مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

دراین پژوهش تلاش شده است با رویکرد علمی ـ دینی و به روش توصیفی ـ تطبیقی مؤلفه های هوش هیجانی از منظر قرآن کریم و علم روانشناسی با نگرشی نو تحلیل و مورد بررسی قرار گیرد.ابتدا مفاهیم و کلید واژه ها مورد بررسی قرار گرفته و تبیین می شوند و سپس با توجه به مؤلفه های هوش هیجانی از لحاظ علمی و نظر اندیشمندان غربی و تطبیق هوش هیجانی بر آموزهای قرآنی مورد مطالعه قرار می گیرد که بدین منظور مقدمتاً هوش هیجانی و تاریخچه آن در آثار و مطالعات روانشناسان بررسی شده است. در بخش علمی، مفاهیم هوش از نظر جمعی از صاحبنظران در این زمینه مطرح می گردد. انسان موجودی مرکب که دارای فطرت، غرائز و هیجان می باشد.برای بهتر زیستن شایسته است با هدایت و کنترل هیجان و احساسات آسیب های فردی اجتماعی را کاهش دهید. قرآن کریم برای مراتب تکامل انسان روش های خاصی ارائه داده است. در بخش پایانی با توجه به نظرات اندیشمندان دینی و استنباط عقلی و نقلی، هوش به عنوان بخشی از فعالیت عقل مطرح شده است، در مبحث بعد انسان، عقل نظری وعقل عملی و اینکه چگونه می توان هیجان را مدیریت و کنترل کرد، مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج بدست آمده نشانگر آنست که عقل، کتاب و وحی بهترین کنترل کننده هیجان ها در ابعاد مختلف مانند کنترل تکانه ها، همدلی، نیک پنداری می باشند؛ سپس برای بررسی این موضوع از گنجینه های غنی و هدایت گر قرآن کریم و نظر دانشمندان علم و دین مورد استفاده قرار گرفته اند، خصوصا آن که قرآن کریم راه و روش را به صورت کامل بیان فرموده است. نتایج حاصله از پژوهش حاکی از آن است که هوش‌هیجانی از نظر علمی مفهومی نو می‌باشد که در بیشتر آموزه‌های دینی و تعالیم قرآنی مورد توجه فراوانی قرار گرفته است.

پذیرش تحقق وعده های قرآنی در چارچوب نظام سببی و تحلیل آنها بر اساس نظام حاکم بر جهان پاسخ دهنده بسیاری از پرسشهای مطرح شده در این حوزه می باشد. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی در صدد پاسخ به این پرسش که وعده های قرآنی را چگونه می توان در چهارچوب نظام سببی توجیه کرد. و نیز به مهمترین اشکال یعنی تخلف ظاهری برخی از آنها چه از ناحیه اسباب وچه از ناحیه مسببات پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد وعده های قرآنی در چارچوب نظام سببی حاکم بر جهان هستی تحقق پیدا می کنند و در واقع هیچ­گونه تخلفی در آنها صورت نمی گیرد. زیرا اولا عنصر اختیارِ انسان به عنوان جزء علت تامه در تحقق وعده ها قرآنی نقش اصلی داشته و ثانیا تعمیم دایره علل به طبیعی، معنوی و فراطبیعی و جانشین پذیری آنها در تحقق وعده ها می تواند تخلف ظاهری در ناحیه اسباب را توجیه کند. ثالثا تزاحم اسباب و عدم تمامیت آنها ، مشکل تخلف و عدم تحقق برخی از وعده ها را توجیه گر می باشد.

جهان فرهنگی قرآن شالوده‌ساز اصول و قواعد ساختاری و شناختاری است که با اتکا بر جهان‌بینی الهی تفسیر جامعی از زندگی سعادت‌مند بشری در یک سازة منطقی ارائه می‏دهد. در این سازه، شاخص تمایز برای معرفت در نگاهی کثرت‌گرایانه دیده می‌شود که تمام جنبه‌های اکتسابی و فطری شناخت انسان و نیز عقل عملی او به عنوان مبانی معرفت‌شناختی مورد توجه قرار می‌گیرد. در جهان فرهنگی قرآن، دستگاه معرفتی چونان گفتمان‌های معاصر صرفاً بر نگاه‌ آلی و تکسویة تجربی سامان نیافته، بلکه بر داده‌های متافیزیک نیز تأکید دارد که ضمن وجود ضمانت صدق، میزان خطاناپذیری‌اش از جمله در داوری‌های فرهنگی واجتماعی اندک است. در این حوزه، متناظر با حوزة هستی‌شناختی، نگاهی جامع حاکم است که هم به شیوه‌های مبتنی بر مشهودات بیرونی توجه دارد و هم شهودات درونی را از دایرة نظر دور نمی‌دارد. وحی در این گفتمان به عنوان منبع خطاناپذیر قلمداد می‌شود و منابع و ابزارهای دیگر شناخت این جهان فرهنگی از جمله ادراک عقلی، حواس، تاریخ و ادراک حضوری در کنار وحی در رتبة بعدی قرار دارند که به این هویت گفتمانی انتظام ویژه‌ای می‌دهند.

نظریه استعاره مفهومی به عنوان یکی از مهم‎ترین نظریه­های زبان­شناختی با برقراری نگاشت میان دو حوزه مبدأ و مقصد عمل می‌کند و از حوزه حسی و شناخته‎شده برای فهم حوزه کمتر شناخته­شده بهره می­جوید. استعاره­هایی که در ارتباط با واژه آیه مطرح شده­اند، با ساختاربخشی جزئی، آن را از ابعاد مختلفی در کانون توجه قرار می­دهند. هر استعاره با متمرکزشدن بر یک جنبه از مفهوم «آیات» به ما اجازه می‏دهد یک جنبه از مفهوم آیه را به واسطه مفهوم دیگری مانند ابزار، باران، کالا یا قصه که با وضوح بیشتری تعریف شده است، درک کنیم. استعاره مرتبط با ابزار، مفهوم سیستم از معنای آیه را برای درک کارکرد و پیامدهای آن روشن می­سازد. استعاره قصه، ظرفیت آیات در برجستگی محتوا را به تصویر می­کشد و استعاره باران، پیشروی آیات به سوی هدف مد نظر نشان می‏دهد. استعاره کالا نیز هشداری به مخاطبان در جهت تبدیل‏نشدن به تاجرانی زیان­دیده در صورت استفاده نادرست از آیات است. همپوشانی‏ای که میان این استعاره­ها وجود دارد، پیدایش تدریجی یک سطح را نشان می‏دهد. این همپوشانی به دلیل وجود تضمن­های استعاری است که استعاره­های آیه را به یکدیگر پیوند می‏دهد و آنها را با یکدیگر منسجم می­سازد.

درباره بهره‌مندی جمادات از حیات – به‌معنای کمال وجودی که مبدأ علم و فعل ارادی است - اختلاف نظر وجود دارد. دیدگاه مشهور این است که جمادات از حیاتِ همراه با علم و فعل برخوردار نیستند. اما ملاصدرا معتقد به عینیت مطلق وجود با حیات و علم است، و می‌گوید همان طور که وجود حقیقت تشکیکی است، حیات و علم هم تشکیکی و دارای مراتب مختلف شدید و ضعیف‌اند، و هر موجودی متناسب با مرتبه وجودی‌ که دارد، بهره‌مند از این دو صفت نیز هست. بنابراین جمادات هم به اندازه مرتبه وجودی خود دارای حیات و علم هستند. در این پژوهش دیدگاه ملاصدرا مبنی بر وجود حیات و علم در جمادات، از منظر قرآن کریم مورد بررسی و نقد قرار گرفته و ثابت شده است از نظر قرآن، هیچ مرتبه‌ای از حیات و علم در جمادات وجود ندارد، و آیات کتاب الهی دیدگاه مشهور درباره جمادات را تأیید می‌کند.

قرآن که داعیه‌دار معارف برتر و هدایت پایدارتر است و برنامه‌های خود را مایه حیات واقعی بشر معرّفی کرده، برای تحقّق آرمانِ زندگی بهتر و جامعه برتر انسانی، راه روشنگری ذهنی و فکری و اصلاح بینش و نگرش فرد و جامعه را توصیه نموده و معتقد است که در طریق هدایتگری و دین‌گستری، باید از مبانی و روش‌هایی بهره برد که راه رشد اندیشه و تفکّر و انتخاب آگاهانه و آزادانه دین را برای مردم هموار ساخته و از اجبار و اکراه و بی‌عدالتی و ستم و استثمار مبرّا باشد. در این پژوهش هشت مبنا و ده روش قرآنی برای تبلیغ و ترویج اندیشه دینی و توحیدی شناسایی شده است که نشان می‌دهد روش قرآن برای ترویج اندیشه توحیدی و اسلامی و گسترش دین در جوامع بشری، به‌دور از الزام و اجبار و به‌کارگیری ظلم و زور و قساوت است و هر روشی که به ظلم و زور و رفتار غیر عقلانی و غیر اخلاقی منتهی شود، مورد تأیید و حمایت قرآن نیست.

این پژوهش با هدف تحلیل محتوای مقاله‌های علمی- پژوهشی در مجله‌های قرآنی ایران شکل گرفت. از میان 2233 مقالۀ منتشر شده در 20 نشریۀ علمی- پژوهشی قرآنی میان سال‌های 1397-1390، 996 مقاله که به روش خود تصریح کرده بودند، بر اساس دسته‌بندی روش‌های پژوهش که به تأیید متخصصان رسیده بود، تحلیل محتوا شدند. یافته‌ها نشان دادند که روش‌های توصیفی- تحلیلی، معناشناسی، زبان‌شناختی، تطبیقی، تحلیلی، تحلیل محتوای کمی و تاریخی فراوان‌ترین روش‌های پژوهش بودند و مقاله‌ای با روش‌های فراتحلیل، همبستگی، علی- مقایسه‌ای، نظرسنجی، مردم‌نگاری، تحقیق اقدامی، مرور نظام‌مند و واج شناسی یافت نشد.

اهمیت روش‌شناسی ناشی از نقش تأثیرگذار روش در موفقیت و شکست یک پژوهش است. به همان اندازه که روش در پژوهش اهمیت دارد، روش‌شناسی به‌عنوان علم درجه دو در داوری، گزینش و الگوگیری از روش‌ها نقش دارد. یکی از عرصه‌هایی که نیازمند روش‌شناسی است، عرصه استنباط‌های ائمه از قرآن است. اگر این پیش‌فرض را بپذیریم که ائمه احکام شرعی را از قرآن استنباط کرده‌اند، آن‌گاه این پرسش مطرح می‌شود که شیوه استنباط آنان چگونه بوده است؟ چه مبانی و قواعدی را به‌کار گرفته‌اند؟ و چه ویژگی‌هایی در شیوه آنان وجود دارد؟ این پژوهش که خود به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، در صدد است به این پرسش پاسخ دهد و بکوشد تا حد توان، مختصات روش استنباط ائمه را بیان نماید. دستاورد این پژوهش آن است که استنباط‌های ائمه مبتنی بر پیش‌فرض‌های خاصی نسبت به قرآن و غیر قرآن بوده است و قواعد گوناگونی را که قدر مشترک همه آنها عقلایی بودن است و بعضاً درعلوم مقدماتی اجتهاد مورد بحث قرار نگرفته، به‌کار برده‌اند. ازاین‌رو ائمه را می‌توان بنیانگذار قواعد استنباط شریعت دانست.

پژوهش حاضر با هدف ارتقای کیفی پدیده تفسیر و فهم گزاره‌های قرآنی، سعی در تلفیق دو روش «تفسیر قرآن به قرآن» و «نظریه میدان معنایی»، در فهم و تفسیر قرآن دارد. ایده اصلی نوشتار آن است تا هم‌سویی‌های مبنایی آنها را روشن کند و از لابه‌لای مبانی مورد اختلاف، بزنگاه‌های مشترک و متقارب را کشف نماید. یافته‌ها حاکی از آن است که دو روش در برخی مبانی مانند متن‌گرایی، نظام‌وارگی متن و جهان‌بینی زبانی اشتراک دارند؛ اگرچه در پاره‌ای از مبانی تفاوت‌هایی میانشان به چشم می‌خورد که البته در خلال مبانی متفرق نیز می‌توان نقاط هم‌سو و مشترکی را رصد نمود. در نتیجه با تعدیل برخی باورهای افراطی مورد پذیرش نظریه میدان معنایی، می‌توان این روش را با شیوه‌های سنتی تفسیر، همانند روش قرآن به قرآن تلفیق نمود و با گنجاندن برخی مبانی تفسیری در میان مبانی نظریه فوق، موانع استفاده از این روش فهم متن را در مطالعات قرآنی برطرف کرد.

مطالعه پیش رو دربردارنده نقد ادله و شواهد قرآنی‏ای است که در جهت تبیین مبنای رؤیاانگاری وحی ارائه شده است. بخش اول نقد به روش مؤلف مربوط است. نویسنده محترم بر خلاف مدعای رویکرد پدیدارشناختی، نگرشی تحویل‏نگر به قرآن دارد. بر خلاف نظر ایشان قرآن اگر بر هر خواننده بی‎طرفی عرضه شود، وجه خطابی آن آشکار خواهد شد. بر خلاف مدعا پاشانی چینش آیات قرآن مستلزم رؤیاگون‎بودن آن نخواهد بود. پراکندگی آیات برخی سوره‎های قرآن همانند مائده و احزاب یا نور می‎تواند مؤید ناکارآمدی برخی انواع تفسیر قرآن در قبال این گونه آیات باشد؛ آن‎چنان‎که در بین مفسران بزرگ بدان تصریح شده است. تکرار قصص قرآنی مصداق حقیقی تکرار نیست و در هر بار مشتمل بر مفاهیم جدیدی است. با فرض پذیرش تکرار، این تکرار بی‏هدف نیست و به جهت اهداف تربیتی و اخلاقی است. پرش و گسست زمانی موجود در قصص قرآنی نافی وجه خطابی آن نیست؛ زیرا قرآن صرف کتاب داستان نیست و اینکه برخی داستان‏های آن دارای گذشته نگری و گسست هستند، کاملاً متلائم با ادبیات داستانی پرطمطراق بوده و مؤید جامعیت حداکثری آن خواهد بود.