جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارزش از مهم‌ترین عوامل موثر بر رفتار و فرآیندهای روانی است و به علت نقش و تاثیر آن از موضوعات مهم و قابل توجه در روان‌شناسی است که همواره مورد توجه برخی روان‌شناسان قرار گرفته است. این پژوهش قصد دارد اهمیت، نقش و تاثیر روان‌شناختی ارزش را در دیدگاه گوردن آلپورت و علامه طباطبایی مورد مطالعه قرار دهد. روش پژوهش تطبیقی از نوع توصیفی ـ تحلیلی و اکتشافی است، همچنین شیوه جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و ابزار جمع‌آوری اطلاعات کتب، مجلات علمی و فیش‌برداری بود. بر این اساس با بررسی آثار و منابع مرتبط، دیدگاه آن‌ها در مورد ارزش استخراج شده و توصیف گردید، سپس گزاره‌های به دست آمده مورد تفسیر روان‌شناختی و تحلیل و نتیجه‌گیری قرار گرفت. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که بر اساس دیدگاه گوردن آلپورت، ارزش بر مولفه‌های توجه، ادراک، فرآیندهای شناختی، انگیزش، بلوغ شخصیت، معنای زندگی، فرآیند کامل شدن و عمل فرد نقشی تعیین‌کننده دارد. همچنین بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی، ارزش‌ها از الزامات انجام اعمال انسان و واسطه میان ذهن و عمل انسان هستند که از ادراکات اعتباری تولید می‌شوند. ضمن آن که بر اساس این دیدگاه ارزش بر مبادی تولید اعمال انسان از جمله صورت علمیه، شوق و قوه فعاله تاثیر می‌گذارد و بر غایت انسان و حرکت او به سمت کمال و سعادت نقشی تعیین‌کننده دارد.

همان‌طور که می‌دانیم مولوی آمیزه ای است از دو آموزه متفاوت در عین حال به هم شبیه که یکی شریعت و دیگری طریقت است. استادان او در حوزه شریعت پدرش و محقق ترمذی و استاد و در واقع مراد او در حوزه طریقت شمس تبریزی است البته شایان ذکر است که پدرش و محقق ترمذی نیز اندک گرایشی به صوفیه داشته اند لذا مولوی هم با شریعت انس گرفته است و هم پا در مراحل طریقت گذاشته و بر همین اساس است که بسیاری در مورد مولوی گفته اند که در نگاه او برای رسیدن به کمال راهی جز طریقت نداریم و بیان کرده اند که این هیچ گاه به منزله فدا کردن شریعت در برابر طریقت نبوده است بلکه مولوی معتقد بوده است برای رسیدن به حقیقت که کمال محض است باید جاده طریقت را در پرتو شریعت پیمود و این دو لازم و ملزوم .همند مولانا در جای جای دفتر خود بر چنین نظری صحه گذاشته است و التزام شریعت و طریقت را تکرار کرده است با این وجود مواردی دیده میشود که یکی را بر دیگری ترجیح داده است و کار ما در این تحقیق این است با نگاهی دقیق تر این مساله را واکاوی کنیم و از لحاظ علمی بررسی کنیم که در عمل چگونه بوده است و بسامد دیدگاه او را در مثنوی و آثار علامه طباطبایی با کمک گرفتن از دیگر منابع معتبر و دیگر آثار او به اجمال مشخص سازیم و بررسی کنیم آیا چنین نظری در تمام مثنوی جاری است یا نه و بدینوسیله ارتباط شریعت و طریقت را در دیدگاه مولانا علامه طباطبایی بیشتر بشناسیم. لذا در این تحقیق نگارنده نیز بر آن است تا گوشه‌هایی از شریعت را که عمدتاً مغفول مانده است، بیان کند و شریعت در بیان مولانا و طباطبایی بسنجد. برای دسترسی به چنین مهمی نیاز است تا ابتدا مشخص شود که منظور از شریعت در لغت اصطلاح بزرگان دین و عرفان - با تمام ویژگی‌ها و تعاریف چیست و چه کسانی یا چه چیزهایی محدوده شریعت را مشخص می‌کنند. بدین وسیله تعریفی برای شریعت به‌دست می‌آوریم و با توجه به آن تحقیق را آغاز می‌کنیم تا حدود بررسی در مثنوی برای ادامه کار مشخص باشد.

شناخت مکی و مدنی آیات و سور قرآن کریم از دیرباز از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. در عصر حاضر نیز به علت ظهور دیدگاه‌های جدید و افکار بدیع در این حوزه، این موضوع اهمیت بیشتری پیدا کرده است. نوشتار پیش رو به جهت تقویت وزنه‌ی سیاق محوری علامه طباطبایی و به روش توصیفی تحلیلی با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. پس از انجام پژوهش و بررسی یازده آیه از آیات سوره‌ی نحل که در بررسی اولیه‌ی علامه طباطبایی مستثنی به شمار آمده‌اند، تفوق دیدگاه سیاق محوری علامه طباطبایی بر روایت محوری مشهور تقویت شده و شاهد این حقیقت بودیم که گستره‌ی فهم تدبری در آیات قرآن کریم، با استفاده از روش سیاق محوری بسیار وسیع‌تر شده و بابی که با حاکمیت روایات بعضاً معارض با معنای آیات و متعارض با یکدیگر بر تفسیر، به نظر بسته می‌آمد، فراروی محقق قرآن گشوده می‌شود.

پیشرفت‌های تمدن غربی در دو سده اخیر، موجب ایجاد رویکردهای مختلفی در میان اندیشمندان مسلمان درباره جایگاه و قلمروی حضور دین در دنیای مدرن شده است. عده ای تحت تأثیر اندیشمندان غربی دوره رنسانس، ضمن تأکید بر ناکارآمدی دین در پاسخ به نیازهای انسان امروزی، نجات جامعه را در محدود کردن قلمروی دین به امری شخصی دانستند. اما عده‌‌ای دیگر از جمله مفسران ضمن تأکید بر کارآمدی اسلام در همه عرصه‌های حیات بشر وظیفه خود را یافتن پاسخ‌های درخور، برای نیازهای جدید و متنوع جامعه امروزی با شیوه استنطاق قرآن دانستند و در این ضمن با اشاره به مبانی نظری و شیوه-های عملی تمدن غربی به ارزیابی و نقد آنها هم پرداختند. در میان این مفسران، نقش علامه طباطبایی در رویکرد نقادانه به تمدن غربی به‌ویژه از زمان روشنگری که یکی از مراحل مهم این تمدن به شمار می-آید، بسیار برجسته است. در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای اطلاعات مربوط به مبانی نظری و شیوه‌های عملی تمدن غرب در عصر روشنگری در تفسیر المیزان گردآوری و با روش توصیفی- تحلیلی تبیین شده است. از مهم‌ترین مبانی تمدن غربی که در المیزان مطرح و نقد شده می‌توان به پوزیتویسم، اومانیسم، نسبیت اخلاق، دموکراسی اشاره کرد. در میان شیوه‌های عملی هم مسائلی چون آزادی زن، کاپیتالیسم بشتر مورد توجه علامه قرار گرفته است. بر اساس نظر علامه طباطبایی ادعای ناکارآمدی قوانین دین در عصر حاضر و برتری مبانی نظری و شیوه‌های عملی تمدن غرب، باطل است زیرا تمدن غربی در بعد نظری و عملی سرشار از تناقض، ناتوانی در سعادت مردم و محدود به بازه زمانی دنیاست. علامه ضمن روشن کردن نسبت مادیگرایی با اندیشه تقلیدی بودن دین، اصل مادیگرایی را منجر به رواج خرافه‌های اجتماعی متعدد دانسته‌اند. در حوزه اخلاق نیز قائلان به نسبیت اخلاق مطالبی را مطرح کرده‌اند که علامه طباطبایی با استدلالاتی دقیق از جمله تبیین طبیعت نوعیه و تطبیق آن با اجتماع شخصی و نیز تذکر به خطاء در تشخیص و تفاوت مصادیق و... به آنها پاسخ داده و اطلاق اخلاق را به اثبات می‌رسانند، در مورد دموکراسی به‌عنوان قله افتخار و ادعای تمدن غرب نیز، علامه پس از رد صفت اکثریت از دموکراسی به ناکارآمدی آن در بعد اخلاق پرداخته و بیان می‌دارند که دموکراسی غربی تنها قابلیت مدیریت ظواهر و امور مادی و نه معنوی را دارد. در بخش دیگری، ایشان به شیوه‌های عملی تمدن غرب اشاره دارد، یکی از این اصول، جایگاه زن و آزادی اوست که پس از بیان مفهوم صحیح آزادی و نیز محدودیت‌های معقول آن، آزادی زن در غرب را وسیله‌ای برای دست‌یابی به خواسته‌های دنیوی این جوامع دانسته که از زن به‌عنوان ابزاری برای تسهیل این روند استفاده می‌شود، و اما در مورد ساختار اقتصادیِ این تمدن، که همان سرمایه‌داری است، ایشان این نظام مالی را از ریشه باطل، و عاملی در ایجاد تضاد طبقاتی، و تقسیم جامعه به دو دسته بسیار فقیر و بسیار غنی می‌داند.

تفسیر المیزان یکی از آثار مبرّز شیعی است که تا حدّ بسیار زیادی مورد توجه مفسران و قرآن‌پژوهان معاصر قرار گرفته است. صاحبان آثار قرآنی معاصر که به‌طور کم ‌نظیری به تمجید از شخصیت و مقام علمی علامه طباطبایی و همچنین جایگاه تفسیر المیزان پرداخته‌اند، اغلب به استناد و بهره‌گیری از نظرات مؤلف المیزان و تأیید آرای ایشان پرداخته‌اند. مهم‌ترین جنبه‌های تفسیر المیزان که بیشتر مورد توجه اندیشمندان قرآنی قرار گرفته است، غالباً معطوف به روش تفسیری قرآن به قرآن و بهره‌گیری از دلالت‌های قرآنی و قراین درون‌‌متنی می‌باشد که در مواردی ازجمله: تحلیل مباحث نحوی و ادبی در فهم معنا و مفاد کلام، تعیین معانی و مفاهیم واژگان و عبارات قرآنی که خود مشتمل بر موارد متعددی از روش‌های معناشناسی می‌باشد، تعیین مصادیق و عبارات قرآنی که از طرق مختلفی به دست می‌آید، کشف معانی و مفاهیم آیات با توجه به ارتباط معنایی موجود در قرآن که غالباً بر تحلیل روابط معنایی بین عبارات و آیات و اجزاء و ساختار آن استوار می‌باشد، همچنین دیگر انواع روابط معنایی موجود در آیات ازجمله: تعلیل، تکمیل و تتمیم، اجمال وتبیین(مجمل و مبیِّن)، بدل و مبدلٌ‌منه، حال و صاحب حال، ظرف و مظروف، موکِّد و موکََّد، تقدّم و تاخّر، قسم و جواب قسم، ارتباط معنایی(شبکه‌ای) چند آیه با هم، ارتباط یک آیه با آیاتی از سوَر دیگر، هم‌معنایی دو یا چند آیه و... قابل بحث می‌باشد. مفسران در موارد متعددی نیز ازجمله: مباحث نحوی و ادبی، معناشناسی واژگان قرآنی، تعیین مصادیق واژگان و عبارات قرآنی، بیان معانی و مفاهیم عبارات و آیات، بیان غرض سوَر و... به تأیید نظرات علامه طباطبایی پرداخته‌اند. البته گستردگی بهره‌گیری از نظرات علامه و تأیید نظرات ایشان، به معنای صحت و تأیید همه‌ی دیدگاه‌های ایشان نیست، بلکه گروهی نیز -گرچه از نظرات ایشان بهره برده‌اند- در موارد قابل توجهی به برخی از نظرات تفسیری ایشان نقدها و اشکالاتی وارد نموده‌اند و در مواردی ازجمله: مباحث نحوی و ادبی، معناشناسی واژگان و عبارات قرآنی، تشخیص مصادیق قرآنی، کشف معانی و مفاد آیات و... با ادله‌ی مختلفی نظیر: مغایرات نظر علامه با آیات قرآن، عدم دلالت آیه بر تفسیر علامه، عدم توجه به قراین درون متنی، ناسازگاری با سیاق، بدون شاهد و قرینه بودن نظر علامه، مخالفت نظر علامه با نظر مشهور، مخالفت با قرآن و آموزه‌های قرآنی و... به نظرات علامه اشکالاتی وارد نموده و به نقد و رد آرای ایشان پرداخته‌اند. در چنین مواردی بعد از ذکر دیدگاه ناقدان و علامه، با توجه به نظرات مفسران مشهور فریقین، دلایل عقلی، نقلی و... به داوری پیرامون این تضارب آراء پرداخته شده که نتیجه‌ی داوری در این زمینه چنین می‌باشد که در مواردی این نقدها صحیح و معتبر بوده ولی در بیشتر موارد نظرات ناقدان به دلایلی از جمله: نقل ناقص و ناصواب نظرات علامه، نسبت دادن نظرات دیگران به علامه، عدم درک صحیح نظرات علامه، بدون دلیل بودن نظرات ناقدان و... از اعتبار لازم برخوردار نبوده و نظر صاحب المیزان ارجح می‌باشد.

دین مقدس اسلام از جامع ترین و کامل ترین ادیان الهی است.که برای به سعادت رساندن انسان‌ها قوانین و احکام بیان فرموده، بیان قوانین و احکام را واگذاری به خاتم الانبیا پیامبر اسلام صلی الله علیه ‌ واله و ائمه معصوم علیه السلام نمودند که هر حکمی الهی در جای خودش از اهمیت خاص خودش برخوردار است. یکی از احکام الهی مسئله امر به معروف و نهی از منکر هست که از واجبات است و بر هر مرد و زن مسلمان واجب است. امر به معروف و نهی از منکر در مقایسه با دیگر واجبات از اهمیت ویژه ای برخوردار است و حتی به عنوان زمینه ساز تحقیق دیگر واجبات می‌باشد .به همین جهت فقهای بزرگوار به بررسی و بیان احکام الهی همت گماردند و همه ی مسائل عملی را برای ملکفین بیان نمودند، یکی از این مسائل مسئله مهم امر به معروف و نهی از منکر است لذا برای تحقیق موضوع ابعاد فقهی امر به معروف و نهی از نظر علامه طباطبایی (که ایشان هم مفسر است و هم فقیه جامع الشرایط، بسیار حائز اهمیت است. لذا در این تحقیق شرایط وجوب و شرایط آمر به معروف و ناهی از منکر و آثار و فواید اجتماعی و فردی امر به معروف و نهی از منکر از نظر ایشان مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. زیرااز آنجایی که امر به معروف و نهی از منکر هم مبنای قرآنی و هم مبنای روایی و فقهی دارد، از همین جهت اهمیت این موضوع هم در قوانین حکومتی و معاشرت اجتماعی و زندگی فردی باعث رشد و ترقی و کمال هر حکومت و اجتماع و فرد می شود و به آن هدف و راه که منتهی به سعادت دنیا و آخرت است منجر می شود.

یکی از مهمترین هدایای که خداوند متعال به انسان عطا فرموده، این است که او را جانشین در زمین قرار دهد و با آیات فراوان از جمله «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً» و «وَیَسْتَخْلِفَکُمْ فِی الْأَرْضِ» و «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّهً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ» به آن تصریح فرموده است. خداوند تبارک و تعالی استخلاف انسان را اعلام و در آیاتی تصریح فرمود است. که علما و مفسران به تبیین این جانشینی و چگونگی آن پرداخته اند از جمله علامه طباطبایی(ره) که مفسر و دارای آرای اجتماعی است و همچنین شهید صدر (ره) که نظرات اجتماعی جدیدی دارد که برگرفته از قرآن به ویژه در مسئله استخلاف است. خلافت و جانشینی مهمترین نقش انسان روی زمین است و ایجاد روابط اجتماعی بر اساس مفهوم جانشینی الهی است، زیرا خداوند متعال برای انسان فضایی برای خلاقیت، توسعه و تکامل گذاشته است. محقق بر آن است که به برسی و تحلیل استخلاف با توجه به آرای علامه طباطبایی و شهید صدر بپردازد. و هدف این پژوهش برسی آرائ این دو اندیشمند و نمایش آرائ ارزشمند علامه طباطبایی (ره) و شهید محمد باقر صدر(ره) بدست می آید. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی در توصیف و تحلیل متون قرآنی استخلاف، و آرائ دو اندیشمند در باره این آیات است.از مهم ترین نتایج این پژوهش این است که ، علامه طباطبایی معتقد است که خلافت منحصر به حضرت آدم (علیه السلام) نیست، بلکه فرزندانش بدون تخصص از آن بهره می برند. آیات قرآن کریم، دلالت بر این دارد که خلافت به انسان می رسد و منحصر به یک نفر که حضرت آدم (علیه السلام) باشد، نیست.شهید صدر استخلاف را با چهار رکن بیان کرد: المستخلِف که خدای سبحان است والمستخلَف یعنی انسان والمستخلف علیه یعنی زمین و آنچه در آن است ، و رکن چهارم که در آن رابطه معنوی بین انسان و زمین برقرار می شود که انسان و هم نوعش را به خلافت پیوند می دهد که ارزش های جامعه را در بر می گیرد.

یکی از پایه های دین و یکی از ارکان ایمان بعد از اصل توحید، اصل معاد است. اعتقادات دینی، به ویژه اعتقاد به معاد، در تربیت انسان ها آثاری دارد و موضوع معاد در آیات بسیاری از قرآن کریم (کتابی که هدف اصلی آن هدایت مردم و تربیت مردم است) ذکر شده است. این که بسیاری از سوره های پایانی قرآن به طور کامل یا عمدتاً از معاد و مقدمات و نشانه‌ها و پیامدهای آن صحبت می کنند، گواه گویا بر این مدعاست. بر این اساس، هدف این پایان نامه شناخت آثار تربیتی اعتقاد به معاد در عرصه اخلاقی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی از دیدگاه علامه طباطبایی با محوریت تفسیر المیزان است. روش تحقیق، روش ترکیبی (ترکیب توصیفی و تحلیلی) است و در گردآوری مطالب از کتب احادیث، تاریخ و تفاسیر قرآن کریم و ... استفاده شده است. در این تحقیق پس از بیان کلیات و مفاهیم ابتدا به موضوع آثار تربیتی اعتقاد به معاد در عرصه اخلاقی (در فصل دوم)، عرصه اقتصادی (در فصل سوم) و عرصه سیاسی - اجتماعی (در فصل چهارم) پرداخته ایم. نتایج تحقیق حاکی از آن است که آثار تربیتی اعتقاد به معاد در عرصه اخلاقی شامل افزایش تقوا، کاهش غفلت، توبه، افزایش حسنات، تعدیل امیال، مراقبه و محاسبه و ... شده و آثار تربیتی اعتقاد به معاد در عرصه اقتصادی عبارتند از انفاق، عدم بخل، ترک ربا، کسب حلال و نخوردن حرام و... و آثار تربیتی اعتقاد به معاد در عرصه سیاسی و اجتماعی شامل عدالت اجتماعی، مسئولیت اجتماعی، تامین امنیت اجتماعی، افزایش امید به آینده در جامعه و ... می باشد .

این مقاله با رویکرد تحقیق در زمینه آثار علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی به بررسی جایگاه حقوقی زن و تاثیر آن بر رشد و تعالی خانواده در منظر علامه طباطبایی (ره) و آیت‌الله جوادی آملی می‌پردازد که در حقیقت پژوهش در قرآن، روایات و سیره‌ی پیامبر(ص) و معصومین (ع) می‌باشد. آیا علامه طباطبایی(ره) در آثار خود به جایگاهی برای نقش حقوقی زن در تعالی خانواده پرداخته-اند؟ آیا استاد جوادی آملی در آثار خود به جایگاهی برای نقش حقوقی زن در تعالی خانواده پرداخته-اند؟

معرفت چیست؟ و چه مبنا و بنیادی معرفت را امکان‌پذیر ساخته است؟ علامه طباطبایی و مارتین هایدگر با آنکه در دو سنت فلسفی متفاوت می‌زیستند لکن هردو با تبیینی هستی‌شناسانه به این پرسش پاسخ داده‌ و حقیقت و بنیاد معرفت را به نحوه‌ای «حضور» بر‌گردانده‌اند. علامه طباطبایی با نظریه «بازگشت علم حصولی به علم حضوری» خود نشان می‌دهد که هرعلم حصولی مجاز و اعتباری اضطراری است که به‌پشتوان? یک علم حضوری پیدا شده است. هایدگر نیز معتقد است معرفت نظری اولین مواجهه آدمی با عالَم نیست و پیش از آن، دازاین به‌واسطه در-جهان-هستنش یک نوع فهم حضوری و شناخت عملی از عالَم دارد که معرفت نظری انشقاق و انعکاسی از این فهم حضوری او است. بنابراین هر دو فیلسوف با وجود تفاوت در مبانی، قائلند معرفت نظری مبتنی بر معرفتی حضوری است.در این پایان‌نامه، در یک فصل، با بیانی نسبتاً نو دیدگاه علامه طباطبایی در باب «علم به مادیات»، «ملاک تقسیم علم به حصولی و حضوری»، «چگونگی پیدایش معقولات اولیه و معقولات ثانیه» و «کیفیت مجاز بودن علم حصولی» تقریر شده و در نهایت «هستی» به‌عنوان بنیاد هرگونه معرفت معرفی می‌شود. در ادامه، در فصلی دیگر، دیدگاه هایدگر با تبیین «سوبژکتیویسم به‌عنوان ریش? معضل معرفت»، «هویت وجودی دازاین به‌عنوان در-جهان-هستن» و «معرفت به‌عنوان شیوه‌ای از در-جهان-هستن» شرح و بسط داده ‌شده و مشخص می‌شود که معرفت نظری در-جهان-هستنی نظری است که انشقاق‌یافت? از در-جهان-هستنِ عملی دازاین است. سپس با توجه به مسئله حقیقت از منظر هایدگر روشن می‌شود که «هستی» بنیاد نهایی حقیقت ومعرفت است. در فصل پایانی، با بررسی تطبیقی و مقارنه‌ای میان وجوه مختلف دیدگاه این دو فیلسوف همچون «طرح مسئله معرفت و مسئله هستی»، «اگزیستانس دازاین و وجود بالقوه انسان» و «پروا و عقل»، تلاش می‌شود با یافت نقاط همگرایی و واگرایی درتحلیل آنها، شناختی تازه‌ و جامع از اید? «معرفت به‌مثابه حضور هستی» به‌دست آید.