آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

علم دینی منظومه‌ای معرفتی دربارۀ جهان واقع است. تحقیق در مبانی فلسفی علم و مبانی دین‌شناختی نخستین گام به سوی سامان علم دینی است. پیدایش اصطلاح علم دینی در جامعۀ علمی کشور به محور برخی مجادلات مبدل گشته است، به گونه‌ای که در میان موافقان و مخالفان، با تقریرهای گوناگونی مواجهیم. توجه به میزان گستردگی نزاع موجود، نمایانگر این امر است که تنها بیان پذیرش یا عدم‌پذیرش علم دینی از جانب متفکران، به سبب تقریرهای متنوع، نظریۀ صاحب‌نظران را به‌وضوح ترسیم نخواهد کرد. بازخوانی مکرر دیدگاه‌ها به تنقیح محل نزاع و استحکام تقریر می‌انجامد. از میان قائلان به امکان علم دینی، به سبب اهمیت نظریۀ آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله مصباح یزدی و دکتر گلشنی، نظریۀ علم دینی ایشان مقایسه و بر همین مبنا به جایگاه عقل و وحی در نظریات هر یک از این متفکران اشاره شده است. این نوشتار در پی آن است که با مقایسۀ دیدگاه‌ها، گامی در جهت روشنی مباحث علم دینی بردارد.

در این پژوهش که با عنوان «انتظار بشر از دین» از منظر اندیشمندان مسلمان خصوصاً استاد جوادی آملی و دکتر سروش می باشد، این مسأله مطرح است که انسان ها چه نیازی به دین دارند و دین چه انتظاری از انسان. هر چند در این مسأله، دیدگاه ها و رویکردهای گوناگونی وجود دارد، ولی در این پژوهش این بحث را از دیدگاه نظریه پردازان معاصر در حوزة دین شناسی، خصوصاً استاد جوادی آملی و دکتر عبدالکریم سروش بررسی و تحلیل نموده ایم. در ابتدا به تبیین موضوع پرداخته شده و اینکه آیا این دو پرسش «انتظار بشر از دین» و «انتظار دین از بشر» قابل جمعند؛ سپس به تحلیل و بررسی این که آیا پرسش فوق، یک رویکرد درون دینی دارد یا برون دینی، پرداخته شده است و پس از تبیین آنها، به بیان فواید و کارکردهای دین از منظر این دو متفکر و همچنین این که رابطة دین با اخلاق و دین با دنیا و آخرت چگونه است و چه تفاوتهایی در این زمینه در آراء آنها وجود دارد. سرانجام در بررسی مسأله به ریشه یابی اختلافات و علت تفاوتها دیدگاهها پرداخته شده و از آن جا که اساس تفکر استاد جوادی آملی بر مبنای خدا محوری و دکتر سروش بر مبنای انسان محوری می باشد، تفاوت فاحشی در پاسخ این دو به پرسش «انتظار بشر از دین» دیده می شود و در پایان در یک مقایسه و ارزیابی نتیجة مورد نظر ارائه شده است.

در این پژوهش که با عنوان رابطه دین و اخلاق از دیدگاه فلاسفه صدرایی معاصر می باشد، این مسأله مطرح است، که آیا دین و اخلاق باهم ارتباط دارند. آیا دین متکی به اخلاق است یا اخلاق متکی به دین. هرچند در این مسأله، دیدگاه ها و رویکردهای گوناگونی وجود دارد، ولی در این پژوهش این بحث را از دیدگاه نظریه پردازان معاصر در حوزه فلسفه دین و فلسفه اخلاق خصوصأ آیت الله جوادی آملی، استاد مطهری و آیت الله مصباح یزدی بررسی و تحلیل نمودیم.در ابتدا به تبیین موضوع و اهمیت پژوهش در این مسأله پرداختیم، سپس معناشناسی دین، ضرورت دین، منشأ پیدایش دین، فطری بودن دین، چیستی اخلاق و اهداف دین و اخلاق و در نهایت پیشینه و رابطه دین و اخلاق از دیدگاه هر یک از این سه فیلسوف معاصر را بیان می داریم.آیت الله مصباح رابطه دین و اخلاق را از نوع رابطه جزء و کل یا به عبارتی از نوع رابطه ارگانیکی و اتحاد گونه می داند، که در آن اخلاق جزئی از دین است و رابطه عموم خصوص مطلق مابین آن ها برقرار است.به عقیده وی تحصیل سعادت انسان، در گرو رابطه و اتحاد دین و اخلاق است.استاد مطهری با مطرح کردن این فرضیه که معیار فعل اخلاقی چیست. به بحث رابطه دین و اخلاق می پردازد و پس از بیان نظرات مختلف در این زمینه،نظر مطلوب را این می داند، که اساس و پایه دین خداشناسی است و هر دیدگاه اخلاقی بدون پشتوانه خدا نمی تواند نظامی اخلاقی داشته باشد، یا اگر هم داشته باشد، منسجم و پویا نیست و یک نوع اخلاق حداقلی است. پس پایه و اساس رابطه دین و اخلاق خداشناسی است.آیت الله جوادی آملی پس از بیان چهار نوع اخلاق و ویژگی های آن ها می فرماید، که انسان برای رسیدن به کمال باید به ویژگی های موجود در چهار نوع اخلاق ذکر شده آراسته گردد. این جاست که بحث رابطه دین و اخلاق و اهمیت آن در آداب و رفتار انسان آشکار می شود؛ زیرا جایگاه اخلاقی انسان بسیار رفیع است و وقتی که در چهارچوب نظام اخلاقی اسلام قرار گیرد و اخلاق و رفتار خود را بر پایه آن نظام شکل دهد، می تواند در جامعه همچون نوری بتابد و اجتماع انسانی در پرتو آن به سعادت برسند، پس اتحاد دین و اخلاق نقش اساسی در رسیدن انسان به سرمنزل مقصود و سعادت دارد.کلید واژه ها: دین، اخلاق، رابطه دین واخلاق،استاد مطهری،آیت الله جوادی آملی،آیت الله مصباح یزدی.

مسأله ارتباط دین با عقل و علم جزء دغدغه‌های اصلی باربور و جوادی آملی در غرب و شرق عالم و با دو جامعه دینی متفاوت می‌باشد. جوادی آملی با پایه قرار دادن دین، علم و عقل را در درون دایره دینی قرار داده و تعارض بین دین و علم و عقل را موجه ندانسته و تعارض آن دو را با نقل می‌داند و راه‌ حل‌های خوبی هم ارائه می‌دهد اما باربور با پایه قرار دادن علم و پیش فرض جدایی دین با علم به دنبال نظریه‌ی گفتگو میان آن دو است و دغدغه‌ی این را دارد که دین همانند علم ساختار و مدل مشخصی دارد و می‌تواند به عنوان منبع معرفت و روش زندگی قرار گیرد اما جوادی آملی دغدغه‌ی تأکید بر عقل در دایره دینی را دارد. هر دو متفکر محدودیت علوم تجربی را مطرح می‌نماید. در تطبیق نظریات این دو متفکر در حوزه نگاه کلان و فلسفی به این سه مقوله و بحث قلمرو دین کمک شایانی از جوادی آملی می‌توان گرفت و در مسأله علم و ساختارها و روش‌های آن و در نقد نقل‌های دینی و طرح معیارهای ارزیابی آنها از باربور کمک شایانی می‌توان گرفت.دراین رساله ابتدا به دنبال ادبیات تاریخی این مساله وبد توصیف نظریات این دو متفکر وسپس طرح شباهتها وتفاوتها وهمچنین با نگاهی تطبیقی به دنبال درک بهتر این مساله میباشیم.

علامه جوادی آملی، از شارحان برجستۀ حکمت متعالیه، در معناشناسی گزاره‌های الهیاتی، نظریۀ اشتراک معنوی را در گزاره‌های لفظی الهیاتی و گزاره‌های برآمده از واقع پذیرفته است. توجه ایشان به نظریات دیگر در معناشناسی گزاره‌ها و همچنین چالش‌های مطرح در مورد نظریۀ اشتراک معنوی، سبب شده است که تقریر ایشان از این نظریه، دربردارندۀ زوایای جدیدی باشد؛ از جمله تأکید بر نظریۀ وضع الفاظ برای ارواح معانی، امکان عقل برای شناخت مفهومی واجب در حوزۀ ذات و صفات ذاتی، سازگار دانستن نظریۀ اشتراک معنوی با نظریۀ وحدت شخصی، تطبیق گستردۀ این نظریه در آیات و روایات. با این‌ همه ملاحظاتی در این تقریر وجود دارد که ممکن است اصل نظریۀ اشتراک معنوی را به چالش بکشد که از جملۀ آنها می‌توان به نارسایی ادلۀ این نظریه، ناسازگاری نظریۀ اشتراک معنوی در گزاره‌های لفظی الهیاتی با قواعد زبان عرب، محذور اکتناه واجب و منتفی شدن این نظریه بر پایۀ وحدت شخصی وجود اشاره کرد.

تعليم و تربيت همانند بسياري از علوم ديگر به مثابه يك نظام يا سيستم است. بدين معنا كه اجزا و عناصر خاص و متناسب با خود را دارد كه بايد مورد شناسايي و بررسي دقيق قرارگيرند. اسلام نيز به عنوان يك مكتب، داراي جهان بيني، فلسفه و نظام تربيتي خاص خود است. نظام تربيتي آن مدعي جامعيت، اصالت، استقلال، و برخوردار از تكثر منابع و نصوص است. مقاله حاضر به دليل ضرورت نظريه پردازي در حوزه عناصر نظام تر بيتي از يك سو، و كم توجهي به تحقيقات نظري - تحليلي در باب تربيت اسلامي از سوي ديگر، به پژوهشي در خصوص عناصر نظام تربيت اسلامي اختصاص يافته و موضوع در قالب يك نظام شامل: اهداف، برنامه درسي، معلم، متعلم و ارزشيابي در دو سطح خرد و كلان مورد بررسي قرار خواهد گرفت.

این رساله می کوشد تا به صورت توصیفی و با روش تحلیلی و تطبیقی مسأله اخلاق ( فضائل و رذائل ) و تأثیر آن بر گرایش و درک لذات برتر را از منظر غزالی و جوادی آملی بررسی کند. فضائل اخلاقی چه نقشی در ادراک لذات برتر و گرایش به آنها دارند. و نیز رذائل چه تأثیری در مانعیت درک و گرایش به لذات برتر از نظر این دو اندیشمند دارند. با توجه به اختلاف مشربی که این دو اندیشمند دارند انتظا بر این است که نتایج نظریاتشان در خصوص موضوع متفاوت باشد. فرض بر این است که با اختلاف مشرب ، مقصد و مسیر که در این دو اندیشمند می باشد ، در نتیجه هم مختلف باشند. در حالیکه شواهد و قرائن نتیجه تحقیق این نیست. نقش و تأثیر فضائل یا بر ساحت اندیشه و معرفت است یا بر ساحت انگیزه و گرایش . امام غزالی با سنت کلامی و عرفانی خود، برنقش اخلاق و تأثیر آن بر گرایش و درک لذات برتر تاکید می کند. و از آنجا که از لحاظ فطری ، قائل به این است که انسان با فطرت معرفتی و توحیدی خلق شده است . و اصل را بر دل و نفس می داند. .وی لذت را ادارک امر ملائم دانسته و تقسیم های متعددی از لذت ارائه می دهد و بر این باور است که هر قوه ای برای صدور فعل خاصی که مقتضی طبع آن است خلق شده است و لذت هر قوه در رسیدن به آن چیزی است که طبعش برای آن خلق شده است. ایشان لذات برتر را معرفت الله ،محبت الله ، قرب الی الله و نظر به جه الله می داند که نظر به وجه الله را با هیچ لذتی قابل قیاس نمی داند. و این لذت را مربوط به آخرت می داند یعنی تحقق آن در قیامت خواهد بود و بر این باور است که اگر حجابها از دل انسان برداشته شود ، صورت ملک و ملکوت در او تجلی پیدا می کند . ایشان که در حوزه اخلاق ، غایت گرا است غایت را ادراک و رسیدن به لذات برتری چون نظر به وجه الله می داند. او معتقد است که اشتغال انسان به حیات بدنی و شواغل آن از قبیل حواس و شهوات، مانع از معرفت و ادراک و گرایش به لذات برتر می شوند. باید این موانع و حجابها از جان آدمی با فضائل اخلاقی زدوده شوند تا دلش، آیینه تجلی ذات اقدس الهی شود. آیت الله جوادی آملی نیز سعی می کند مساله را در چارچوب حکمت متعالیه و مبانی اندیشه صدرایی بررسی نماید. وی بر این باور است که شناخت رذائل و رفع حجاب ها وموانع ایجاد شده توسط آنها به انسان کمک می کند که زیست اخلاقی توأم با بهجت و سرور داشته باشد؛ چرا که رسیدن به لذت و خوشی مستلزم نیل به کمال حقیقی و رسیدن به قرب ذات کبریایی حضرت حق است. آیت الله جوادی آملی با تببین لذت و موانع ادراک آن قصد عبور از لذات جسمانی به سوی لذات روحانی و قرب الهی را دارد.. مطابق نگرش وی، بین ادراک لذات با قوای ادراکی و عوالم متعدد ارتباط وجود دارد بدین گونه که لذت حسی با ادراک در قوه حس و عالم ناسوت مرتبط است و هر چه سطح ادراکی انسان بالا رود ، درکش از لذت و نوع آن نیز برتر از آن عالم خواهد بود. از نظر ایشان اگر انسان فضائل اخلاقی را خوب بشناسد و به آنهاعمل کند؛ می تواند در شناخت و رفع موانع و رذیله های اخلاقی موفق شود و فطرت توحیدی و فضیلت محور خود را تقویت نماید به گونه ایی که بتواند به لذات برتری چون قرب الی الله و حب الله و رؤیت شهودی الله نائل شود. نظرایشان در نقش اخلاق بر گرایش و درک لذات برتر ، سلبی است یعنی از نوع زدودن مانع ورفع حجب است. ایشان در مورد انسانهای کامل که در وجودشان مانع نیست ، بر این عقیده است که نقش اخلاق در این زمینه از نوع دفع و پیشگری از ایجاد مانع می باشد. با بررسی تطبیقی این دو دانشمند اسلامی در یافتیم که به رغم تفاوت هایی که در مبانی هستی شناختی دارند ؛ ولی از جهت رویکرد عرفانی ، تجسیم اخلاقی انسان ، تغییر پذیری در حوزه اخلاق ، پذیرش نظریه اعتدال و مقدمیت معرفت بر حال و عمل مشترک اند . و پر رنگ بودن این اشتراکات سبب شده که با وجود تفاوتهای مبنایی ولی دربسیاری از مسائل وجوه مشترک داشته باشند . از جمله اینکه رذائل را حجابها و موانعی بر سر راه سالک در ادراک و رسیدن به لذات می دانند و نیز فضائل را به عنوان مفقودیت مانع و زدودن آلودگی ها و صیقل دادن دل برای تجلی و رؤیت شهودی ذات حضرت حق می دانند. و بالاخره پاک شدن دل از آلودگی ها و رفع غبارها از صفحه دل توسط فضائل اخلاقی ، سبب ادراک و گرایش به لذات برتری همچون معرفت الله ، لقاء الله ، تقرب الی الله ، نظر به وجه الله و رؤیت شهودی می گردد. به نظر می رسد که غزالی به موضوع کامل تر و جامع تر پرداخته و تأثیر اخلاق بر لذات برتر از نظر ایشان عمیق تر است به این معنی که گستره پردازش فضائل اخلاقی با نگاه عرفانی در آثار ایشان بیشتر و در فرآیند تاثیر اخلاق بر درک وگرایش به لذات برتر نظم وارتباط دقیق تری می توان یافت. ولی استنادات ایشان به روایات ضعیف و غیر موثق ، سبب شده

تربیت اخلاقی از مهم‌ترین مباحث در تعلیم و تربیت و امری اثرگذار در اصلاح و تهذیب نفس و سعادت انسان است. این مقوله، بر مبانی و شناخت‌های بنیادین تکیه دارد. مسأله اصلی در این مقاله، بررسی مبانی انسان‌شناسی تربیت اخلاقی است که با مقایسه دیدگاه دو دانشمند «علامه جوادی آملی» و «امام محمد غزالی» به روش توصیفی و تحلیلی، نتایج موثر و قابل توجهی حاصل شده است. بر اساس یافته‌های تحقیق، «ماهیت فراطبیعی و روحانی انسان»، «فطرت و بینش شهودی انسان به هستی»، «کرامت ذاتی انسان»، «اختیارمندی انسان» و «نیازمندی او به تعلیم و هدایت الاهی» از مهم‌ترین مبانی انسان‌شناسی تربیت اخلاقی از دیدگاه علامه عبدالله جوادی آملی و امام محمد غزالی است که هریک از ایشان، اشتراکات و اختصاصاتی در تبیین این مبانی دارند.

از منظر همه متدینان معاد یکی از اصول دین است و بعد از توحید از اهمیت به سزایی برخوردار می‌باشد. اگر چه همه متدینان و اندیشمندان درباره وقوع معاد اشتراک نظر دارند اما درباره جزئیات و کیفیت آن بین آنها اختلاف نظرهای متعددی وجود دارد. ریشه‌یابی این اختلاف نظرها ما را به اختلاف نظرها در مبانی انسان شناختی معاد رهنمون می‌نماید. مسائلی از قبیل نفس و تجرد آن، بقاء و خلود نفس، حدوث یا قدم نفس، تجرد قوه خیال، فلسفه آفرینش انسان، سعادت انسان، جبر و اختیار مبانی انسان شناختی معاد را تشکیل می‌دهند. در این پایان نامه دیدگاه‌های محمد غزالی و استاد جوادی آملی (به عنوان دو اندیشمند مهم مسلمان که یکی از آنها نمونه بارز تفکر اشعری و دیگری از متفکران برجسته شیعه است) درباره مبانی انسان شناختی معاد مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته است. هر چند این دو متفکر درباره مبانی مهمی مانند تجرد نفس، فلسفه آفرینش انسان و سعادت انسان اشتراک نظر دارند اما دیدگاه آنها درباره برخی از مبانی دیگر مانند تجرد خیال، کیفیت حدوث نفس و اختیار انسان متفاوت است و لذا این تفاوت منشأ تفاوت دیدگاه آنها در خصوص نحوه تبیین معاد، بویژه معاد جسمانی شده است.