مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «طعون و شبهات الشیعة الأمامیة حول صحیح البخاری و الرد علیها» تالیف آقای دکتر عادل عزّازی اخیراً در چهار جلد و نزدیک به دو هزار و پانصد صحفه وزیری در قاهره مصر منتشر شده است. این کتاب رساله دکتری مولف در دانشکده علوم حدیث جامعة الأزهر مصر است که با رتبه ممتاز دفاع شده است. موضوع محوری این کتاب پاسخ به نقدهای شیعه علیه کتاب الجامع الصحیح بخاری است که در سده معاصر از سوی نویسندگان شیعی به ویژه ایرانی تبار در نقد و ارزیابی کتاب الجامع الصحیح و مولف آن منتشر شده است. گونهای از این نقدها ناظر به شخصیت بخاری و گونه ای دیگر ناظر به محتوای احادیث کتاب الجامع الصحیح است. مسئله اصلی این مقاله تحلیل انتقادی فصل شناخت نامه بخاری از مجلد نخست این کتاب است که با رویکرد آسیب شناسانه به نقد محتوای این فصل و رویکرد مولف در تدوین آن پرداخته است. یافته های این مقاله اثبات می کند که رویکرد اسطوره سازی از بخاری در کتاب دکتر عزّازی مشهود است و مدعیات ایشان در ترجمه بخاری با چالش ها و نقدهای جدی تاریخی مواجه است. تحلیل انتقادی نویسنده مقاله بر چارچوب نظری خاص در نقد میراث مسلمین استوار است که در بخش نخست مقاله به تبیین آن پرداخته است. جستار اوّل به موضوع نقد الجامع الصحیح در کشاکش نقد و دفاع جریان های فکری سده معاصر اختصاص دارد . در جستار دوّم رویکرد اسطوره گرایی در ترجمه نگاری بخاری تحلیل شده است. در جستار سوم اسطوره «بخاری؛ امیر المومنین فی حدیث» تحلیل و نقد شده است.

برخی از نفوس ناطقه با کسب ادراکات حسی و خیالی مستعد دریافت صور معقوله شده، در پی آن موهبت الهی شامل حالشان می‌شود و از طریق اتصال و اتحاد به واهب‌الصور که خارج از نفس ناطقه است و معقولات در او به نحو بالفعل حضور دارند، صور معقولات را به آنها افاضه می‌کنند. ارتباط با عقل فعال و دریافت صور معقول در فرایندی صورت می‌پذیرد که متناسب با هر مرتبه‌ای از مراتب عقل نظری است. در مقطعی دریافت بدیهیات، در مقطعی دیگر دریافت نظریات، تا اینکه مرتبه وجودی نفس ناطقه به جایی می‌رسد که شأنیت دریافت همه صور معقول حاضر در عقل فعال را پیدا می‌کند و در آخر به مرتبه عقل قدسی می‌رسد که در این مرتبه عقل بسیط و بالذات می‌شود. صاحب نفس قدسی به حقایق عالم آگاه می‌شود و هیچ امری بر او مخفی و مجهول نمی‌ماند و از این رو به علم شهودی نظاره‌گر حق تعالی، حشر و نشر، معاد و مراحل عوالم هستی است. این حضور و شهود، همه مراتب وجودی او را، از عقل گرفته تا حس، پوشش می‌دهد؛ چراکه از طرفی عقل محض و بالذات شده و از طرف دیگر این نفسی را که به مرتبه روح‌القدسی رسیده است، در مرتبه حس ادراک می‌کند، نه قوه. لذا صاحب عقل و روح قدسی چون در مرتبه ذات همه چیز را به نحو حضور و شهود می‌یابد، در مقام فعل که مبتنی و محکوم به مرتبه ذات است، از هر گونه اشتباه، نسیان، غفلت، ذهول و... که موطن آنها علم حصولی است، منزه و مبراست. بنابراین، این نفوس در تمام مراتب عقل نظری و عملی از هر خطا و نسیان مصون و معصوم‌اند.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام، باب مدینۀ علم نبوی، تأثیری ژرف بر متفکران و اندیشمندان اسلامی پس ازخود گذاشته است. صدرالدین محمد شیرازی معروف به ملاصدرا ازجمله متفکران اسلامی متأثر از ایشان می‌باشد که به نحوی عصارۀ تمام نحله‌های فلسفی، عرفانی و کلامی اسلام را در قالب متکبی با نام «حکمت متعالیه» جمع کرده است. وی در مواضع متعددی مدعی است که با یاری جستن از حضرت علی علیه السلام مبانی فلسفی خود را تحکیم بخشیده است. در این زمینه تاکنون تحقیقی جامع انجام نشده است؛ ازاین‌رو نگارنده در این پژوهش می‌کوشد مواضع بهره‌گیری ملاصدرا از امیرالمؤمنین علی علیه السلام را که دامنۀ آن از بیانات ایشان تا عباراتی دربارۀ ایشان متغیر است، در آثار مختلف وی کاویده و در قالب دسته‌بندی‌ای موضوعی آشکار سازد. از این جهت هدف اصلی این مقاله «بررسی تأثیر حکمت علوی بر اندیشۀ ملاصدرا» به روش توصیفی و کتابخانه‌ای می‌باشد.

‫نوشتار حاضر به تبيين نسبت ميان تکامل عقلي بشر با پذيرش امامت مي‌پردازد. برخي از متفکران بر اين باورند که اگر ملاک پذيرش خاتميت بلوغ عقلي و تکامل فکري بشر باشد، بعد از ختم نبوت نيازي به وجود امام نيست و خاتميت با اعتقاد به امامت سازگاري ندارد. نگارنده براي تثبيت جايگاه امامت، تلاش مي‌کند تعارض ميان کمال عقلاني بشر و پذيرش امامت را برطرف کند و شبهه فوق را پاسخ دهد. در آغاز، به موضوع نبوت پرداخته و فلسفه ارسال پيامبران و ادله عقلي و نقلي خاتميت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم را بيان نموده و دلايل منکران خاتميت، اعم از باطنيه(اسماعيليه و قرامطه)، بابيت، بهائيت و قاديانيه را نقد کرده است. از ديدگاه بسياري از انديشمندان، مهم‌ترين دليل خاتميت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم کمال عقلاني و رشد فکري بشر و پويايي و ماندگاري قرآن کريم و سنت نبوي است. به همين دليل، نگارنده اين موضوع را دقيق‌تر تحليلکرده و ديدگاه‌هاي مختلف را ارزيابي نموده و تأکيد مي‌کند که انسان جديد به وحي قديم نيازمند است و تکامل خود را در گرو فهم متن وحي و عمل به آن و اجتهاد مي‌بيند. وي از اين رهگذر وارد مبحث اجتهاد مي‌شود و آن را مظهر رشد عقلانيت بشر معرفي مي‌کند. پس از آن، به مبحث امامت و نسبت آن با خاتميت مي‌پردازد و ويژگي‌هاي امام را عصمت، علم و نصب الهي ذکر مي‌کند و ديدگاه‌هاي دکتر سروش در باره تعارض خاتميت با مرجعيت علمي و عصمت امامان شيعه را نقد مي‌کند. در ادامه، آرمان‌شهرهايي را که فيلسوفان و متفکران از قديم براي مردم تصوير مي‌کردند، توصيف کرده و تسلط و استيلاي عقل بر اين آرمان‌شهرها را از مهم‌ترين ويژگي آنها بيان مي‌‌کند و تأکيد مي‌کند که اين شهرهاي آرماني هيچ گاه در زندگي بشر محقق نگرديده؛ ولي ما مي‌توانيم نمونه بارز آن را در جهان اسلام در عصر امامت وصي پيامبر، امام علي عليه السلام مطالعه کنيم و در انتظار آرمان‌شهري باشيم که در سخنان پيامبر رحمت صلي الله عليه و آله و سلم به آن بشارت داده شده و با ظهور منجي موعود محقق خواهد گرديد.