاحبان آثار، نقش مهمی در تاریخ کلام امامیه ایفا کرد و مدرسه‌ای کلامی را به وجود آورد. مدرسه قم، در روش و شیوه کلامی، ادامه‌دهنده جریان محدثْ متکلمان کوفه بود. با اینکه در این مدرسه راویان متعددی فعالیت داشتند، نظام معرفتی قمی‌ها به شکلی منظم در چهار کتاب تألیفی «المحاسن» برقی، «بصائرالدرجات» صفار، «الکافی» کلینی و «التوحید» صدوق قابل ردگیری است. استفاده از عقل با رویکرد وحیانی توسط برقی، نص‌گرایی صفار، عقل‌محوری و تأکید بر قرآن توسط کلینی، و بهره‌گیری محتاطانه از عقل توسط شیخ صدوق را می‌توان از نتایج مدرسه کلامی قم دانست. بر این اساس، احمد برقی بر این باور است که مهمترین ویژگی هر فرد در زندگی، عقل و دین اوست که سایر ویژگی‌ها نیز در پی آن می‌آید. او تأکید می‌کند که برجسته‌ترین نیروی در وجود انسان، نیروی عقل است؛ چرا که حیا و دین پس از آن قرار می‌گیرند. در نگاه صفار، از حدیث ثقلین و سایر احادیث می‌توان نتیجه گرفت که قرآن ثقل اکبر و اهل‌بیت ثقل اصغر هستند و این دو تا روز قیامت از یکدیگر جدا نمی‌شوند. شناخت کامل و معرفت حقیقی به سراسر قرآن، به ویژه بطون آن، تنها در اختیار اهل‌بیت است. بر اساس دیدگاه صفّار، قرآن به همراه تفسیر امام به‌عنوان منبع معرفت شناخته می‌شود. در گزارش‌های او، اهل‌بیت به‌عنوان رفع‌کنندگان اختلافات معرفی شده‌اند. از منظر شیخ کلینی، عقل به تنهایی نمی‌تواند راهگشای بشر باشد و باید تحت هدایت علم الهی، وحی و نقل قرار گیرد تا بتواند با تفکر صحیح و راهبردهای درست، انسان را به مقصد هدایت کند. کلینی معتقد است که خداوند همه نیازهای بشری را در قرآن نازل کرده و هیچ چیزی را فروگذار نکرده است. همچنین، هیچ حلال یا حرامی نیست که خداوند مرز و حدود آن را در قرآن مشخص نکرده باشد. او باور دارد که هیچ اختلافی در جهان نیست، مگر اینکه راه‌حل آن در قرآن آمده است، اما عقول انسانی به تنهایی قادر به درک کامل این راه‌حل‌ها نیستندبر اساس دیدگاه شیخ صدوق، وی عقل را به‌عنوان یک منبع مستقل برای معرفت و شناخت می‌پذیرد، اما با توجه به روایات منقول از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) که درباره ممنوعیت ورود غیرمتخصصان به عرصه علم کلام آمده است، با ورود افراد غیرمتخصص به این علم مخالفت می‌کند. بنابراین، بدون وجود غلو یا مخالفت، می‌توان بیان کرد که به‌کارگیری عقل در دیدگاه‌ها متنوع است. آنچه در مدرسه کلامی قم مطرح می‌شود، عقل تعاملی است. در این مدرسه، همه افراد بر استفاده از عقل به‌عنوان سومین منبع و کتاب و سنت به‌عنوان اولین و دومین منبع استنباط احکام و معارف اسلامی توافق دارند.

کتاب روایی «المحاسن» احمدبن‌محمد‌بن‌خالد برقی (متوفی274ق) به‌ عنوان یکی از منابع اصیل در نگارش کتب اربعه اولیه هم‌چون «الکافی» و «من لا یحضره الفقیه» بوده است. نویسنده کتاب با وجود این‌که در بین علمای رجالی از توثیق و وثاقت برخوردار می‌باشد اما از برخی مشایخ ضعیف، نقل حدیث داشته و درباره وی گفته‌اند: «یَروِی عَنِ الضُّعَفاء» که این ویژگی موجب نقد وی و چرایی نقل از ضعفاء شده است. بدین‌جهت مقاله حاضر به‌ روش توصیفی- تحلیلی درصدد راستی‌آزمایی عبارت مربوطه درباره احمدبن‌محمد‌بن‌خالد برقی است و این‌که چگونه شخصی می‌تواند توثیق شود در حالی‌که از مشایخی ضعیف در کتاب «المحاسن» استفاده نموده است. نتایج نشان می‌دهد که علمای رجالی متقدم و متاخر جز درباره شخصیت «أبوسُمینه» و «عبدالرحمان‌بن‌حماد»، در مورد دیگر مشایخ ضعیف اتحاد و هماهنگی ندارند و اعتقاد به‌ضعف مشایخ کتاب «المحاسن» توسط برخی از علمای متاخر نیز، نقل قول از ابن‌غضائری و بدون تحلیل است. هم‌چنین علت ضعف برخی از مشایخ بررسی‌شده از نوع غلو نسبی می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت که کاربست عبارت «یَروِی عَنِ الضُّعَفاء» درباره شخصیت رجالی ایشان چندان صحیح نیست. رویکرد برقی در استفاده از روایات مشایخ ضعیف را می‌توان به سه صورت دانست: اول این‌که خود احمدبن‌محمد‌بن‌خالد برقی اعتقادی به ضعف ایشان ندارد؛ دوم این‌که هرچند این مشایخ ضعیف هستند اما احمدبن‌محمد‌بن‌خالد برقی پس از اعتبارسنجی روایات ایشان، از روایات استفاده نموده و سوم این‌که برقی رویکردی ترکیبی در نقل از این مشایخ داشته است.

احمد بن ‌محمد بن‌خالد برقی از جمله اصحاب امام جواد، امام هادی و امام عسکریD و از محدثان بزرگ امامیه در قرن سوم هجری است. این مقاله به روش توصیفی، تحلیلی به دنبال مبحث روش‌شناسی استنباط برقی بر اساس کتاب «المحاسن» برجای مانده از این عالم شیعی است. برقی همچون پدرش محمد بن خالد از اصلی‌ترین انتقال‌دهندگان روایات معرفت اضطراری به قم بوده است. وی بیشتر روایات معرفت اضطراری را با چینشی خاص ذکر کرده که می‌تواند حاکی از دستگاه معرفتی خط فکری او باشد. او روایات مربوط به معارف را در باب «المصابیح الظلم» جمع کرده است. بعد از باب «العقل»، باب «المعرفة» را آورده و با ذکر روایتی معرفت اضطراری را بیان نموده که مردم به معرفت [استدلالی] تکلیفی ندارند و معارف [استدلالی] ‌از تحت سلطه و اختیار [بیشتر] انسان‌ها خارج‌اند. از اینکه برقی در باب «الدین» روایتی نقل نموده که دلالت بر باور او به‌ایمان موهوبی دارد، معلوم می‌شود معنای «اعطایی بودن ایمان» و «صنع الله بودن» آن در نظرگاه احمد برقی، ظاهراً چیزی بوده که منافاتی با اصل اختیار و اراده انسان نداشته است. همچنین از نگاه برقی، معارف فطری و موهوبی در «عالم ذر» با دیگر معارف انسان متفاوت‌اند، هر چند همه آن‌ها اضطراری و به تعبیر روایت «صنع الله»اند.

کتاب حاضر در مورد فضایل و مناقب حضرت رسول الله و اهل بیت عصمت و طهارت می باشد.

کتاب حاضر درباره شناخت پیامبر و فضایل ایشان می باشد که توسط ایت الله وحید خراسانی حفظه الله تالیف شده است.

برخورداری امام از علمی خاص و ویژه، که از جانب خداوند است، مورد اختلاف متکلمان امامی نیست؛ اما آنان همواره در دو مسئلۀ محوری پیرامون علم امام، اختلاف کرده‌اند: یکی گسترۀ علم امام و دیگری منابع علم امام. در روایات، منابع و سرچشمه‌های متعددی برای علم امام بیان شده است. اندیشمندان قم در کتاب‌های خود، روایاتی را ذکر و منابع علم امام را بیان کرده‌اند. این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی، به دنبال پاسخ به این پرسش است که دیدگاه اندیشمندان مدرسۀ کلامی قم دربارۀ منابع علم امام چه بوده است؟ این پژوهش با بررسی دیدگاه سه شخصیت ممتاز از سه جریان فکری حاکم بر قم، به این نتیجه رسیده است که این جریان­ها، ضمن پذیرش علم ویژه برای امام، به فراخور رویکردهای خود، در بیان و ذکر منابع علم امام با یکدیگر اختلاف­نظر داشته‌اند. «الهامی» و «وراثت» دو عنوان مهم برای منابع علم امام است که این مشایخ در آثار خود به آنها اشاره کرده‌اند.

پروفسور محمد علی امیر معزی، از شیعه پژوهان معاصر غربی است که در مباحث مربوط به امام شناسی شیعی، تحقیقات گسترده ای انجام داده است. وی استاد مدرسه مطالعات عالی سوربن است و كرسی شيعه شناسی كوربن در مدرسه عالی سوربن زير نظر او اداره می شود. وی رويکردی پديدارشناسانه نسبت به تشيع داشته و نخستين بار اين شيوه را در تأليف رسالۀ دکتری خود ـ به زبان فرانسه ـ با عنوان رهنمای الوهی در تشیع نخستین، به کار گرفته است. او در این کتاب کوشيده است برای امام شناسی شيعی، با عنایت به احادیث موجود در منابع اصیل امامیه، ساختاری منظم و هماهنگ ارائه کند و البته برای اين منظور از رويکرد پديدارشناسانه بهره گرفته است. نظريه امام شناسی شيعی، به عنوان کانون منظومۀ اعتقادی شيعه، مورد توجه امير معزی است که در اين راستا از مکتب هانری کوربن تأثیر گرفته است. یکی از مقالات مهم و قدیمی امير معزی، درباری صفار قمی است که در سال 1992م به نگارش درآمده است. کتاب بصائر الدرجات (تألیف صفار) معمولاً محور درس های دکتر امیرمعزی در سوربن است. او بعد از این مقاله، مباحث خود را در مقالات و کتب دیگر از جمله کتاب مذهب راز در خصوص امام شناسی از دیدگاه شیعه پیگیری کرده است.