جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش به شاخصه‌ها و ملاک‌های ایمان و کفر از دیدگاه دو فرقه امامیه و اباضیه پرداخته شده است و این موضوع بدان جهت ضرورت و اهمیت دوچندان می‌یابد که با ظهور جریان‌های تکفیری و متهم کردن برخی از فرقه‌های اسلامی به کفر، شفاف‌سازی آرای این فرقه‌ها می‌تواند مسیر انحراف عقاید را مسدود سازد. هم‌چنین نزدیکی بین دو مذهب امامیه و اباضیه با مقایسه ایمان و کفر آشکار می‌گردد. در این پژوهش تلاش شده در فصل اول کلیات و مفاهیم در قالب واژه‌هایی چون ایمان و کفر هم‌چنین امامیه و اباضیه پرداخته شود، سپس در فصل دوم به دیدگاه امامیه در مسئله ایمان و کفر پرداخته شده است و در فصل سوم ایمان و کفر از دیدگاه اباضیه مورد پژوهش قرار گرفته است. در نهایت در فصل چهارم نقاط اشتراک و افتراق دو فرقه در باب ایمان و کفر مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. پژوهش حاضر توصیفی ـ تبیینی با روش کتابخانه‌ای و به صورت تطبیقی می‌باشد.

در این تحقیق به بررسی و مقایسه دیدگاه دو مذهب پویای وموجود، امامیه و اباضیه در مورد اسماء و صفات الهی پرداخت شده است. در فصل اول به توضیح مفاهیمی از قبیل اباضیه و چگونگی پیدایش آن و معرفی برخی از شخصیت‌های مؤثر در این مذهب و همچنین به تبیین مفاهیمی همچون اسماء و صفات الهی از دیدگاه لغت و اصطلاح پرداخته‌ایم و در فصل دوم به بررسی دیدگاه امامیه در مورد اسماء و صفات الهی پرداخته شده است و در فصل سوم به بررسی دیدگاه اباضیه در مورد اسماء و صفات الهی و آراء ایشان در مورد اسماء و صفات الهی پرداخته شده است و در پایان به جمع‌بندی در مورد آراء و دیدگاه این دو مذهب در مورد اسماء و صفات الهی و مقایسه دیدگاه دو مذهب پرداخته شده است. در انتها باید متذکر شوم که دو مذهب در مورد اسماء و صفات الهی تقریباً دیدگاه همسان و واحدی دارند و کمترین اختلافی بین امامیه و اباضیه در مورد اسماء و صفات الهی وجود ندارد. اگرچه در موارد دیگر همچون حسن و قبح دیدگاه متفاوتی با هم دارند ولی در این مورد خاص با هم هم‌عقیده و هم‌رأی می‌باشند. به گفته دکتر صابر طعیمه از نویسندگان اباضیه، ایشان در مورد توحید بر خلاف دیگر عقائد تکیه به عقل نموده‌اند تا از تشبیه و تجسیمه به دور باشند و بر تنزیه باری تعالی تأکید دارند، همان چیزی که امامیه در اسماء و صفات الهی بر آن تکیه دارند .

پژوهش پیش رو، با تبیین براهین فخر رازی بر اثبات واجب و بررسی نگرش حکمت صدرایی از این براهین، به مهم‌ترین اصول فکری این متفکران، که در مسئلهٔ اثبات واجب بازتاب‌هایی دارد، می‌پردازد. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد مهم‌ترین اصول فکری فخر رازی: اصل علّیت، حدوث عالم و دلیل نیازمندی ممکن است. وی با رویکرد عقل‌گرایی، مسئلهٔ اثبات واجب را امری نظری و استدلالی دانسته و با مطالعهٔ موجودات عالم در دو محور ذات و صفات و ویژگی‌های آن‌ها (حدوث و امکان)، بحث را با چهار استدلال امکان ذوات و صفات و حدوث ذوات و صفات، پیگیری می‌کند. حد وسط براهین امکانی، امکان ماهوی است. هم‌چنین با توجه به اصل حدوث عالم و نیازمندی حادث به محدِث، استدلال حدوث را تقریر می‌کند. وی علاوه بر براهین یقینی، از براهین غیر یقینی ازجمله اجماع عام، تجربه دینی و احتیاط عقلی نیز بهره می‌جوید. مهم‌ترین اختلاف نگرش فخر رازی و حکمت صدرایی در اصول خداشناسی، که بازتاب‌های مهمی در براهین اثبات واجب دارد، مسئله حدوث و قدم عالم، دلیل نیازمندی ممکن، معنای امکان وجودی است. در نگرش حکمت صدرایی حدوث و امکان ماهوی، نمی‌توانند دلیل نیازمندی ممکن باشند؛ ازاین‌رو، برهان حدوث متکلمان با دو اشکال روبه‌روست: 1. دلیل نیازمندی، حدوث است 2. ناتوان از اثبات نیازمندی ذات اجسام است. اما صدراییان با ره‌یافت‌های حکمت صدرایی، برای جبران نقدهای این برهان، با تغییر معنای حدوث از زمانی به ذاتی، دلیل نیازمندی را امکان فقری می‌دانند، همچنین با ضمیمه اصل حرکت جوهری، دایره نیاز را از محدوده صفات به ذات تسری می‌دهند. حکمت صدرایی دلیل نیازمندی ممکن را، فقر ذاتی و وجود ربطی می‌داند. ازاین‌رو، برهان امکان را به‌گونه‌ای تقریر می‌کند که بی‌نیاز از مقدمات فلسفی محض، به اثبات واجب تعالی پایان یابد.

موضوع نوشتارحاضر«بررسی تطبیقی اندیشه­‌های کلامی قاضی عبدالجبار همدانی (م415هـ) و قاضی عضدالدین ایجی (م756هـ) در باب توحید و صفات الهی» است که در چهار فصل نگارش شده است. در فصل اول با توجه به اهمیت این دو شخصیت و متعلق بودنشان به دو فرقه کلامی مهم معتزله و اشاعره ضمن تعریف علم کلام به شرح حال کامل زندگانی قاضی عبدالجبار و ایجی اختصاص یافته است. فصل دوم در باب توحید و معانی و مراتب آن است. هر دو شخصیت به «جزء نداشتن و مرکب نبودن پروردگار» و «نفی تشبیه و تجسیم او »قائلند. این­دو معرفت­‌شناسی خداوند را واجب دانسته با این تفاوت که قاضی عبدالجبار این وجوب را عقلی دانسته و قاضی ایجی آن را شرعی می­‌داند. در باب ایمان عبدالجبار، عمل را که شامل طاعات، واجبات و مستحبات است، داخل در ایمان نموده و آن را قابل زیادت و نقصان می­داند لیکن قاضی ایجی عمل را در آن داخل نکرده و ایمان را تصدیق بما جاء النبی می­داند و طبق اکثر اشاعره آن را قابل زیادت و نقصان‌ نمی­‌داند. در فصل سوم پس از بیان معانی لغوی و اصطلاحی اسم، صفت و ذات، و تقسمیات صفات از منظر عبدالجبار و ایجی، سخن از رابطه ذات و صفات شده که در این موضوع عبدالجبار قائل به نظریه «نیابت ذات از صفات» ابوعلی جبائی(م303ق) است. قاضی ایجی دیدگاه «زیادت صفات بر ذات» را بیان داشته در حالی که ادله­ی قدمای اشاعره بر این امر را رد کرده و خویش نیز بر آن استدلالی ننموده است. برخلاف ایجی، قاضی عبدالجبار قائل به عدم توقیفی بودن اسماء خداوند است. فصل چهارم در موضوع صفات خبریه و رؤیت خداوند است که قاضی عبدالجبار معانی صفات خبریه را تأویل کرده، و حمل معانی ظاهری این آیات و روایات را بر معانی حقیقی­‌شان ممنوع دانسته است. لیکن قاضی ایجی به دلیل عدم قطع به معانی تأویلی، ضمن نفی تشبیه و تجسیم و عدم پذیرش صفت بودن معانی ظاهری، قائل به توقف است. در موضوع رؤیت در قیامت، قاضی عبدالجبار، آن را به دلیل «مجاوره» و «حال» واقع شدن در صورت رؤیت، رد می­‌کند این درحالی است که قاضی ایجی رؤیت را صحیح می­‌داند و قائل است که مؤمنین در قیامت با چشم سر خداوند را خواهند دید.

مهم‌ترین اصل در ادیان ابراهیمی توحید است. در قرآن و سخنان ائمه نیز محوریت این اصل کاملا مشهود است. در این میان توحیدی که امام سجاد (علیه السلام) در صحیفه مطرح میکنند با توجه به جایگاه ویژه امام سجاد در مباحث معنوی ، اخلاقی و عرفانی و با عنایت به اینکه برخی دعاهای صحیفه سجادیه، اشاره ی خاص به توحید خداوند دارند، بسیار مهم و قابل توجه است و تبیین این توحید می تواند قدمی جدی در راه معرفی شاخصه های عرفان شیعی به شمار بیاید. این پایان نامه با موضوع ارزیابی توحید عرفانی بر اساس توحید در صحیفه سجادیه به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که توحید عرفانی چیست و صحیفه چگونه توحیدی را معرفی می کند و نقاط تفاوت و مشابهت این دو توحید درچه میزان ودر چه ساحت هایی است. این تحقیق با استفاده از روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای، با رویکردی توصیفی و در عین حال کاربردی و توسعه ای کار خود را سامان داده است. بررسی توحید صحیفه و توحید عرفانی ما را به این نتیجه میرساند که مشابهت های چشمگیری در زمینه توحید در عرفان و صحیفه سجادیه به ویژه در ذات و صفات وجود دارد که شامل مقام ذات ،وحدت شخصیه وجود، اسماء الاهی ،مراتب و اقسام توحید،تشبیه و تنزیه می باشد ؛اگر چه شاید بتوان اموری را نیز به عنوان تفاوت ها در این زمینه مورد اشاره قرار داد.

علامه مخبر دزفولی به علوم مختلف اسلامی نظیر تفسیر قرآن، فلسفه، کلام، فقه، حدیث و ادبیات آشنایی و تسلط داشته‌اند که می‌توان از مبانی کلامی، فلسفی و روحیه انقلابی ایشان در جهت احیای تمدن نوین اسلامی استفاده‌های کاربردی نمود. هدف این تحقیق، تبیین مبانی علامه مخبر دزفولی در زمینه هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، خداشناسی، راهنما شناسی و معاد شناسی و نشان دادن کاربست آن‌ها در علوم طبیعی، انسانی و ساحت هنر و رسانه برای تمدن سازی اسلامی می‌باشد. به همین منظور در این تحقیق سعی شده است که به روش کتابخانه‌ای کاربست مبانی علامه مخبر دزفولی در نقد و بررسی مبانی علوم جدید و فنّاوری تمدن غرب بیان شده و در اختیار مراکز علمی و راهبردی جامعه اسلامی برای احیای تمدن نوین اسلامی قرار گیرد و همچنین بیان می‌شود که مبانی علامه مخبر دزفولی ظرفیت اسلامی سازی علوم جدید نظیر طبیعی، انسانی و دیگر دست آوردهای تمدنی و فناورانه را دارد. (که از دغدغه‌های اساسی مدیران نظام اسلامی به خصوص مقام معظم رهبری انقلاب اسلامی است) مبانی هستی‌شناسی علامه مخبر دزفولی مبانی مادی گرایانه و سکولاری علوم جدید تمدن غرب را برای زندگی بشر ناکارآمد می‌دانند و در تمدن نوین اسلامی بینش پژوهش گران به علوم جدید را در تفسیر نظام هستی از طبعیت گرایی به خلقت گرایی تغییر می دهند چنانکه هنر پژوهان مسلمان را به‌سوی خلق آثار هنری فاخر در جهت تجلی دادن معارف توحیدی اسلام تشویق می کنند و سرانجام برای رسانه تمدن اسلامی مبانی ترسیم می‌کند که اگر مدیران تلویزیون، سینما، ماهواره و اینترنت آن‌ها را در ساخت و تولید برنامه‌های نمایشی و هنری رعایت و اجرایی نمایند، رسانه جامعه اسلامی از القای پیام‌های مخرب اخلاقی و اعتقادی به مخاطبان پیراسته خواهد شد. در پایان باید از الهی سازی مبانی علوم طبیعی، تفسیر معارف و مفاهیم علوم انسانی اسلامی، تبیین مبانی هنر فاخر و متعهدانه اسلامی و تبیین مبانی و معیارهای رسانه دینی از منظر مبانی کلامی و فلسفی علامه مخبر دزفولی بعنوان دستاوردهای این تحقیق برای احیای تمدن اسلامی نام ببریم.

امروزه باور رسمیِ تثلیثی-تجسدی از خداوند نزد غالب کلیسا‌های مسیحی، متأثر از آموزه‌های عقل‌ستیز «پولس» می‌باشد که تحت تأثیر ادیان باستانی و محصول جهان‌بینی مشرکان باستان است و هیچ ارتباطی با آموزه‌های توحیدی حضرت عیسی (علیه السلام) ندارد. بررسی و نقد نحوۀ بازنمایی مقام الوهی در سینمای مسیحی آمریکا با عنایت به تأثیر‌گذاری عمیق رسانه‌ها به‌ویژه سینما در تفسیر و ترویج باور‌ها و آموزه‌های دینی و با هدف دستیابی به فهم عمیق‌تر ارتباط الاهیات و سینما برای شناسایی اهداف فیلم‌ساز، در نتیجه تقویت سواد رسانه‌ای مخاطبان صورت گرفته است. در این پژوهش علاوه بر گزارش فیلم‌های مرتبط با موضوع و بیان مفاهیم برآمده از آنها، در بخش تحلیل روش‌مند اثر منتخب از روش نشانه‌شناسی «جان فیسک» برای بیان لایه‌های معانیِ اثر سینمایی استفاده شده است. از آنجا که سینما در بستر تمدن مدرن تولد یافته و ماهیتی مدرن دارد، آثار سینمایی نیز متأثر از مبانی همان تمدن همچون لائیسم، اومانیسم و لیبرالیسم می‌باشد. بنابراین علاوه بر نگاه غالب مادی و تقلیل‌گرایانۀ سینمای غرب به‌ویژه هالیوود و به تبعِ نظام الاهیاتی انسان-خداییِ مسیح، تصویر‌سازی از مقام الوهی در سینمای مسیحی، تقلیل‌گرایانه و انسان‌گونه می‌باشد که با فقدان شریعتِ عملی تام و محدود کردن دین الاهی با ایمان به خدای مصلوب و تنها رعایت برخی اصول اخلاقی هم‌سو با اخلاق سکولار، تمام هویت این دین الاهی تحریف شده است که البته با تبیین خداشناسی توحیدی و تحلیل رابطۀ وجودبخشی، علیّت، فاعلیت و تأثیر خداوند در جهان هستی، بسیاری از انحرافات و باور‌های حاکم بر این فیلم‌ها پاسخ داده شده است.

وهابیت و اباضیه دو فرقه از فرقه‌های زنده جهان اسلام، با دو رویکرد متفاوت و تفکرات مختلف هستند. اباضیه، برگرفته از افکار جابر بن زید ازدی و وهابیت، برگرفته از افکار سلفیت احمد ابن حنبل و تحت تأثیر افکار ابن تیمیه به وجود آمد. می‌توان به‌طوری وهابیت را مجری افکار ابن تیمیه نامید. هدفی که این رساله به دنبال آن است، آشنایی با تاریخ و عقاید وهابیت و اباضیه در دو زمان کاملاً متفاوت است. یکی در دورهٔ نخستین اسلام و تحت رهبری عبدالله بن اباض و دیگری در قرن 12 هجری به رهبری محمد بن عبدالوهاب، با عقایدی کاملاً متفاوت؛ هم‌چنین پرداختن به اشتراکات و ممیزات این دو فرقه و تقابل و مقایسه کلامی که بین این دو فرقه وجود دارد. اباضیه باروحیه‌ای کاملاً متعادل و وهابیت باروحیه‌ای خشن و تند، که این در افکار و عقاید این دو فرقه هم تأثیرات به سزایی گذاشته است که این از اهداف این رساله است.

آن‌چه که به طور معمول تحت عنوان نظریات خوارج به رشته تحریر درآمده است، تماماً آرا مشترک میان آنها نیست. اصولاً به دشواری می‌توان افکار مشترک بسیاری میان خوارج یافت، و آن‌چه به راستی آنان را به هم می‌پیوندد منشأ تاریخی مشترک آنهاست و اندیشه‌ای که در شعار «لا حکم الا لله» متجلی می‌شود و گرنه دو طیف افراطی و معتدل از خوارج آن‌چنان از یکدیگر جدا شدند، که صحبت از نظریات خوارج بدون ذکر استثناها و موارد و اختلاف دور از احتیاط است. در مذهب اباضیه نمی‌توان اصطلاح مؤمنان را درباره مرتکبین کبائر به کار برد، زیرا هرچه که خداوند بر بندگانش فرض کرده، جزء ایمان است، از این روی اینان تنها موحّد هستند. در دیدگاه اباضیه، امامت و حکومت یکی از مسائل اساسی و کلیدی به شمار می‌آید، اگرچه آنها به آن رویکردی فقهی تاریخی دارند. مراحل امامت یا مسالک مذهب اباضی، یعنی ظهور، دفاع، شراء و کتمان، و برخورد پیروان آن با مخالفان خود سبب شده تا این فرقه اسلامی همچنان حیات داشته و حتی دارای حکومت و حکمرانی باشد. در عین حال دیگر اندیشه‌های کلامی آنان در باب تعریف امامت، گزینش امام، شروط و اوصاف امام، مقاصد و اهداف امامت نیز می‌تواند حائز اهمیت و درخور تأمل باشد.