مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«معرفت نفس» یکی از راهبردی‌ترین آموزه‌های اسلامی برای رسیدن به «کمال» و نیل به مقامِ «خداشناسی» است. اما «دین‌پژوهان»، قرائت‌های مختلف و بعضا متضادی از آن ارائه کرده‌اند. از همین رو در تحقیق حاضر، پس از گزارش قرائتِ «ملاصدرا»، «فیض کاشانی»، «علامه طباطبائی»، «شیخ حر عاملی»، «علامه مجلسی» و «میرزا مهدی اصفهانی» از این آموزه، به ارزیابی این قرائت‌ها و تبیینِ «قرائت معیار» پرداخته‌ایم. هم‌چنین در ادامه، برخی از موارد مشابه با آموزه اسلامیِ «معرفت نفس» در فضاهای برون‌دینی، یعنی: آموزه‌های موجود در اندیشه «صاحبان اوپانیشادها»، «شنکره»، «کریشنامورتی»، «حکماء یونان»، «بوناونتوره» و «وین دایر» را نیز گزارش کرده و برتری این آموزه اسلامی در «محیط رقابت» را نشان داده‌ایم. بر اساس نتائج حاصل از این تحقیق، می‌توان قرائتِ «عقل‌گرایان عرفان‌محور» از آموزه «معرفت نفس» ـ یعنی: «تفکر در ذات، صفات و افعالِ نفس، برای رسیدن به خداشناسیِ حصولی» و «شهود هویت بالغیر و عین الربطِ نفس، برای رسیدن به خداشناسی حضوری» ـ را به دلائلی مانند: برخورداری از «مبانی متقنِ معرفت‌شناختی، دین‌شناختی و روش‌شناختی»، اشتمال بر «چیستی، چرایی و چگونگی» و توجه روشمند به گزاره‌های نقلی، از جمله حدیثِ «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، به‌عنوانِ «قرائت معیار» معرفی کرد. هم‌چنین می‌توان این آموزه اسلامی را به دلائلی هم‌چون: ریشه‌داشتن در «گزاره‌های وحیانی»، برخورداری از «پشتوانه عقلانی»، «انسجام محتوایی» و «متانت بیانی»، عدم اکتفاء به «تسلط ذهنی» بر «خودِ مادی» و تأکید بر ضرورت تحصیلِ «معرفت حضوری» به «نفس مجرد»، اصرار بر ضرورت انتقال از «خوددوستی روان‌شناختی» به «خودشناسی» و «خداشناسی»، پافشاری بر مطلوبیتِ «ادراک توحید» و «عبودیت»، مقابله با نگاه استقلالی به «نفس»، هماهنگی با «واقعیت‌های زندگی» و عدم منافات با «رسالت‌های اجتماعی»، از آموزه‌های مشابه در فضاهای برون‌دینی، برتر دانست.

قرآن کریم ستون خیمه اسلام است و در اهمیت فهم معانی و مفاهیم آن، همین بس که در حدیث نبوی(ص)، اعتبار روایات بر تطابق با آیات وحی و شیوه زندگانی پیامبر اکرم(ص) منوط و مشروط شده است. و برای فهم صحیح همین آیات است که اندیشمندان مسلمان به «تفسیر» روی آورده‌اند. اما این کار همواره بر مسیر صواب پیش نرفته و در برخی تفاسیر، مواردی مشاهده می‌شوند که معانی منتسب به قرآن کریم، با اصول تفکر اسلامی در تضاد و تعارض قرار گرفته‌اند. طبعاً مستشرقین که اطلاعات کمتری از اسلام داشته‌اند نیز دچار اشتباهاتی از این نوع شده‌اند. اما نتیجه این اشتباهات از یک سو، تفرقه و تکفیر و برادرکُشی در میان مسلمین، و از سوی دیگر، اسلام‌ستیزی در میان غیرمسلمانان است. برای حل همین معضل، مفسران قرون مختلف، اشتباهات تفسیری مفسرین پیش از خود را بیان کرده‌اند ولی مجاهدت آنان در این راه نتیجه کاملی به دست نیاورده، چراکه سخنان ایشان در لابلای تفاسیر مختلف پراکنده هستند و به شیوه‌ای منسجم و متمرکز بیان نشده اند. این نوشتار، با معرفی «تفسیر سلبی» روشی مدوّن و نظام‌یافته را مطرح می‌کند که می‌تواند لااقل بخشی از این مشکلات را حل و فصل نماید. تفسیر سلبی بیان می‌کند که با تعریف مبانی روشن و قاطع، می‌توان برداشت‌های نادرست و تفاسیر ناصواب از آیات الهی را در «محدوده غیرقابل قبول» قرار داد؛ به عنوان مثال، ذیل آیه «إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَهٌ؛ جمال خداوند را مشاهده می‌کنند. قیامت، 23» این اصل عقلی را قرار می‌دهد که «خداوند خالق جهان مادّه و موجودی فرامادّی است» در نتیجه، نمی‌توان خداوند را به چشمِ سر مشاهده کرد، پس هر برداشت یا تفسیری که معنای خدای مادّی بدهد، در محدوده غیرقابل قبول قرار می‌گیرد؛ اما تفسیر سلبی به اینکه معنای دقیق آیه چیست، وارد نمی‌شود. پس تفسیر سلبی فقط محدوده نادرست را مشخص می‌کند و برای این کار نیز با ذکر دلایل لازم، مبناهایی را معرفی می‌نماید که می‌توانند مورد اعتماد و تکیه‌اش باشند مانند مبنای برهانی و عقلی؛ و بالعکس، مبناهایی را غیرقابل اعتماد در روش سلبی می‌شمارد مانند مبنای علمی. لازم به ذکر است که «تفسیر سلبی» یک روش یا گرایش تفسیری نیست و در عرض آنها قرار نمی‌گیرد و البته هیچگونه تعارض و تضادی با روش و گرایش مفسر نیز ندارد، بلکه با بیان مبناهایی خدشه ناپذیر، مرزی را ترسیم می‌کند که آنچه بیرون مرز قرار گیرد، غیرقابل قبول است و هرگز قابل انتساب به قرآن کریم نیست مثل «خدای جسمانی» یا «انجام عمل حرام توسط انبیاء(ع)». مخاطبان تفسیر سلبی هم مسلمین هستند و هم غیرمسلمانان چراکه تفسیر سلبی از دلایل عقلی بهره می‌برد، و آنچه به ادراک عقل درآید، فارغ از دین و مذهب است.

دین برنامه ی جامع معرفتی و اعتقادی و عملی برای سعادت انسانهاست که توسط پیامبران الهی برای سعادت بشر ارائه شده و از این رو در تمامی جهان ادیان الهی گسترش یافته اند با این وجود، به دلیل عقل و اختیار آدمیزاد، مکاتب بشری نیز در کنار ادیان الهی که یا در تقابل و یا در تعامل با این ادیان هستند پدید آمده اند . در کشور چین هم مانند دیگر کشورها ادیان و مکاتب مختلفی وجود دارد همانند: مسیحیت ، بودا، کنفوسیوس ، اسلام، کمونیسم و ...... در میان این ادیان و مکاتب، پیروان دین اسلام حدود دو درصد از جمعیت چین را تشکیل می دهند . اسلام از حدود قرن هفتم میلادی به دنبال انتشار آن در ایران و با بهره گیری از فنون دریانوردی ایرانیان از طریق راه ابریشم دریایی از خلیج فارس به سواحل جنوبی چین رسید . انتشار اندیشه های صوفیانه اسلام در چین قرن ها بعد در حدود قرن شانزدهم میلادی به ویژه در دوران سلطه مغول بر بخشهای وسیعی از شرق و غرب آسیا از طریق راه ابریشم از ایران و آسیای مرکزی صورت پذیرفت و از این طریق در مناطق مختلف چین مثل استان گانسو ؛ چین های ؛ نین شای ؛ شان شی ؛ سین کیان و یونان گسترش یافت که استان "چین های" و استان " گانسو" مرکز اصلی تصوف در چین بشمار میرود . و اما پیدایش وهابیت که بنام اخوانی در چین مشهور و موسوم است در اوایل قرن 19 میلادی توسط شخصی بنام " ما گوان یوان " که از متفکران و فعالان بزرگ جامعه مسلمان چین بشمار می آید گسترش یافت . او با شعار بازگشت به اصل اسلام ، تاکید بر عمل کردن به شریعت ،مخالفت با تفکر تصوف که آنها را بدعت می نامید توانست بسیاری از جوانان اهل تصوف و تازه مسلمان را به خود جذب کند. رفته رفته اندیشه وهابیت در مناطق مختلف چین به ویژه استان یونان ؛ پکن و چین های که مرکز اصلی وهابیت در چین است نفوذ کرده است. گسترش بسیار سریع وهابیت که در طی 50 سال به بانفوذ ترین گروه مسلمان چین تبدیل شد ، چند عامل دارد: عامل داخلی : الف) ضعف بنیه علمی رهبران تصوف در مسایل دینی و برخی اشتباهات رفتاری . ب) بی توجهی به برخی از ظواهرشریعت در متصوفه. ج) نفوذ برخی از اندیشه های غیر اسلامی( کنفوسیوس، بودایی و ...) در اعتقادات اهل تصوف که این مکتب را در مقابل اندیشه های وهابی گری آسیب پذیر کرده است . عامل خارجی : الف)سیاست حکومت چین که از نفوذ رهبران متصوفه و گسترش این مذهب هراس داشته اند و به همین خاطر در مقابل متصوفه به تقویت وهابیون پرداخته اند. ب)حمایت های مالی دولت عربستان از مبلغان وهابی و گروندگان به این اندیشه. ج)ساختن اماکن مذهبی ( مدارس، مساجد و ... ) و انتشار کتب و سازماندهی وهابیون و کمک های مالی به آنها که این عوامل در کنار عامل داخلی( درون دینی متصوفه) به گسترش وهابیت و تضعیف اهل تصوف انجامیده است. دین اسلام در چین دوبرهه تاریخی را پشت سر گذاشته است. بنا براین میتوان گفت : الف ) برهه قدیم که همان اسلام صوفیانه است که دارای مبانی عقیدتی و رفتاری با ادبیات و فرهنگ خاص به خود می باشد ب) برهه جدید که همان اسلام وهابیت و سلفی است و آن نیز مبانی و فرهنگ خاص به خود را دارد . بطور خلاصه مبانی اسلام قدیم در چین عبارتست از : اطاعت محض و غلو در مرشد ؛ تقدم طریقت بر شریعت ؛ رهبانیت ؛ وحدت وجود و حب پنج تن مخصوصا امیرالمومنین (علیه السلام) ؛ خانقاه جایگزین کعبه . مبانی اسلام جدید در چین نیز عبارتست از:اکتفا به توحید عبادی در مقابل توحید ربوبی و ذاتی ؛ حرمت توسل شفاعت و تبرک ؛ ظاهر گرایی در قرآن و سلفی گری (تقلید کورکرانه از اندیشه گذشتگان ). در این پژوهش بر آنیم مبانی اسلام قدیم در چین را بر پایه ی آموزه های قرآن کریم مورد بر رسی قرار دهیم.

انسان درطول تاریخ به ناشناخته های فراوانی دست یافته است که شاید از ابتدا دست یافتن و کشف آن ها برای انسان امری غیر ممکن به نظر می رسید. مانند موجودات ریز اعماق دریاها و اقیانوس ها، سفر به کره ماه و...انسان با توجه به برخورداری ازعقل وخردخدادادی وعلم و دانش خود توانسته به جزیی ترین این ناشناخته ها دست پیدا کند. درعین حال شاهد آن هستیم که انسان چنان سرگرم دنیای اطراف خود شده که احیانا اصل وجود و ماهیت خودراکه مربوط به خوداوست رها کرده و نسبت بر ابعاد روحی و معنوی وهدف از اصل خلقت خویش بیگانه است. این امر با گذشت زمان وبا پیشرفت علم و تکنولوژی وبالا رفتن آگاهی انسان بیشتر نمایان شده است؛ هرچه به علم وآگاهی و آموخته های انسان اضافه می شود کشفیات و یافته هایش نسبت به د نیای اطرافش بیشتر به مرحله ظهور می رسد؛ ولی ازابعاد وجود و هدف آفرینش خود دورتر خواهد شد. از نظر قرآن شناخت ماهیت انسان بسیار حائز اهمیت است و این شناخت از جهات مختلف برای همه انسان ها میسر می باشد؛ زیرا همه انسان ها از فطرت ذاتی و عقل خدادادی برخوردارند؛ از این روی خداوند در قرآن کریم با هدف هدایت و راهنمایی بشر در مسیر درست تربیتی، همه انسان ها را به تفکر و تأمل و شناخت وجود خویش سفارش می کند و در این باره می فرماید:«وَ فی اَنفُسِکُم اَفَلا تَبصِرون»(ذاریات:21) چرا در خود نمی اندیشید؟!همچنین پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)نیز در این باره فرموده اند:«مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ». (فیض کاشانی،1383ق:68؛شریف رضی،ج292:20) اندیشیدن در خود، یعنی خودیابی به معنی واقعی و خودیابی به معنای شناخت واقعی خالق بی همتااست. بر این اساس خود شناشی که از ضروریات پرورش و تربیت صحیح است، منجر به خداشناسی خواهد شد؛ براساس دیدگاه قرآن نتیجه شناخت انسان از خود با توجه به ادراک آیات انفسی پی بردن به توانمندی های ذاتی و خدادادی می باشد.«سَنُرِیهِم آیاتِنَا فی الآفَاقِ وَ فِی اَنفُسِهِم حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُم أنَّهُ الحَقُّ أَوَلَم یَکفِ بِرَبِّکَ أنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیءٍ شَهِیدٌ». (فصلت:53)مفهوم آیه بیانگر این است که شناخت و ادراک آیات آفاقی و انفسی هر دو هدایت گر انسان برای شناخت خود و شناخت خداوند و صفاتش می باشد؛ و در نتیجه انسان در مسیر دین حق، پرورش و تربیت صحیح و بهترین و عالی ترین فضایل اخلاقی قرار خواهد گرفت، که نتیجه اش جز رسیدن به سعادت، کمال مطلوب و زندگی جاوید نخواهد بود. «بنابراین کسی که به مشاهده ی حقیقت خویش نائل شود خود را قائم و متعلق به آفریدگار بلکه عین ربط و تعلق به او خواهد یافت». (مصباح یزدی،46:1377) «شناخت انسان و بررسی عمیق ابعاد وجودی او از ضروریات زندگی و از مقدمات سعادت مندی انسان و بهره وری هر چه بیشتر از زندگی محدود دنیوی است به همین دلیل در آیات و روایات فراوانی بر این امر تاکید شده است». (گرامی،14:1341) «از دیدگاه قرآن انسان تفاوت ذاتی با همه موجودات جهان آفرینش دارد». (نصری،16:1361)همین تفاوت ذاتی عاملی برای تربیت صحیح انسان می باشد، چون انسان بر خلاف موجودات دیگر از قابلیت تربیت بالایی بر خوردار است؛ از این رو از منظر قرآن، خداوند همه موجودات عالم را در خدمت انسان ها و برای رشد، تربیت و تعالی آنها قرار داده است. «انسان از مقام و مرتبه ای برخوردار است که دیگر موجودات جهان آفرینش از آن برخوردار نیستند». (نصری،17:1361) قرآن کریم این کتاب الهی و جاودانه کتابی است که خداوند آن را برای شناخت و تربیت انسان ها نازل کرده است. تربیت انسان از منظر قرآن بسیار حائز اهمیت بوده به گونه ای که قرآن هدف از رسالت پیامبران را پرورش و تربیت انسان ها و رسیدن به قرب الی الله بیان می کند؛ این تربیت برای افراد، جز با شناخت کامل انسان که مقدمه ی شناخت خداوند می باشد میسر نخواهد شد. اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر از آن جهت است که قرآن رسالت رشدوپرورش انسان رابرعهده دارد. ازمنظرقرآن تربیت انسان باعث رشدونموِبُعدروحی ومعنوی انسان شده واورابه خالق هستی نزدیکترمی کند؛ چنین تربیتی هنگامی به مرحله ی ظهورخواهدرسید که،ا نسان خود رابه طورکامل شناخته باشدوبه ذاتیات، فطریات ضعف و قدرت واستعدادهای خودواقف بوده وجایگاه واقعی ودرادربین موجودات جهان بیابد وهمچنین هدف ازخلقت خویش رادریافته وبداندآغازش چگونه بوده وسرانجامش چه خواهدشد. ازآنجایی که جامعه متشکل ازتک تک افراد می باشداگریک جامعه دارای افرادی باشدکه ازتربیتی عالی ومطلوب برخوردارند، چنین جامعه ای بی شک به جامعه ای مبدل خواهد شد که قرآن ازآن بانام جامعه ای آرمانی، الهی ودینی یاد می کند.

موضوع «نامحدود بودن خدای سبحان» از جمله مباحث مهمی است که در باب خداشناسی، ذیل مباحث توحید مورد بحث قرار می‌گیرد. افراد و مکاتب مختلف به تبیین، تفسیر و بیان لوازم و نتایج آن پرداخته‌اند و بعضاً دیدگاه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند که در برخی موارد موجب بروز تنش‌هایی شده است. «نامحدود بودن خدا» به معنای آن است که او، وجود محض و هستی مطلق است. ذات پاک او از هرگونه قید، حدّ و نقصی مبری بوده و هیچ گاه متعلق شناخت واقع نمی‌شود و صفات او نیز عین ذات مقدسش بی‌نهایت و نامحدود است. در این میان اهل عرفان بر این عقیده‌اند که چنین وجودی به جهت اطلاق و سعه‌ای که دارد، برای غیر خود هیچ موطن وجودی نه در طول و نه در عرض وجودش، باقی نمی‌گذارد. بنابراین ما سوی الله، هیچ حظّ و بهره‌ای از وجود نداشته و همگی تجلی و مظهر وجود اویند، که از آن دیدگاه به «وحدت شخصیه وجود» تعبیر می‌کنند. در این تحقیق با بررسی منابع کتابخانه ای و دیجیتالی و با استفاده از تفاسیر آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام و هم‌چنین سخنان اهل عرفان، به طور مستقل و جداگانه به بررسی و تبیین مفهوم نامحدود بودن خدا و نتایج مترتب بر آن پرداخته شده است. در پایان مشخص می‌شود که آیات قرآن و روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام در عین اینکه بی‌نهایت بودن ذات و صفات الهی و نتایج آن را به اثبات می‌رساند اما بهره‌مندی سایر ممکنات به ویژه انسان را از نعمت وجود نفی نمی‌کند، بلکه قرائنی بر اعطای وجود به شکل محدود به سایر ممکنات در آن یافت می‌شود، به این صورت که آنها هیچ استقلالی از خود نداشته و وجودشان در طول وجود خدا و وابسته محض به توجه و عنایت او می‌باشند. بنابراین تحلیل اهل عرفان از این مفهوم و نتیجه مد نظر آنها، با آیات و روایات سازگاری ندارد.

سبک زندگی مفهومی نو و پرکاربرد در میان عالمان اسلامی و دانشمندان غیر اسلامی در عصر حاضر هست که در عرصه‌ی علوم انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی و روانشناسی در دهه‌های اخیر بسیار موردنظر قرارگرفته است. «سبک زندگی اسلامی، فرایندی است که افراد با توجه به جایگاه اجتماعی و انسانی خویش آگاهانه نگرش‌ها و رفتارهای منتهی به دارایی‌ها و مصارف را بر اساس مبانی اعتقادی دین اسلام برای رسیدن به سعادت برمی‌گزینند تا از سویی همسان جامعه خودی و از طرفی متمایز با جامعه غیرخودی باشند.» این اصطلاح علمی می‌تواند با پسوندهای گوناگون برای دسته‌بندی اقشار مختلف بشر مورداستفاده قرار گیرد. از گروه‌های بزرگ اجتماعی گرفته تا گروه‌های کوچک و فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف انسانی را می‌تواند درجه‌بندی و تقسیم‌بندی نماید. از قبیل سبک زندگی سنتی، سبک زندگی متمدن و سبک زندگی مهندسی و دانشجویی و غیره. موضوع پژوهش پیش رو سبک زندگی مطلوب دانشجوی مسلمان از منظر قرآن و حدیث است که یکی از این دسته‌بندی‌ها است که تبیین و تشریح آن می‌تواند برای جامعه‌ی دانشگاهی و دانشجویی راهگشا باشد. سعی و تلاش در این پژوهش بر این رویکرد است که با تتبع در قرآن کریم و منابع عظیم اسلامی و کتب و مقالات محققان عصر حاضر به روش یادداشت‌برداری و کتابخانه‌ای این موضوع را موردبررسی و مداقه قرار دهد و تفاوت یافته‌ها را با سبک‌های دیگر روشن نماید. اهمیت و ضرورت پژوهش به آن است که مبانی سبک زندگی متعلم (دانشجو) که مورد تأیید قرآن و حدیث باشد را بیان کند و نیز ما را با اصول حاکم بر زندگی دانشجو از منظر قرآن و احادیث آشنا نموده و درنهایت روش‌های صحیح سبک زندگی دانشجو از منظر قرآن و حدیث را مشخص نموده و چگونگی اعمال آن‌ها را در زندگی مشخص نماید تا در زندگی به کاربندیم. برآیندهای این پژوهش بر آن‌اند که سبک زندگی مطلوب دانشجویی فرایندی پویا است که افراد با توجه به جایگاه اجتماعی و انسانی خویش آگاهانه نگرش‌ها و رفتارهای منتهی به دارایی‌ها و مصارف را بر اساس مبانی اعتقادی دین اسلام برای رسیدن به سعادت برمی‌گزینند تا از سویی همسان جامعه خودی و از طرفی متمایز با جامعه غیرخودی باشند. نتیجه آنکه ویژگی‌های سبک زندگی دانشجو از دیدگاه قرآن و حدیث در دو بعد عبارت‌اند از: الف.در بعد نگرشی: 1-خدا گرایی و اعتقاد به مقام خلافت انسان در زمین2- حس و عقل و وحی، عناصر معرفت انسانی 3-ارتباط تنگاتنگ فرد و اجتماع 4-اصالت معنویت و انسانیت در تعیین سبک زندگی 5- علم مؤلفه‌ای برای تکامل. ب. در بعد رفتاری: 1. سلامتی جسم و روح که شامل ابعاد مختلف سلامتی فردی و اجتماعی می‌شود و بهداشت، کم خوری، ورزش، ارتباطات اجتماعی، ازدواج و حفظ عفاف و حجاب، رعایت دستورات مذهب و مصرف را شامل می‌شود. 2. ایمان و هدفمندی، ارتباط مستقیم باهم دارند و ایمان کامل اهداف زندگی را ایجاد می‌کند. 3. تأثیرگذاری و موج‌آفرینی متناسب با روحیات پرهیجان جوانی است. 4. رعایت مناسبات علم و عمل، مثل بهره‌برداری از علوم نافع و اولویت‌بندی در آموزش علوم و... برای دانشجویی که عزم خود را برای آموزش جزم کرده امری بسیار شایسته است. 5. پشتکار و همت و دوری از تنبلی و کسالت از رموز موفقیت دانشجوی مسلمان محسوب می‌شود. 6. دانش‌محوری و جهل‌ستیزی و پژوهش و تحقیق صحیح موجب توسعه‌ی فردی و اجتماعی برای دانشجو است. 7. حق محوری و حقیقت‌جویی عامل عدم انحراف از هدف علم و دانش می‌شود. 8. شجاعت و جسارت علمی موجب گسترش علوم در جامعه می‌شود. 9. طبق روایات حرمت‌گذاری استاد در قرآن همتای احترام به خدا شمرده‌شده چون علم ارزشمند است و عالم موجب رهگشایی جامعه و توسعه‌ی آن است.

بخل را می‌توان به صورت منع و امساک تعریف کرد، خودداری نمودن و امتناع از بذل و بخشش چیزی در جایی که بر حسب دستور شرع یا عرف باید بذل شود. این ویژگی اخلاقی به یقین مورد تأیید هیچ مکتب فکری‌ای نبوده و در واقع عقل آن‌ را زشت و نکوهیده می‌شمارد. در دین مبین اسلام نیز آیات و روایات بسیاری بر مردود و مذموم بودن آن‌ دلالت دارند. این رذیله‌ی اخلاقی می-تواند بر بسیاری ابعاد و زوایای زندگی انسان سایه افکنده و آن را تحت‌الشعاع قرار ‌دهد؛ به عبارتی بخل‌ورزی موارد شمول فراوانی دارد و در موارد گوناگونی می‌تواند گریبان انسان را گرفته و او را به امساک و خساست وا‌دارد و این مسئله ضرورت بررسی و شناخت این امر خطیر را در ابعاد مختلف بیان می‌دارد. موضوع دیگر که باید بدان اشاره داشت این است که چنین طرز تفکری قهراً با صفات ناپسند دیگری همراه می‌گردد.‌که در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و نرم‌افزاری و به شیوه توصیفی‌- تحلیلی به بررسی آیات و روایات موجود در این زمینه پرداخته شده است و نتیجه-ای که حاصل گشته اولاً شناخت این شاخص‌ها و ویژگی‌هاست که از جمله آن‌ها می‌توان به حرص، دروغگویی، اباحه محرمات اشاره کرد که به ما کمک می‌کنند فرد یا جامعه‌ی دچار این خصلت را بشناسیم و درواقع آن را به درستی تمییز دهیم و ثانیاً مصادیق بخل را بیان داشته که از آن‌ها می-توان، قصور در حق نفس، اعراض از پاسداری از حق، عدم رسیدگی به خانواده را نام برد که بیانگر نمونه‌های عملی‌ای هستند که بر وجود بخل در فرد یا جامعه صدق می‌کنند.

وقف در لغت به معنای حبس شدن و حبس کردن، متوقف شدن و متوقف کردن است. و در اصطلاح فقهی عبارت است از این که شخصی عین مال را حبس دائم کند و منافع آن را در اختیار اشخاص حقیقی یا حقوقی بگذارد. سنّت حسنه‌ی وقف، یک پدیده‌ی دیرپای بشری است که ریشه در فطرت ،عقل و منطق انسانی دارد از این جهت است که وقف، در میان همه‌ی جوامع بشری اعم از پیروان ادیان الهی و تمد‌ّن‌های بشری با عناوین و شرایط منطبق بر آیین و سنن و فرهنگ هر جامعه، وجود داشته و دارد. این سنت پایدار در آموزه های دین اسلام نیز مورد تحسین و تاکید قرار گرفته و جهت دهی شده به طوری که به یک فرهنگ عمومی و اجتماعی تبدیل شده و برای جبران نارسایی‌ها و نیازمندی‌های جامعه در ابعاد مختلف، پا به میدان گذاشته و ایفای نقش نموده و می نماید. وقف از جهت کاربردی به دو قسم عام وخاص تقسیم می شود که یکی از وقف های خاص، وقف به قرآن کریم می باشد و عواید آن در راستای تقویت امور قرآنی و ترویج معارف دینی صرف می گردد و فضای معنوی جامعه را عطراگین می کند. بنابراین ضرورت دارد برای تقویت و ترویج این عمل پسندیده و ارزشمند در جامعه برنامه‌ریزی و تلاش‌های گسترده‌ای صورت گیرد تا با توسعه‌ی موقوفات،زمینه‌ی رشد و تعالی و سعادت و پیشرفت کشور فراهم گردد و خیرخواهی و غیرخواهی جایگزین سودجویی و خودخواهی شود، تکاثر و تفاخر از میان برود و صدقات جاریه و باقیات‌الصّالحات به جای آن بنشیند. در این نوشتار که به صورت توصیفی- تحلیلی تدوین یافته، افزون بر تبیین کوتاه مبانی و شرایط وقف ، برخی از راه‌های ترویج فرهنگ وقف قرآنی و توسعه‌ی موقوفات آن، از قبیل تبیین جایگاه و نقش قرآن کریم ،تبیین مسولیت مسلمانان در برابر قران ،تبیین هزینه بر بودن ترویج امور قرانی ،ایجاد انگیزه برای موقوفات قرانی ،نقش رسانه ملی در ایجاد موقوفات قرانی ،نقش مبلغین مذهبی در ایجاد موقوفات قرانی، تبلیغ چهره به چهره، برگزاری همایش تکریم واقفین قرآنی و چاپ و انتشار زندگی‌نامه‌ی واقفان قرآنی، مورد بررسی قرار گرفته است.

از میان بحث ما که عنوان( عفت در تعبیر قران و نقش آن در تربیت) است می خواهیم نظریه قرآن کریم را راجع به عفت و نقش آن در تربیت انسان صالح را بیان کنیم، عفت قدرتی برای در برگیری صفات خوب و قرار دادن آن به عنوان ملکه راسخ برای نفس است، علاوه بر قدرت حاکمیت بر نیرو و خلق حالتی از اعتدال که انسان بتواند در عمل خود میان عقل و شرع و مروت حالت توازن خود را حفظ نماید. و موضوع بعدی اینکه تربیت اثر والایی در نمو شخصیت انسانی از ناحیه دین و اجتماع داراست و از عفت به عنوان وسیله تربیتی برای فرزندان جامعه بصورت نوگرانه و نوین بهره می گیرد. همانطور که قران کریم بصورت راهنمایی و دستوری به عفت و پاکدامنی دعوت نموده است و آن را به عنوان اساسی برای نمو روح و تمرکز بر قسمت معنوی و کنار زدن رویه مادی مورد توجه قرار می دهد. نکته بعدی این که الگو پذیری اثر مهمی در خارج نمودن جامعه از ظلمت و جهل به سوی فراخی و نور و فیوضات الهی است و این امر در پاکدامنی و زهد و حیای پیامبر و اهل بیت ایشان و پیامبران و صالحان متجلی شده است و این چیزی است که در سخنان ایشان مخصوصا در سخنان و وصایای امیر بیان حضرت امام علی علیه السلام مشاهده نموده اییم. از مهمترین آثار پاکدامنی صفت حیا است که به عنوان هدفی برای عفت به شمار می رود، با توجه به اینکه بنای جامعه بر وفق اهداف پاکدامنی امری دشوار است لذا باید بر مهمترین عوامل پاکدامنی بصورت بیانی و تربیتی تمرکز شود و اینکه تمام امکاناتی که برای آماده سازی و عمل در این راستا عمل می کنند، مخصوصا در کانال های آموزشی و تربیتی به کار برده شود. چرا که امام علی علیه السلام در این باره می فرمایند: ... آگاه باشید که شما قادر به انجام این کار نیستید ولی مرا با ورع ورزی و سعی و تلاش و عفت و چشم پاکی یاری رسانید.

تمثیل در لغت به معنای «تشبیه کردن» و «مَثَل آوردن» و نیز به معنای «نگاشتن پیکر و نمودن صورت چیزی» و داستانی یا حدیثی را به‌عنوان مثال بیان کردن آمده است. تمثیل به‌عنوان اصطلاحی بلاغی و مسئله‌ای بیانی ، از دو دیدگاه موضوعی و تاریخی قابل بحث و بررسی است: از دیدگاه موضوعی: تمثیل به‌عنوان اصطلاحی بلاغی‌ ـ بیانی در دو معنای عام و خاص به کار می‌رود: تمثیل در معنای عام که مترادف با تشبیه (همین پایان نامه ) است و هر معنی که از تشبیه اراده شود، از تمثیل نیز اراده می‌گردد. کاربرد ریشه واژه تمثیل، یعنی «مِثْل» در معنای «شِبْه» نیز مؤید همین معناست. به تعبیر اهل منطق، نسبت میان «تمثیل»، در معنای عام، با «تشبیه»، نسبت تساوی است، یعنی که: «هر تشبیهی، تمثیل است» و «هر تمثیلی تشبیه محسوب می‌شود». تمثیل در معنای خاص گونه‌ای تشبیه است و به تعبیر اهل منطق، نسبت تشبیه و تمثیل، عموم و خصوص مطلق است، یعنی «هر تمثیلی تشبیه است» اما «بعضی از گونه‌های تشبیه، تمثیل به شمار می‌آید» تمثیل از دیدگاه تاریخی: سیر تاریخی تمثیل و تحول آن‌ به ‌طور عام، بخشی از سیر تاریخی دانش بیان است و‌ به‌طور خاص، بخشی از سیر تاریخی و تحول صنعت تشبیه. دانشمندان دانش‌های بلاغی که بیش‌تر آن‌ها ایرانی بودند، مسائل بلاغت را نخست، به زبان عربی نوشتند که زبان قرآن بود و کوشیدند تا از رمز و راز بلاغی قرآن پرده برگیرند، و سپس از زبان فارسی در کار نوشتن مسائل بلاغی بهره جستند. «واقع» در لغت واقعیت ، حقیقت امر ، ‌ واقع امر ، کار انجام شده ، کار صورت گرفته ، عمل انجام شده ، دستور اجرا شده ، فرمان اجرا شده است. و در پایان نامه حاضر نیز به معنای لغوی یعنی واقعیت ، کاری که صورت گرفته است ، به کار رفته است. قرآن برای همه نیاز های مادی و معنوی انسان برنامه جامع دارد تا انسان را از تاریکی ضلالت و جهالت به هدایت و روشنی رهنمون سازد . یکی از این برنامه ها بیان حقایق و معارف به وسیله قصه های قرآن برای هدایت بشر است. برخی مفسران، ازجمله صاحب تفسیر المنار(رشید رضا،1990،ج 1، 20) چنین ادعا کرده اند که قرآن برای بازگویی معارف خود از زبان تمثیلی و نمادین استفاده کرده و برخی از معارف بلند و معنوی را فراتر از محدوده الفاظ زبان عربی توصیف کرده است و به دلایلی چون نیازمندی به قرینه، اشاره آیات قرآن به ماورای خویش، چند معنایی بودن آیات قرآن وسازگاری با اصول و ضوابط عقل و شرع به عنوان مبانی زبان تمثیلی و از مستندات خود به رایج بودن زبان تمثیلی در همه زبان ها و ادیان ، ناتوانی عقل از درک ماوراء طبیعت ، تفهیم مطالب غامض از راه تمثیل، رفع تعارض بین علم و قرآن و برخورداری قرآن از سطوح گوناگون بیان ،اشاره کرده اند. از سوی دیگر مخالفان نظریه به آیاتی که از فهم پذیر بودن زبان قرآن یرای همگان و یا آیات توصیف کننده کلام الهی به صدق و حق سخن می گویند و به تاثیر پذیری طرفداران این نظریه از اندیشمندان غربی و ویژگی هدایتی دعوت انبیاءاستناد نموده و پذیرش این دیدگاه را مستلزم انتساب دروغ و فریبکاری به حق تعالی دانسته اند. از جمله علامه طباطبایی، واقع بودن را می پذیرد. علامه اسلوب زبان دین را همان اسلوب زبان عرف عام، البته با تفاوت‌هایی می‌داند و از آنجا که در زبان عرف عام از صناعات ادبی‌ای چون تمثیل نیز استفاده شده است، وجود تمثیل را در زبان دین می‌پذیرد که البته ریشه در واقعیت داشته و جهت فهم بهتر مطلب ارائه می‌گردد. آیت الله معرفت و مکارم شیرازی نیز واقع بودن زبان و قصه های قرآن را می پذیرند. منشا این مساله آن است که هنر و ادبیات بشری اصولا ریشه در واقعیت ها دارد؛ اما از تخیل و اسطوره تاثیر می پذیرد. و عناصر نمادین در آن راه می یابند. مهم ترین وجه این مساله این است که اگر همه قصه های قرآن واقعی باشند ؛ مرز دقیق قصه با حکایت و گزارش چه می شود و اگر خیال و تمثیل در آن راه یافته باشد، آن گاه با واقعی بودن کلام خدا و وحی چگونه سازگار است؟هدف پژوهش حاضر بررسی تمثیلی بودن یا واقعی بودن قصه های قرآن است لذا مبانی تمثیلی بودن را برررسی و آن ها را نقد خواهد کرد.و جایگاه و فایده قصه را برای تسریع در فهم مردم روشن خواهد کرد.