مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نواندیشی دینی که از جدی‌ترین و درعین‌حال، چالش‌برانگیزترین دغدغه‌های دانشی‌مردانِ حوزه‌ی علوم دینی در روزگار جدید است، در عرصه‌های مختلفِ علوم دینی، قابل تطبیق و شایسته‌ی تحقیق است، ازجمله، در رشته‌ی کلام اسلامی که گاه از آن به کلام جدید، تعبیر می‌شود. این نوشتار ضمن تدقیق در مفهوم نواندیشی دینی و فرق آن با روشنفکری یا روشنفکری دینی، می‌کوشد تا پس از مرور اجمالی بر جریان‌های فکریِ اسلامیِ معطوف به عقائد دینی، شاخصه‌های نواندیشی دینی در زمینه‌ی کلام اسلامی را بشناسد و برشمرد، ازجمله‌، اینکه این رویکرد جدید در شیعه، در امتداد کلام عقلیِ شیعه از بغداد تا حله است، با افزوده‌ی گشودگی در برابر تحولات جدید و فلسفه‌های معاصر و اهتمام به عرصه‌های نوین تحقیقات کلامی، مثل کلام سیاسی یا کلام اجتماعی، در عین صیانت از مرزهای قطعیِ دین و بر پایه‌ی عقلگرایی اعتدالی (نه قرینه‌‌گرایی و عقلگرایی حداکثری).

ترجمه ماشینی: در این اثر به موقع و مهم، جان اسپوزیتو و جان وول توسعه جنبش‌ها و اندیشه‌های اسلامی معاصر را از طریق زندگی‌نامه نه روشنفکر فعال فعال که طیف وسیعی از جوامع مسلمان را نمایندگی می‌کنند، بررسی می‌کنند. بسیاری از مسلمانان فعالیت‌های احیاگر را با تلاش‌های فکری ترکیب کرده‌اند، اما تنها تعداد کمی از آنها به دیده شدن و نفوذ بین‌المللی قابل توجهی دست یافته‌اند. اسپوزیتو و وول با بررسی زندگی و کار نه شخصیت شناخته شده بین المللی، درک جدیدی از مبانی فکری آگاهی و سیاست اسلامی معاصر ارائه می دهند. مشخصات این افراد عبارتند از: اسماعیل راگی الفاروقی (ایالات متحده/فلسطین)، خورشید احمد (هند/پاکستان)، مریم جمیله (ایالات متحده/پاکستان)، حسن حنفی (سودان)، راشد غنوشی (تونس)، حسن الترابی (سودان) ، عبدالکریم سروش (ایران)، انور ابراهیم (مالزی) و عبدالرحمن وحید (اندونزی). این متفکران به برخی از مهم‌ترین تحولات فکری و فعال در جهان اسلام در دهه‌های 1980 و 1990 کمک کردند - دوره‌ای که طی آن جنبش‌های اسلامی به یک نیروی اصلی در جوامع مسلمان و امور بین‌المللی تبدیل شدند. آنها به سازماندهی و رهبری جنبش‌های نوسازی اسلامی کمک کردند و پایه‌های مفهومی برنامه‌هایی را که این جنبش‌ها مدافع آن‌ها هستند، فراهم کردند. آنها با هم نشان دهنده یک مرحله متمایز در تکامل تفکر اسلامی هستند: تلاش مداوم برای ایجاد ترکیبی مؤثر از مدرنیته و سنت اسلامی. کار آنها هسته اصلی تجدید حیات اسلامی در دهه 1990 و پایه و اساس آنچه می تواند در قرن بیست و یکم تبدیل شود را فراهم می کند.

ترجمه ماشینی : کمتر از یک قرن پیش، جامعه مسلمان همچنان به گذشته قرون وسطایی خود گره خورده بود. امروز هنوز در تلاش است تا راه خود را به دنیای مدرن بیابد. بیداری مسلمانان، اصطلاحی که روشنفکران مسلمان برای توصیف فرآیند مدرنیزاسیون به کار می برند، محصول آگاهی خود به خودی ناگهانی نبود، بلکه محصول چالشی بود که غرب در همه سطوح هستی - آموزشی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و روانی- ایجاد کرد. که در قرن نوزدهم آغاز شد. بیداری مسلمانان شامل نوع جدیدی از آگاهی بود. هم ادراکات جدیدی از میراث سنتی و هم تلاش هایی برای سازگاری با شرایط جدید به همراه داشت. از بسیاری جهات این یک تجربه زیبا بود. در سطح اجتماعی به دگرگونی و تغییر منجر شد که انسجام اجتماعی را از دست داد. از نظر روان‌شناختی، هم خودآگاهی و هم از خود بیگانگی را منعکس می‌کرد. یک فراخوان عمومی به جامعه مسلمانان برای بالا بردن معیارهای فکری و اخلاقی خود به منظور مقابله با خطرات توسعه طلبی غرب توسط جمال الدین افغانی (1897-1839) و محمد عبده (1849-1905) صادر شد. نوگرایان مسلمان آنها از طریق گسترش برنامه های درسی مؤسسات آموزشی و اصلاحات عمومی آموزش و پرورش، درخواست قدرتمندی برای پرورش رشته های فلسفی و علمی کردند. هدف غایی آنها بدون شک تقویت سیاسی جهان اسلام در برابر غرب بود، اما این امر به طور کلی از موقعیت آنها به عنوان اصلاح طلبان قدرتمند و مؤثر نمی کاهد. افغانی و عبده دیدند در حالی که در سخنان و مقالات آتشین خود تأیید می کردند که هیچ چیزی در اصول اساسی اسلام ناسازگار با عقل یا علم نیست، مسلمانان را برانگیختند تا محتوای قرون وسطایی اسلام را برای پاسخگویی به نیازهای جامعه مدرن توسعه دهند. وظيفه آنها ارائه اصول اساسي اسلام با عباراتي است كه براي ذهن مدرن قابل قبول باشد و امكان اصلاح بيشتر آن را از يك سو و دستيابي به دانش مدرن از سوي ديگر فراهم سازد. این بینش و عزم آنها بود که تاریخ اسلام بار دیگر با حقیقت و شکوه کامل به جلو حرکت کند.

بسیاری از آنها که پس از 44سال هنوز مدافع افکار و دیدگاه‌‌های علی شریعتی هستند؛ بر این باورند که پروژه شریعتی طرحی ناتمام است و هنوز نیاز به بازاندیشی عمیق‌‌تر، ویرایش و تفسیر تازه و خوانش و صورت‌‌بندی مجدد دارد؛ پروژه «نوشریعتی» همان موضوعی است که این اشخاص بر اهمیت آن باور و بر ضرورت این بازبینی تاکید می‌‌کنند. هاشم آقاجری، مقصود فراستخواه، فرزندان علی شریعتی و بسیاری دیگر همچنان دل در گرو آن پلی دارند که او می‌‌خواست میان سنت و مدرنیته بزند و هنوز از تحقق و موفقیت آن در زندگی بشری ناامید نشده‌اند. در این میان و در باب آنچه به عنوان پروژه «نوشریعتی» مطرح است؛ گفت‌وگویی میان احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار، تحلیلگر مسائل سیاسی و بین‌الملل و محمدجواد غلامرضاکاشی، پژوهشگر حوزه علوم سیاسی و جامعه‌‌شناس و استاد دانشگاه علامه طباطبایی صورت گرفت. کاشی در بخشی از این گفت‌وگو درباره این پروژه گفت: «نوشریعتی تلاشی برای تحقق یک پروژه است و مدعی نیستم که تماماً وجود پیدا کرده است. بعضی از دوستان ما این وضعیت را به صدور شناسنامه قبل از تولد نوزاد تعبیر کرده‌‌اند. من به تلاش برای فهم نو از شریعتی علاقه‌‌مندم. تلاش دوستانم را رصد می‌‌کنم و در آن مشارکت دارم. بررسی می‌‌کنم کجاها هرچه تلاش می‌‌کنیم و دست‌‌وپا می‌‌زنیم پیش نمی‌‌رویم و کجاها کمی می‌‌توانیم پیش برویم»؛ زیدآبادی هم این سوالات را درباره نگاهی نو به شریعتی مطرح می‌‌کند که:«الان مشخصا در این فضایی که ما داریم زندگی می‌‌کنیم، با توجه به ضعف‌‌هایی که نمایان شده و نیازهایی که برای زندگی داریم، آن مولفه‌‌ای که از شریعتی می‌‌تواند تاثیرگذار بر زندگی ما باشد، چیست؟ یعنی شریعتی الان در سیاست خارجی چه راه‌‌حلی ارائه می‌‌کند؟ در اقتصاد چه راه‌‌حلی ارائه می‌‌کند؟ در نوع همبستگی اجتماعی ما چطور؟ در نوع نظم سیاسی که باید مستقر باشد چه؟» در ادامه، بخش اول این گفت‌وگو می‌‌آید. بخش دوم در شماره فردا درج خواهد شد.