مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

بیشتر فیلسوفان مسلمان معتقدند که انسان مرکب از نفس مجرد و بدن است و نفس مجرد حقیقت او را تشکیل می‌دهد. لازمۀ پذیرش تجرد نفس این است که نفس مجرد که با مرگ از بدن جدا می‌شود، اولاً بدون نیاز به بدن می‌تواند به حیات خود ادامه دهد؛ ثانیاً برای بقا به عامل بیرونی نیاز ندارد. در مقابل، آنچه از قرآن برداشت می‌شود این است که انسان فی‌نفسه باقی نیست و با مرگ از میان می‌رود؛ از‌این‌رو ادامه زندگی انسان پس از مرگ وابسته به خداوند است و اوست که با قدرت خود همه یا برخی از انسان‌ها را زنده نگه می‌دارد یا پس از فاصله‌ای زمانی، بار دیگر زنده می‌کند. روش این مقاله ترکیبی است از تحلیل منطقی لوازم نظریۀ تجرد نفس و بررسی دلالت آیات محوری قرآن درباره مرگ و مقایسه این دو. هدف این مقاله نشان‌دادن این است که نظریه فلسفی تجرد نفس با برخی از آموزه‌های قرآنی درباره مرگ و زندگی اخروی سازگار نیست.

براساس نص صریح قرآن، سرای آخرت از ویژگی‎های جسمانی نیز برخوردار است؛ ولی در میان متفکران و فیلسوفان مسلمان، در این‌باره دیدگاه‎هایی با گونه های گوناگون ارائه شده است؛ دیدگاهی آخرت را صرفاً روحانی می‎داند، برخی آن را جسمانی محض می‎پندارند. در اين ميان کسانی سرای جاویدان را هم جسمانى و هم روحانى می‎دانند، به باور برخى بدن آن سرا بدن مثالى است و برخى دیگر از بدن مادى عنصرى سخن رانده‏اند و بعضی ديگر به وجود بدن جسمانى غيرمادى رأى داده‏اند. در راستاى اين بحث، از تفاوت‏هاى بدن دنيوى و اخروى سخن به ميان آمده است. صاحبان اين ديدگاه‏ها چه‏بسا به آيات قرآنى نيز استناد جسته‏اند. در این نوشتار پس از گزارش این دیدگاه‎های متنوع، و نقد و بررسی آنها، دیدگاه صواب تبیین شده است .

قرآن کریم ازیک‌سو حواریون را انصارالله و دارای ایمان بالا معرفی کرده و از سوی دیگر، از ظاهر برخی آیات تردید در ایمان حواریون استشمام می‌شود. هدف از این پژوهش تبیین دیدگاه قرآن درباره حواریون است که با روش تحلیلی و با استفاده از تفاسیر معتبر، به‌ویژه تفسیر المیزان به این مهم پرداخته است. قرآن به ایمان بالای حواریون و یاری دین خدا از سوی آنان اشاره کرده است. اما آنچه مفسران را به تفکر واداشته تبیین و تفسیر چهار آیه‌ای است که در سورة «مائده» به درخواست حواریون بر نزول مائده پرداخته که نوع درخواست حواریون باعث ایجاد سؤالات مهمی درباره جایگاه حواریون شده است. وجه جمع این آیات با آیات دیگر مربوط به حواریون این است که اصل درخواست مائده مورد سرزنش نبوده، بلکه کیفیت پرسش و خصوصیت الفاظ به‌کاررفته در آن مورد نقد واقع شده که حضرت عیسی‌ علیه السلام نیز با تصحیح الفاظ آنان، همان را از خداوند درخواست کرده و پروردگار متعال نیز درخواست آنان را اجابت کرد.

یکی از مسائل مهم در الهیات ادیان مختلف، مسئلة شر است. ازجمله موضوعات حوزة مسئله شر، شیطان و نقش او در جهان است. در متون مقدس اسلام، مسیحیت و یهودیت، یعنی قرآن و عهدین، موضوع شیطان جایگاه خاصی دارد. هدف این مقاله بررسی نقش شیطان از دیدگاه قرآن کریم و عهدین است. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد مقایسه‌ای انجام می‌شود. در قرآن کریم و عهدین، شیطان در نقش دشمنی با انسان و پیامبران و همچنین آزمایشگر و امتحان‌کنندة انسان معرفی می‌شود. در عهد قدیم دو نقش دیگر برای شیطان بیان می‌شود: تهمت‌زننده و کارگزار خداوند بودن. شیطان در عهد قدیم در اغلب موارد، شخصیتی شرورانه ندارد و کارگزار خداست. قرآن کریم نیز نقش‌های کافر، ولی و خدمتکاری را برای شیطان بیان می‌کند که در عهدین دیده نمی‌شود. شباهت‌ها با توجه به منشأ وحیانی مشترک این متون مقدس قابل تبیین است. تفاوت‌ها می‌تواند ناشی از تحریف عهد قدیم باشد.

«وعد» به‌‌طورکلی یعنی وعده دادن برای انجام کاری در زمان یا مکان مشخص در آینده که خیر آن را وعده و شر آن را وعید می‌نامند. طبق مباحث کلامی و آیات مختلف قرآن کریم می‌دانیم که خداوند هرگاه وعده‌ای می‌دهد همیشه طبق آن عمل می‌کند و وعده‌های او تخلف‌ناپذیر است. یکی از روش‌های تشویق مخاطبان برای اطاعت از اوامر و ترک نواهی موضوع وعدۀ الهی است. این پژوهش با رویکرد تطبیقی ـ تحلیلی به بررسی وعده الهی در قرآن و کتب تواریخ ایام پرداخته است؛ وعده‌هایی که خداوند به حضرت داوود علیه السلام و سلیمان علیه السلام می‌دهد و به این نکات دست یافته که آنچه خداوند به حضرت داوود علیه السلام وعده داده بود طبق فرمایش قرآن محقق گشته است؛ اما درباره تحقق یافتن وعدة حضرت سلیمان† قرآن آن را اشاره نکرده است؛ ولی طبق گواهی تاریخ به دست می‌آید که آن نیز محقق شده است.

آسیب‌های مختلف محیط زیستی موجب شده است تا اندیشوران ادیان مختلف به‌منظور جلوگیری از فاجعة جهانی محیط زیست، در آموزه‌های دینی به‌صورت عمیق‌تری تفکر و واکاوی کنند. در میان آموزه‌های ادیان توحیدی، گزاره‌های اخلاقی متعددی در مقام حفظ و حراست محیط زیست وجود دارد که در بین آنها، «طبیعت» به‌مثابة نماد و نشانه‌ای از خالق خود، آفرینشي هدفمند و بی‌عیب‌ونقص دارد که گویای رحمت پروردگار در مسخر و رام کردن هستی برای انسان است. این مطالعه با تمرکز بر قرآن و کتاب مزامیر عهد عتیق، در پی کشف و استخراج بن‌مایه‌های مشترک محیط زیست طبیعی است. یافته‌های این تحقیق، حاکی از آن است که بین قرآن کریم و مزامیر داود، از سه منظر هستی‌شناسی، رابطة طبیعت با خداوند، و رابطة انسان با طبیعت، بن‌مایه‌های مشترک فراوانی وجود دارد. صلاح یا فساد، دو راهی است که در مواجهه با طبیعت، فراروی بشر نهاده شده است تا با انتخاب اصلاحگری، زمین را به ارث برند یا به‌سبب فساد در زمین، به سرگذشت پیشینان این راه دچار شده، گرفتار عذاب و خشم طبیعت شوند. بر اساس نتایج به‌دست آمده، در برخی موارد، علاوه بر اشتراک در مضامین، در عبارت‌ها نیز میان قرآن و مزامیر همانندی وجود دارد.

قرآن کریم تحقق وعدة واگذاری سرزمین مقدس به بنی‌اسرائیل را مشروط به طاعت و بندگی خداوند و صبر و استقامت می‌داند. به عبارت دیگر، این وعده مشروط به التزام بنی‌اسرائیل به پیمان‌ها و تعهداتشان و پیروی از فرمان‌های الهی است. بر اساس تاریخ و آیات قرآن، به‌دليل عدم تحقق این شرایط و عمل نکردن بنی‌اسرائیل به فرمان‌های الهی، این وعده (مالکیت و استخلاف)، جز دوره‌ای محدود (دورة حضرت داود و سلیمان علیه السلام) در دوره‌های بعد تحقق نیافت و این سرزمین بر آنان حرام شد. این تبیین قرآن کریم، در برابر گزارش تورات است که با وجود گزارش نافرمانی‌های متعدد بنی‌اسرائیل و خشم و غضب خداوند در مقاطع گوناگون، از نوع عملکرد آنان و پیمان‌شکنی‌های فراوان و عدم پایبندی به تعهداتشان، بازهم در نهایت بر مالکیت سرزمین مقدس برای بنی‌اسرائیل ظهور دارد.

تاريخ زندگي پيامبران الهي، در برخي موارد دچار تحريف شده و روايات نادرست و افسانه‌هايي وارد آن شده است. اين نوشتار با رويکرد مجموعه‌نگري درصدد است تا عصمت حضرت يوسف علیه السلام را از منظر روايات اماميه بررسي کند و با عرضة آن به قرآن و نيز مقايسة آن با عهد عتيق، عصمت آن حضرت را اثبات ‌کند. اين نوشتار از اين جنبه و جنبه‌هاي ديگر ـ که در پيشينه بحث آمده ـ بديع و تازه بوده و از نوشته‌هاي مشابه متمايز است. ازآنجایی‌که براهين عقلي مقدم بر نقل هستند و عصمت پيامبران نيز با براهين عقلي اثبات مي‌شود، آيات و روايات متشابه که پندار عدم عصمت حضرت يوسف علیه السلام را به‌وجود آورده‌اند، بازبيني شدند. چهار لغزش به يوسف علیه السلام نسبت داده شده است که به‌ترتيب مربوط به آيات 23، 24، 42، 70، 99 و 100 است. مورد اول قصد زناي محصنه، مورد دوم توسل به غيرخدا، مورد سوم دروغ، و مورد چهارم کوتاهي در احترام به پدر است؛ که با بررسي تطبيقي در اين نوشتار، تمام اين موارد رد مي‌شوند و ساحت حضرت يوسف علیه السلام از اين اتهامات پاک مي‌شود.

آرتور جفری در استرالیا دیده به جهان گشود. در جوانی به کلیسای متدیست پیوست ودر دانشگاه ملبورن به تحصیل پرداخت، جایی که مدرک دانشگاهیش را دریافت کرد (مدرک لیسانس در سال 1918 و فوق لیسانس در سال 1920)، و یک مدرک در الهیات (لیسانس الهیات در 1926). در سال 1929 مدرک دکترای خود را ازدانشگاه ادینبورگ انگلستان دریافت نمود (با افتخارات ویژه).جفری به عنوان کشیشی وابسته به کلیسای متدیست زندگی خود را وقف تبلیغ کرده بود. یکی از همکاران دانشگاهی او نوشته است که دانش پژوهی او هدف مسیحی داشت، زیرا بر آن بود که با مطالعه موشکافانه و دقیق اسلام می توان محتوای ایمانی آن را دریافت و به عنوان یک مسیحی به پیروان آن دین خدمت کرد.بی گمان کتاب جفری(The Foreign Vocabulary of the Qur'an) با عنوان واژه های دخیل در قرآن مجید مهمترین اثر اوست. نگارنده، پایان نامه حاضر را به سه بخش کلی تقسیم کرده است در ابتدا خلاصه ای در احوال وآثار علمی آرتور جفری وشخصیت اجتماعی وی می آورد وسپس چند ملاحظه کوتاه در باره کتاب او به نام واژه های دخیل در قرآن مجید یادآور می شود و با سیری کوتاه در آیات مربوطه، به بررسی واژه های دخیل در قرآن از دیدگاه مفسران وعلمای علم لغت می پردازد وآنگاه محل نزاع را مشخص کرده و پدیده توارد لغات و اخذ وعاریه زبانی از زبان دیگر به عنوان مقدمه ای لازم برای پیگیری موضوع مطرح می کند. اقوال و دلائل عمده قائلین به وقوع الفاظ اعجمی در قرآن بخش دیگری از این پژوهش را به خود اختصاص داده است. در بخش پایانی، ابتدا به بررسی پیشگفتار 40 صفحه ای آرتور جفری که درکتاب خود آورده، می پردازیم وسپس تقسیم بندی واژه ها توسط آرتور جفری را در این فصل مورد نقد و بررسی قرار می دهیم، و در ادامه تعدادی از واژه هایی که مولف بدانها نپرداخته است را متذکر می شویم.و در انتها واژه هایی را که آرتور جفری معتقد است از منبع یهودی عبری گرفته شده است، را مورد نقد وبررسی قرار می دهیم.