جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر در دو بخش نخست شامل گفتارهایی است درباره‌ی "عشق" با مضامینی نظیر "مصاف عقل و عشق"، "تفاوت عشق با هوس"، "عشق، هدیه‌ی آسمانی"، "هفت شهر عشق"، "نشانه‌های کوثر عشق"، "عشق هدف نه وسیله"، "عشق جامع اضداد است"، "مبارک بودن وصل و هجران"، "تجربه‌های عاشقی" و "شیوه‌ی مناجات اهل دل". در بخش دوم نیز مقاله‌ای با عنوان "اصالت وجود، اصالت عشق است" درج گردیده است. این مقاله به مناسبت دومین همایش جهانی حکیم ملاصدرا در تاریخ 83/3/5، عرضه شده است. گفتنی است نگارنده در این مقاله به حقیقت عینی و واقعیت‌ خارجی "عشق" توجه داشته و تفسیر عشق را بر پایه‌ی "اصالت"، "وحدت" و "تشکیک وجود" می‌داند.

اين کتاب در پنج فصل تنظيم شده است که فصل اول کليات اختصاص دارد؛ در فصل دوم به تاريخچه بحث پرداخته شده است. در سومين فصل، عشق از ديدگاه مولانا جستجو مي‌شود. در فصل چهارم، نظريات ملاصدرا در باب عشق موردبررسي قرار مي‌گيرد و بالاخره در فصل پنجم که فصل پاياني است، به نتيجه‌گيري بحث، نقدها، ديدگاه برگزيده و پيشنهادهاي احتمالي پرداخته مي‌شود.

سخن از ماهیت انسان در آثار هیدگر بیش از همه در دو اثر او ـ وجود و زمان؛ و نامه در باب اومانیسم ـ به چشم می‌خورد که می‌کوشد بر پایۀ تبیین نسبت انسان با وجود به تعریف انسان بپردازد. در وجود و زمان پرسش اصلی هیدگر از معنای وجود است؛ وجودی که در افق «زمان» از چهرۀ او پرده‌برداری می‌شود. اما در رسالۀ نامه در باب اوماتیسم هیدگر به واکاوی ماهیت انسان بر اساس نگاه تاریخی می‌پردازد، ولی این نگاه تاریخی تماما نگاه آنتولوژیک و هستی‌شناسانه نیست، بلکه نگاه تاریخی در اینجا تاریخ تقویمی هم است. مسئلۀ انسان‌شناسی در حکمت اسلامی غالبا در ذیل عنوان علم‌النفس مطرح شده است. انسان‌شناسی ملاصدرا یک انسان‌شناسی الهی است. او معتقد است که حقیقت آدمی نفس اوست و بر اساس تعریف نفس انسان قابل شناسایی است اما نفس انسان از حیث این که یک امر بسیط است نه می‌توان برای او تعریفی ـ به حد ـ کرد و نه می‌توان بر وجود او برهان اقامه کرد. نقش آدمی به لحاظ بساطت ذاتی‌اش قابل شناسایی نیست اما از حیث افعال و انفعالات و کارکردش و تعلق آن به بدن، قابل تعریف و شناسایی است و بر وجود او نیز به این اعتبار می‌توان برهان اقامه کرد. نگارنده در این کتاب بر آن است که از طریق مقایسۀ آراء انسان‌شناسانه هیدگر و ملاصدرا به برخی ابهامات و پرسش‌ها در باب حقیقت انسان، از رهگذر آشنایی با آراء این دو فیلسوف، پاسخ دهد، سپس پاره‌ای از نقاط ضعف و قوت تحقیقات فلسفی این دو فیلسوف را در باب انسان‌شناسی معرفی و بستری فراهم نماید تا از طریق تعامل و تشریک مساعی فلسفی و با تکیه بر ظرفیت مشترک موجود در فرهنگ و تفکر فلسفی بشری، گامی به سوی شناخت دقیق‌تر و بهتر حقیقت آدمی بردارد.

ابن‌‌سینا به عنوان بزرگِ مشائین در عالم اسلام، تفکر مشائی را بسط داده و نظرات و آرای مهمی را نیز مطرح کرده است. هرچند او به فیلسوفی مشائی معروف است، ولی این نسبت چندان صحیح نمی‌‌نُماید و او در تفکر خود رو به تعالی نهاده است. اوست که نخستین‌بار اصطلاح «حکمت متعالیه» را به‌کار برده است. بر اساس «تعالی در تفکر سینوی» تفکر شیخ نه‌تنها مشائی نیست، بلکه بسیاری از اصول و مبانی «حکمت متعالیه» در آن قابل ردیابی است؛ حال سخن در این است که آیا شیخ در بحث حرکت در مقوله جوهر، مشائی باقی مانده است و یا این‌که در این مسئله نیز رو به تعالی نهاده است و هرچند به حرکت در آن مقوله تصریح نکرده است، ولی می‌‌توان نشانه‌‌هایی از وجود حرکت جوهری را در تفکر او یافت. نگارنده در پرتو «تعالی تفکر سینوی» معتقد است که موضع انکاری شیخ - در مباحث حرکت - دیدگاه نهایی او نیست، بلکه نظر نهایی وی وجود حرکت در مقولۀ جوهر است؛ این مطلب از عبارات و آرای شیخ در غیر مباحث حرکت به‌ویژه مباحث نفس‌شناسی قابل استنباط است. در این نوشتار شواهدی بر تقویت موضع اقبال شیخ به حرکت جوهری ارائه می‌‌دهیم.

در باب تفسیر هستی و تحلیل مراتب عالَم‌، عالمِ مثال به عنوان مرتبه‏ای از مراتب سه‏گانه هستی در مکتب اشراقی و صدرایی مورد پذیرش قرار گرفته است‌‌. شیخ اشراق به جهت محال بودن انطباع صُور خیالی کبیر در صغیر طرح عالم مثال منفصل را وجهۀ همت خویش قرار داده و معتقد است قوۀ خیال انسان‌، مادی بوده و در ادراک صرفاً نقش اِعدادی دارد، به‏نحوی که نور اسفهبدی به نحو اشراقی صُور خیالی را در همان عالم مُثُل معلّقه می‏بیند‌‌. ملاصدرا نیز اگر چه اصلِ وجود عالم مثال و برخی ویژگی‌ها آن نظیر تجرّد از ماده و تقیّد به تعلّقات مادی را می‏پذیرد‌، اما با مبانی خاص خویش‌، افق جدیدی از این عالم ارائه کرده و ابداعاتی پدید ‏آورده است‌‌. وی با اثبات تجرّد تمام قوای ادراکی انسان از جمله قوۀ خیال‌، آن را به مبادی عالی هستی مرتبط ساخته و با اعتقاد به خلاقیّت نفس‌، افاضات مثال منفصل را موجب آمادگی نفس برای خلق صُور خیالی می‏داند و از این روی به رهیافت‏های معرفتی و الهامی ویژه‏ای دست یافته است‌‌.

با توجه به روايات متعدد از ائمه (ع)، صراط از مواقف قيامت است اما اختلاف روايات در مورد آن، بستر تفسيرهاي متفاوتي را فراهم ساخته و هر يك از انديشمندان بزرگ اسلامي، تبيين ويژه‌يي از صراط بدست داده‌اند. ملاصدرا در مقام فيلسوف و مفسر قرآن كريم،‌ ‌بر اساس مباني فلسفي خاص خود و با در نظر گرفتن روايات ائمه (ع)، در تبيين عقلي اين آموزه كوشيده و بر اين مبنا كه قيامت را باطن دنيا ميداند، پل صراط را بروز و ظهور و تجسم صراط دنيوي انسان و باطن آن دانسته است. اين مقاله با روش توصيفي تحليلي، ضمن شرح و بسط ديدگاه ملاصدرا دربارة حقيقت صراط و مسائل پيراموني آن، نظير كاربردها و ويژگيهاي صراط، تجسم صراط در آخرت، رابطة صراط با ائمه و اولياي الهي و نيز معيار سعه و ضيق صراط و نيز اشارة اجمالي به نكات مطرح در آيات و روايات دربارة اين مسائل، به سنجش تبيين صدرايي بر اساس آموزه‌هاي ديني مي پردازد و مي كوشد ميزان سازگاري تبيين صدرايي با آيات و روايات را نشان دهد.