مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

قبض و بسط تئوریک شریعت نظریهٔ مطرح شده توسط عبدالکریم سروش، فیلسوف و اسلام‌شناس ایرانی ست که تحت همین نام با مجموعه‌ای از مقالات ذیل همین موضوع و با عنوان فرعی تکامل معرفت دینی توسط مؤسسه فرهنگی صراط به طبع رسید. این کتاب مجموعه مقالاتی است که سابقاً در مجله کیهان فرهنگی به چاپ رسیده بود. این کتاب تاکنون بارها تجدید چاپ شده‌است. این نظریه سعی دارد که بگوید معرفت دینی از ابتدای ابلاغ آن دستخوش قبض و بسط تئوریک شده‌است و هیچگاه در یک سطح نمانده‌است. به‌طور خلاصه سروش معتقد است که معرفت دینی (یعنی فهم جمعی ما از متون دینی) مستقل و مستغنی از معارف بشری نیست. (بلکه هم خود بخشی از معارف بشری است) بنابراین حتی استخراج «مبانی علوم انسانی از قرآن»، فقط با مدد علوم انسانی میسر است و این دور منطقی را تنها با قبول تقدم علوم انسانی بر علوم دینی می‌توان از میان برداشت. فی المثل تحقیق در تاریخ اعراب و زبان و فرهنگشان (که شرط درک درست آموزه‌های دینی است) جز از طریق آنتروپولوژی و جامعه‌شناسی تاریخی که مستقل از دین است، ممکن نخواهد شد و توجه به این دقیقه، نشان می‌دهد که دستاوردهای علوم انسانی سکولار به هیچ روی بیهوده و ناکارآمد نیست. حمید وحید دستجردی، فیلسوف ایرانی مقاله‌ای با عنوان «بازآموزی پارادوکس تأیید، فکر دینی و جدال با مدعی» به انتهای کتاب افزوده است. این تئوری در زمان خود با انتقادهای زیادی از طرف جامعه مدرسین قم مواجه شد. از جمله آیت الله جوادی آملی با انتشار کتابی با عنوان شریعت در آینه معرفت و صادق لاریجانی با نوشتن کتابی به نام معرفت دینی (نقدی بر نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت) به نقد عقاید سروش پرداختند.

کانون توجه کتاب حاضر، صدور انقلاب اسلامي ايران از منظر گفتمان ديني است. انقلاب به‌سان هر پديده‌اي که در نتيجه ترکيب عوامل مختلف و پس از طي يک فرايند، پا به ساحت وجود مي‌گذارد، داراي آثار و تبعات و بازتاب‌هاي وجودي خاص خويش از يک سو و واکنش‌ها و بازخوردهاي ديگران از سوي ديگر است که در مجموع، همانند چرخه‌اي هم‌بسته، منجر به پيامدهاي خواسته و ناخواسته براي طرفين مي‌شود. با عنايت به مطالب مزبور، محور کانون توجه پژوهش اين کتاب بررسي ابعاد ارادي صدور انقلاب اسلامي از منظر ايدئولوژي انقلاب اسلامي ايران يعني اسلام است که تحت عنوان گفتمان ديني صدور انقلاب به اين موضوع پرداخته شده است.