مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم با بیش از یکصد نام چهره قیامت را توصیف کرده که هریک از این اسامی به یک جنبه و خصوصیت آن اشاره دارند و در مجموع بیانگر عمق این مسأله و اهداف زندگی پس از مرگ که از امور قطعی و بلکه ازضروریات اعتقادی اسلام و از اصول دین است و به دلیل، اهمیت فوق‌العاده آن، تقریباً در همه سوره‌ها؛ هرچند به تلویح، نامی از زندگی اخروی برده شده که بخش بزرگی از قرآن، شرح و توضیح آموزه‌های معاد را به خود اختصاص داده و نکته قابل توجه اینکه نام قیامت و آثار تربیتی آن بیانگر بخش عظیمی از معرفت اسلامی است و تأثیرات روانی مهمی برای خود فرد دارد که اثر تربیتی بخصوصی مربوط به مقدمات قیامت را بازگو می‌کنند و تأثیرات فراوانی در مخاطبان به ویژه اهل فکر و اندیشه داشته. لذا در این پژوهش با واکاوی آیات، مفاهیم و اهمیت و ضرورت آثار تربیتی اسامی قیامت را شرح داده و با توجه به هدفِ کلی، تلاش می‌شود به اهداف جزیی نیز دست یابیم. در این پژوهش روش بکار گرفته شده روش توصیفی‌_ تحلیلی بوده و بستری مناسب برای تبیین اسامی قیامت و بررسی آثار تربیتی اسامی قیامت در پرتو آیات قرآن کریم می باشد

بحث از نظام جزا و پاداش به عنوان یکی از سنت‌های لایتغیر الهی بویژه عذاب اخروی از جمله مباحثی است که در راستای هدفدار بودن نظام خلقت برای بشر ترسیم گردیده تا انسان مسیر زندگی، اخلاق و رفتار و منش خود را برای آن تنظیم نماید. بدین سبب با استعانت از کلام وحی، مسئله عذاب اخروی، عوامل، چگونگی و راه‌های نجات آن مورد پژوهش قرار گرفته تا شاید با مطالعه در احوال خود با تکیه بر مسئله معاد و اعتقاد به جهان باقی نگاه جدیدی به زندگی داشته باشیم. لازم به ذکر است ماهیت تحقیق حاضر نظری بوده لذا با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و آیات مربوط به عذاب اخروی و مباحث پیرامون آن گردآوری شده و با استناد به تفاسیر و کتب معتبر شیعی بدان پرداخته شد. بنا بر نتایج پژوهش می توان عوامل عذاب اخروی را عواملی چون کفر، شرک و نفاق، یأس از رحمت خدا، کبر، حسد، دروغ، غیبت، رباخواری، استهزاء آیات و احکام خدا، پیروی از شیطان و خیانت کردن دانست. در چگونگی عذاب بنا بر آیات قرآن، عذاب جسمانی دوزخیان را در کنار عذاب اخروی آنان به انحاء گوناگون می توان تجسم عینی اعمال آنان دانست که برای رهایی از عذاب اخروی به راهکارهایی چون: اطاعت از خداوند، تقوی، انجام عمل صالح و ترک هوای نفس، توبه وشفاعت می توان تمسک نمود.بر مبنای سنت‌های لایتغیر الهی نظام جزا و پاداش وجود دارد و تحقق آن حتمی بوده و انسان اگر زندگی خود را بر مبنای نگاه آخرت تنظیم کند به عذاب الهی دچار نمی‌شود و این نگاه به نظام جزا و پاداش مقدمه حیات طیبه ابدی می‌باشد.

قرآن کریم شامل ظهور گسترده استعاره‌ها از جمله استعاره‌های مکان می‌باشد که تاکنون با رویکرد سنتی به استعاره، به جنبه بلاغی برخی از آنها اشاره و از استعاری بودن برخی دیگر غفلت شده است. امروزه استعاره به عنوان یکی از الگوهای شناختی زبان و مبنای نظام فکری می‌تواند عاملی برای مباحث میان‌رشته‌ای گردد و نگرش قرآن درباره جهان‌هستی را از مبدأ تا معاد عرضه کند. لذا به‌کارگیری روش معناشناسی شناختی جهت تبیین جدیدی از استعاره‌های مکانی قرآن ضرورت می‌یابد. بر همین اساس حرکت، اندازه و فاصله از مفاهیم بنیادین مکان به عنوان حوزه مبدأ انتخاب و از نیمه دوم قرآن کریم، با استناد به معنای پیکره‌ای واژه‌ها، عبارات استعاری استخراج شدند و نام‌نگاشت‌‌های طبقه‌بندی شده بر مبنای مفاهیم حوزه مقصد، با کمک منابع لغوی، تفسیری و شناختی توصیف و با کمک اشعار جاهلی، نسبت استعاره‌های مکانی قرآن کریم با فرهنگ عصر نزول بررسی گردید و در نهایت بسامد مفاهیم در حوزه‌های مبدأ و مقصد، کاربرد مفاهیم حوزه مبدأ در عبارات استعاری مکان، انسجام منفرد و ترکیبی در استعاره‌ها، مورد تحلیل شناختی قرار گرفت و مشخص گردید سه کلان استعاره «هدف مقصد است»، «اهمیّت اندازه است» و «ارزش فاصله است»، دلالت‌های متفاوتی را در قرآن پذیرفته‌اند و موجب انسجام استعاره‌های مفهومی با حوزه‌های مبدأ حرکت، اندازه و فاصله گردیدند. همچنین مشخص گردید که تبیین استعاره‌های قرآن در چارچوب نظریه معناشناسی شناختی علاوه بر تصحیح برخی اشکالات و رفع برخی شبهات تفسیری، قادر است، انسجام متن قرآن را تأیید و جهان‌بینی حاکم بر استعاره‌های مکانی قرآن را نیز تدوین نماید.

احیای مردگان، یکی از شیوه‌های قرآن در اثبات معاد است که با ارائه نمونه‌ای از رخدادهای مشابه همراه است و در همین جهان نیز در مواردی چون زنده شدن انسان‌ها، حیوانات و سایر موجودات محقق شده است. ضرورت این امر از آنجاست که با توجه به این‌که مسأله‌ی معاد و بازگشت مجدد روح یکی از اعتقادات اساسی در ادیان الهی به ویژه دین اسلام است، بررسی و پژوهش درباره‌ی نمونه‌های عینی معاد می‌تواند تا حدودی حقیقت آن را در این دنیا ملموس سازد. بررسی و تحلیل مقایسه‌ای این موضوع از منظر مفسران معاصر تبیین صحیحی از نمونه‌های عینی معاد را محقق ساخته و می‌تواند شبهات این موضوع را پاسخ‌گو باشد. از این رو مفسران معاصر نیز بر این مسأله که یکی از مسائل بارز و چشمگیر در قرآن کریم است اهتمام ورزیده‌اند. یافته‌های این تحقیق که براساس روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای سامان یافته است، از مجموع آیات بیانگر مسائل مربوط به رستاخیز نشان می‌دهد که در آستانه‌ی قیامت وقایعی که شامل حوادث انسانی و طبیعی می‌باشد به وقوع می‌پیوندد. هم‌چنین خداوند در قرآن کریم که کتاب هدایت برای عموم است، از طریق استدلال و استشهاد، نمونه‌های عینی از زنده شدن مردگان در انواع موجودات مطرح کرده است. از جمله انسان‌ها مانند زنده شدن مردگان توسط حضرت عیسی(علیه‌السلام)؛ بیدارشدن اصحاب کهف از خواب چندصدساله؛ حضرت حزقیل و زنده شدن قوم بنی‌اسرائیل؛ زنده شدن مقتولی از بنی‌اسرائیل؛ حیات مجدد حضرت عزیر(علیه‌السلام) و احیای حیوانات نیز شامل زنده شدن پرندگان با فراخوانی حضرت ابراهیم(علیه‌السلام)؛ زنده شدن حیوان چهارپای حضرت عزیر(علیه‌السلام) و بیدارشدن سگ اصحاب کهف و در گیاهان، ازجمله زنده شدن گیاهان در فصل بهار؛ خلقت اولیه‌ی گیاه و رستاخیز درخت سبز.

مرگ باوری و اعتقاد داشتن به معاد از اصول دین اسلام و از مهمترین اعتقادات همه ی ادیان توحیدی است. و به معنای بازگشت انسان به اصل و حقیقت هستی و حیات جاودانه است. زنده شدن انسان پس از مرگ برای حسابرسی و دریافت ثواب و عقاب اعمال و مسائل مربوط به عقاید و اخلاق او در زندگی دنیوی می باشد. لذا بین سبک زندگی و شیوه تربیتی هر انسانی و معاد وآخرت او ارتباط معناداری بر قرار می باشد. بر همین اساس سؤال اساسی در این تحقیق آن است که، کم و کیف ارتباط باور به مرگ و نقش آن در سبک زندگی و نوع تربیت یک انسان مسلمان از منظر آیات وروایات چیست؟ برای پاسخ به این پرسش به روش اسنادی به مطالعه ی آثار و منابع مرتبط و نزدیک به موضوع اقدام و اطلاعات و داده های جمع آوری شده، مورد بررسی و توصیف و تحلیل قرار گرفت و در نهایت پس از بحث وفحص، چنین استنباط و نتیجه گیری شد که مرگ باوری و اعتقاد و ایمان و یقین به معاد و زندگی پس از مرگ به معنای حقیقی در همه ی ابعاد، مادّی و معنوی و جزئی وکلّی و فردی و اجتماعی، و تربیتی تأثیر و نقش مستقیم داشته، انسان را هدفمند، کمال طلب، سعادت خواه، خیر اندیش، صالح و مصلح، تحت نظارت و محاسبه، پاسخگو و متخلّق به اخلاق الهی، و... می گرداند و به تبع آن آثار مطلوب و نیکی در اصلاح جامعه و رشد و تربیت انسان و کمال همه جانبه ی آن در پی دارد به طوری که افراد و جامعه خود را تحت نظارت و مراقبت درونی و باطنی دانسته، بر خوردار از تقوی و خوف الهی می گردند و سبک زندگی خود را چنان تنظیم می کنند که بتوانند در محکمه ی عدل الهی جواب گوی آن باشند و در محاسبه و محاکمه ی آخرت سربلند و سعادتمند گردند.

باتوجه به آنکه بسیاری از موانع و رهنمون‌های رشد و هدایت انسان در ابعاد مختلف حیات وی در کتاب آسمانی قرآن آمده است، شماری از تفاسیر قرن چهاردهم، واکاوی آموزه‌های هدایتی قرآن با محوریت تفسیر قرآن به قرآن را مهمترین راهبر استخراج رهنمودها و راهبردهای هدایتی قرآن در مسائل اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی و تربیتی حیات بشر قرار داده‌اند. از جمله این تفاسیر، المیزان فی تفسیر القرآن و فی ظلال القرآن است که به پویایی، فرازمانی و فرامکانی بودن آموزه‌های هدایتی این کتاب مقدس و تبیین اعجاز هدایتی آن عنایت داشته‌اند. نظر به آنکه در بیست و سومین سوره قرآن کریم، سخن از اساسی‌ترین مباحث اعتقادی، اجتماعی و تربیتی مانند اوصاف مؤمنان و علایم و نشانه‌های ایمان، خلقت انسان و معاد بکار رفته است و باری تعالی در سوره مؤمنون داستان پیامبرانی اولوالعزم را بازگو کرده است. در این پژوهش کوشش شده است با گردآوری اطلاعات از منابع مکتوب کتابخانه‌ای و روش تحقیق با رویکرد توصیفی، مهمترین آموزه‌های اعتقادی، اخلاقی، تربیتی و اجتماعی سوره مؤمنون از منظر علامه طباطبایی (ره) و سید قطب، روشن شود. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که خداشناسی، نفی شرک و بت پرستی، آیات آفاقی و انفسی، نبوت عامه و خاصه، حتمی بودن بازگشت همه به سوی خدا، استدلال بر بازگشت همه به سوی خدا، سنجش اعمال در قیامت، احوال دوزخیان و بهشتیان در قیامت، تربیت انسان در سایه توجه به مراحل آفرینش، تضاد حق پرستی و هواپرستی، تأثیر باور به معاد در رفتار و سرنوشت انسان، صفات رهبران راه حق، سبقت در خیرات، عامل اصلی انحرافات اجتماعی و عدم تلازم حق با رأی اکثریت از جمله آموزه‌های اعتقادی، اجتماعی و اخلاقی ـ تربیتی سوره مؤمنون است که با گستردگی و عمق بیشتری در تفسیر المیزان نسبت به تفسیر فی ظلال القرآن آمده است.

توجه قرآن به جامعه، روابط، مسائل اجتماعی، دعوت به مطالعه جوامع، بیان سنت‌ها و تاریخ آن‌ها را می‌توان در آیات فراوانی با تعابیر مختلفی مشاهده کرد. اهمیت این موضوع بدان حدّ است که بیشتر آیات قرآن کریم، یا احکام اجتماعی را بیان می‌کنند، یا نتیجه آن‌ها پیوندی محکم با روابط اجتماعی انسان‌ها دارد. در همین راستا سور مکّی قرآن کریم، جامعه جاهلی عصر بعثت را در سه حوزه عقیدتی، اخلاقی و اجتماعی تقسیم می‌کند که این جامعه به دلیل دور بودن از پیامبران و غوطه‌ورشدن در خرافات و عقاید باطله، به پرستش بت‌ها و پرستش جنیان و عبادت اجرام آسمانی به دلیل اعتقاد به نقش داشتن آن‌ها در تغییر وضعیت زندگی شان، روی آورده بودکه در نتیجه، این طرز نگرش، انکار زنده شدن بعد از مرگ را با خود به همراه داشت. همچنین دور ماندن از کتاب و فرهنگ و ادیان الهی، جامعه مکه عصر بعثت را به باتلاق رذایل اخلاقی از قبیل «تعصب بیجا نسبت به زبان و عقیده، خشونت نسبت به زیردستان (کشتن فرزندان، عدم اکرام یتیم و بردگان)، تکبر در مقابل هم‌نوع، بخل و تفاخر» کشانیده بود. لذا این جامعه با فرورفتن در جهالت و پیروی از عقاید نادرست وگسترش اخلاق ناسالم در آن، برخی از ارزش‌های اجتماعی خویش را از دست داده و به «رباخواری، سحر وکهانت، کم‌فروشی وخون خواهی ناحق» روی آورده بود، اگرچه در کل «شعر و شاعری» را می‌توان به‌عنوان رشد یک جامعه درنظر گرفت اما به دلیل کاربرد آن در امور مذموم و فخرفروشی قبیلگی، این نگرش را در جامعه مکه نمی‌توان تأیید کرد. بعثت حضرت رسول اکرم (ص) با ارائه شریعتی نوینی که از شهر مکه آغاز یافت، توانست تغییرات گسترده‌ای را در حیات عقیدتی، حیات اخلاقی و حیات اجتماعی مردم آن جامعه پدید آورد که پیامبر اکرم (ص) طبق آیات قرآن در راستای رشد جامعه جاهلی و تحول آن به جامعه الهی، اقداماتی را در سه بخش ذیل به انجام رساند؛ که «تغییر بینش و نگرش نسبت به مبدأ و معاد» را با «بیان ناتوانی و عجز آلهه و اصنام، تفکر در آسمان‌ها و زمین و وجود مبدأ واحد» در بخش مبدأ، مطرح کرده و در حوزه معاد چون؛ «پاسخ‌گویی به شبهات با آیات علم و قدرت خدا؛ بیان براهین حکمت و عدل؛ و پدیده‌های مشابه معاد مانند رویش گیاهان و ..» را در دستور کار خویش قرارداد. در بُعد رعایت موازین اخلاقی چون «رعایت حقوق والدین، ادای امانات، دعوت به صبر و توکل، رعایت اعتدال و دستور به عدل و احسان» را مورد تأکید قرارداده و در سومین قسمت از اقدامات خویش که در حوزه احکام شرعی قرار می‌گیرد؛ «اقامه نماز، انفاق کردن، تغذیه حلال، داشتن خلوص و عدم ریا در عبادات و معرفی حرمت‌ها» را تأسیس کرد. همچنین پیامبر اکرم (ص) برای تأدیب قوم خود به آداب الهی، از روش‌ها و ابزارهای مختلف دعوت، همچون «روش الگویی، ایجاد زمینه برای تفکر و تعقل، ذکر دلیل برای امور، مقایسه، تمثیل، خطابه، نمایش و قصه‌گویی»، متناسب با روحیه افراد و شرایط مکان و زمان بهره می‌جستند که گاهی موعظه و نصحیت و گاهی نیز مجادله و مناظره و یا استفاده از تشویق و تنذیر از بهترین روش‌های هدایتی آن حضرت بوده است.

مساله خیر خواهی یکی از مهم ترین ویژگی هایی است که قرآن کریم و روایات معصومین برای مومنین برشمرده اند. در منابع روایی شیعه باب های بسیاری به این موضوع اختصاص یافته است. مساله ای که انگیزه انجام این تحقیق شد، این بود که چه میشود در یک جامعه این مساله با گذشت زمان کمرنگ میشود و آحاد جامعه در زندگی های روزمره به آن اهمیت چندانی نمیدهند. از همین رو در این تحقیق ابتدا به دنبال مشخص ساختن ابعاد و جنبه های مختلف خیر رسانی هستیم که فرد خیر رسان اساسا در چه ابعادی میتواند به جامعه خویش عمل خیر رسانی را انجام دهد که ابعاد اقتصادی ، فرهنگی، عاطفی و دفاعی از مهم ترین این جنبه های هستند. بعد از مشخص شدن ابعاد خیر رسانی ، این پژوهش به دنبال این هست که مقتضیات و موانع محقق شدن این عمل را از قرآن و روایات معصومین استخراج کند که مهم ترین این اصول عبارت اند از: درک حضور خداوند، توجه به معاد و سرنوشت، تعلق اموال به جامعه و اصل برادری. از مهم ترین موانع نیز میتوان حسد، شح نفس، حب بیش از اندازه مال، رضایت و اطمینان به حیات دنیوی و وعده فقر شیطان اشاره کرد.

در قرآن کریم آیات بیشماری درباره صفات بهشت و بهشتیان و نعمت های مختلف بهشت و لذات روحانی آمده است که بخش عظیمی از آیات مربوط به معاد را تشکیل می دهند. ولی با این حال می توان با مطالعه آیات و روایات مربوطه، یک ترسیم اجمالی از آنها در دست داشت که هر انسانی را که دارای هر گونه انگیزه معنوی یا مادی باشد به سوی خود جذب و جلب خواهد کرد. این نوشتار از لحاظ محتوایی مشتمل بر بررسی آن نعمات جذاب مادی نظیر باغها ،نهر ها ،لباسها و فرشها ، انواع میوه ها و گوشتها انواع جامها و شرابهای بهشتی و حورالعین ونعمات معنوی چون امنیت و سلامت ، شادی و نشاط معنوی ،صلح و سلامتی ،دوستان جلیل القدر ،یکرنگی و برادری، حمد و ثنای الهی، فضل کبیر ، دوری از هرگونه تهمت و دروغ و حسد و مهمتر از همه ی اینها خشنودی خداوند، با هدف بررسی نوع و جنس نعمات مادی بهشتی و تفاوت آنها با نعمات دنیوی و بررسی نعمات اخروی می باشد که در سایه آیات و روایات با استفاده از کتب و تفاسیر معتبر همراه با تحلیل نعمات و ترسیمی از چهره گشاده، شاداب، باطراوت، نورانی و سفید، بهشتیان و عوامل کسب این ویژگی ها که بر نورانیت باطنی و معنوی آنان نیز افزوده شده است، با الهام از روش کتابخانه ای و فیش برداری در سه فصل مجزا به توصیف وتبیین ونتیجه گیری بحث پرداخته است. امید است مورد رضایت طالبان علم و دانش قرار گیرد.

در پژوهش حاضر واژه‌ی تثبیت و متعلقات آن در قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفت. واژه‌ی تثبیت به همراه واژه‌هایی چون «قدم»، «نفس»، «ایمان»، «قول» و فؤاد در قرآن کریم آمده است. علاوه برآن در روایات به همراه متعلقاتی چون «قدم و وطأه»، «فؤاد و قلب»، «نیت»، «توبه»، «مودت»، «ولایت»، «تقوا و هدایت»، «قول»، «یقین»، «لسان»، «ایمان»، «عهد»، «دین» و «رجاء» آمده است. قابل ذکر است که سه عامل «خدا»، «ملائکه» و «باران» در آیات قرآن به عنوان عوامل ایجاد تثبیت ذکر شده‌اند و عواملی چون «صبر»، «استغفار»، «یاری کردن خداوند»، «اخلاص»، «عمل به مواعظ و داشتن بصیرت»، «عبرت آموزی» و «اصل تدرج در تربیت» را بر اساس آیات و روایات می‌توان به عنوان عوامل تحکیم تثبیت نام برد. در پژوهش حاضر موانع تثبیت نیز مورد بررسی قرار گرفت که عبارتند از: عدم ولایت پذیری، ضعف ایمان، تجاوز از حدود الهی و تعدی از حق عبودیت و غفلت. همچنین شایان ذکر است که در این پایان نامه تثبیت در اعتقاداتی چون ولایت و معاد و آموزه‌های اخلاقی چون امید و وفای به عهد و احکامی چون جهاد، خمس و زکات و تولی و تبری تأثیر دارد. در نهایت باید گفت که تثبیت نقش مهمی را در دین داری انسان مؤمن ایفا می‌کند و تأثیر بسیار مهمی در عاقبت سعاتمندانه‌ی مؤمنان خواهد داشت.