جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در کتاب حاضر، مؤلف ژرف‌ترین مباحث مطروحه در تصوف را بررسی کرده، منابع و مصادر تصوف اسلامی را از دو منشأ: هند و یونان می‌داند و بر آن است که مسلمانان برای اخذ تصوف از یونان و هند سه مسیر طی کرده‌اند: «مکتب حسین بن منصور حلاج که بیش از دیگران بی‌واسطه از تفکر هند بهره برده است»، «مکتب جندی‌شاپور» و «مکتب اخوان‌الصفا». در هر سه مورد به‌اختصار بحث می‌کند. نظر «حلاج» را درباره وحدت وجود توضیح می‌دهد، مکتب «جندی‌شاپور» را معرفی می‌کند. به بررسی مکتب «اخوان‌الصفا» که از اندیشه‌های نوافلاطونی سرچشمه گرفته است، می‌پردازد. درعین‌حال تاریخچه‌ای از نظریه وحدت وجود در اندیشه اسلامی را به دست می‌دهد. روش تجربه‌گرایان و عقل‌گرایان را توضیح می‌دهد، سپس به روش تصوف می‌پردازد. در پایان عمده‌ترین مسائل تصوف را به چهار مسئله منحصر می‌کند: جبر و اختیار، علم الهی، حدوث جهان و جوهر فرد. مؤلف آخرین فصل کتاب را به پرآوازه‌ترین طرفدار وحدت وجود در اسلام، حلاج وقف می‌کند.

کتاب «الفیلسوف الفارسی الکبیر» نوشته ابوعبدالله زنجانی، در بردارنده اجمالی یک دوره اصول فلسفی ملاصدرا است که مولف آنها را با مراجعه به حدود پنجاه کتاب و مقاله جمع آوری کرده است. کاوشی در زندگی علمی ملاصدرا بر پایه منابع رجالی و گزارشی از اوضاع اجتماعی شیراز در دوران حیات وی بخش های اول رساله را به خود اختصاص داده است. از جمله مسائلی که در رابطه با درج زندگی نامه ملاصدرا در رساله قابل ذکر است، تاریخ ولادت وی می باشد که بعد از نگارش این رساله و با تحقیقات صدرا شناسان مشخص شده است و مؤلف به واسطه عدم دسترسی به آن، تاریخ ولادت را ذکر نکرده است. ابوعبدالله زنجانی در رساله خود سعی در بیان آرای فلسفی ملاصدرا داشته و لذا از مواردی که ملاصدرا در بنیان مکتب خویش از آنها بهره برده بحث کرده و منابع افکار ملاصدرا را شامل آرای ارسطو، ابن سینا، ابن عربی و منابع دینی دانسته است. از مسائلی که دارای اهمیت خاصی در آشنایی با افکار ملاصدرا به شمار می رود، آگاهی از عوامل اجتماعی دوران حیات وی می باشد که مؤلف به خوبی از عهده آن بر آمده است. بخش دیگری از رساله ابوعبدالله به تالیفات ملاصدرا اختصاص یافته و تمامی آثار ملاصدرا که تا زمان نگارش این رساله شناخته شده بودند، ذکر شده اند. نواقص این بخش در بخش های قبلی تامین شده و مجموعه کامل آثار و تالیفات ملاصدرا به تفکیک آثار چاپ شده (مصحح و سنگی) و نسخه های خطی ارائه شده است. بخش پایانی رساله را ابوعبدالله به بحث از امهات اصول فلسفی ملاصدرا پرداخته و مباحثی چون وحدت وجود -حرکت در جوهر- الهیات به معنی الاخص -علم باری- غایت وجود عالم و تحلیلی از عشق هیولی به صورت را به شکل تطبیقی با افکار و اندیشه های فلاسفه دیگر چون ابن سینا- مالبرانش و... مورد بحث قرار داده است. رساله «الفیلسوف الفارسی الکبیر» اولین نوشته ای است که افکار و اندیشه های ملاصدرا را به جهان عرب معرفی نموده و بیش از هر چیز از ارزش تاریخی خاصی بر خوردار می باشد با اینکه در گزارش اندیشه های فلسفی ملاصدرا از نواقصی بی بهره نبوده است. وی این رساله را به عنوان تز و پژوهش علمی برای عضویت در فرهنگستان علمی عربی دمشق در سال 1347 ق نگاشته و در آن مجمع مورد تایید قرار گرفته است.

این مقاله در پی تبیین موضع امام خمینی (س) در باره اصناف دین داران و نهادهای دینی است. نویسنده برای رسیدن به این مقصود اشعار ایشان را تحلیل کرده و اثبات می کند که مبنای آموزه های اجتماعی عرفان امام، اخلاص است که با ریا و تظاهر تقابل دارد. ریاستیزی و مخالفت با مظاهر ریا در اصناف دین داران، موجب نزدیکی اشعار ایشان با سنت ادبی ملامتی شده است. حضرت امام سه نهاد مسجد و مدرسه و خانقاه را گاه محل ریا و تظاهرات دین دارانه می دانند که دام هایی چون دلبستگی به امور ظاهری دین، تحقیر خلق خدا و جدال های بی حاصل را در برابر سالکان حقیقی می گستراند و مانع سلوک ایشان می شود.

«تاریخ القرآن» تالیف ابوعبدالله زنجانی، از کتاب‌ های مهم درباره تاریخ قرآن است که با وجود حجم اندک، شامل بحث‌ های نزول، جمع آوری، نقطه‌ گذاری و ترجمه قرآن به زبان‌ های مختلف است. تاریخ قرآن از ابتدای نزول تا انتهای نزول و فوت پیامبر (ص)، از عهد ابوبکر تا اعجام و نقطه‌ گذاری و اعراب قرآن در زمان حجاج بن یوسف، ترجمه قرآن به زبان‌ های دیگر، آرای پاره‌ ای از عالمان غرب درباره تاریخ سوره‌های قرآنی و فواتح سوره‌ های قرآنی از مطالبی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است. خود زنجانی درباره اين كتاب نوشته است: «اين مختصر پايه و مقدمه جزئی از مقدمه تفسيری است كه قصد تاليف آن را به اسلوب تحليل و عقل و روش تجزيه منطقي دارد...». کتاب زنجانی یک مقدمه و سه باب دارد که مولف در مقدمه به شرح مختصری از زندگانی پیامبر و اوضاع جهان عصر او پرداخته است. سپس در باب اول درباره این مسائل بحث کرده است: پیدایش خط در حجاز و انتشار آن و خطی که قرآن بدان نگاشته شد، آغاز نزول وحی، زمان نزول قرآن، قرائت قرآن توسط پیامبر بر اصحاب، کتابت قرآن در هنگام نزول به فرمان پیامبر و نویسندگان آن، آنچه قرآن را در زمان پیامبر بر روی آن می نوشتند، جمع آوری کنندگان قرآن در زمان پیامبر، تاریخ نزول سور و ترتیب نزول قرآن در مکه و مدینه. زنجانی در باب دوم، درباره جمع قرآن در زمان ابوبکر، عمر و عثمان، ترتیب سوره ها در مصحف امام علی (ع)، ابی بن کعب، ابن مسعود، ابن عباس و مصحف امام صادق (ع)، ذکر نام قرّا و راویان مشهور آنها، اعراب گذاری و اعجام قرآن سخن می گوید. باب سوم نیز مشتمل بر مباحث ترجمه قرآن به زبان های غربی، تاریخ نزول سور قرآن از دیدگاه خاورشناسان و فواتح سور است.

«بقاء النفس بعد فناء الجسد» شرح نوشته‏ اى از خواجه نصيرالدين طوسى در قرن هفتم هجرى كه توسط علامه شيخ ابو عبدالله زنجانى در قرن چهاردهم هجرى شرح بر آن نوشته شده است. شارح كه خود از عالمان بزرگ و صاحب ‏نام زمان خود بوده است، در ابتداء كتاب مقدمه مفصلى بر آن تقرير شده است كه متشكل از مطالب مهمى مى ‏باشند. نويسنده مقدمه ابتدا به آراى فلاسفه يونان در مورد ماده و روح پرداخته و نظريات آنان را در اين زمينه بازگو مى‏ كند. وى سپس به بيان آراى فلاسفه اسلامى در همين زمينه پرداخته كه از آن جمله شيخ الرئيس بو على سينا، فارابى و ابن رشد اندلسى مى ‏باشند، از متكلمين نيز غزالى ابو حامد خواجه نصيرالدين طوسى و علامه حلى و فخر رازى را مورد توجه قرار داده است. او در ادامه آراى فلاسفه مغرب ‏زمين را در مورد ماده و روح بيان مى ‏كند و در مورد موادى چون اسيد كربنيك، راديوم و چگونگى تشكيل بقيه اجسام از آنها توضيحاتى را ارائه مى‏ كند. اما دانشمندان غربى در مورد حيات چه نظرى دارند از ديگر مطالبى است كه بدان پرداخته شده است. نهايتا چيزى كه در مقدمه مورد توجه و دقت قرار گرفته است نفس ناطقه مى ‏باشد. بعد از اين مقدمات مطالب طرح شده توسط خواجه نصيرالدين طوسى همراه با شرح علامه زنجانى درباره بقاى نفس آورده شده ‏اند.

پژوهش حاضر، بیست و هفتمین دفتر از مجموعة چهل جلدی «ایرانیان و قرآن» است که با هدف معرفی پانزده قرن تلاش قرآن‌پژوهان ایرانی در بزرگداشت و تفسیر قرآن کریم نگاشته می‌شود. دفتر حاضر، به معرفی «ابوعبدالله زنجانی» و شرح احوال و آثار و تحلیل کتاب «تاریخ قرآن»‌ اختصاص دارد. مطالب اثر در دو بخش کلی تدوین شده است. در بخش اوّل، شرح حال و آثار «ابوعبدالله» ذکر شده و در بخش دوم، ترجمة کتاب تاریخ القرآن آمده است. «تاریخ القرآن» کتابی است دربارة زندگی پیامبر اکرم(ص)، شرایط حاکم بر عربستان آن زمان، چگونگی مورد پذیرش قرار گرفتن مأموریت پیامبر و تغییر کلّی تاریخ عربستان.