جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: این پژوهش مبتنی بر بررسی ریشه های شناختی شعر معتزله است. به منظور استخراج ریشه هایی که دکترین اعتزال بر آن استوار است. یا در اشعار منسوب به او و شاید بیشتر شاگردان ادبیات معتزله ظاهر شده است; آنها متوجه خواهند شد که شعر آنها به وفور نثرشان نبوده است، زیرا بخش عمده ای از فعالیت های فکری آنها بوده است. مبتنی بر بحث، تدابیر منطقی و براهین عقلی بدون محدودیت وزن و قافیه است. هدف این پژوهش بررسی شعر معتزله و برجسته ساختن خاستگاه شناختی آنان در آن بود. با شکل‌گیری خاص آن‌ها، شناخت شرایط فرهنگی عمومی و خصوصی که زمینه را برای ظهور این ذهنیت جدید روشنفکری فراهم کرد، لازم بود.

ترجمه ماشینی: یکی از خطرناک ترین کارزارهای ترجمه ای که غرب علیه جهان اسلام به راه انداخت، لشکرکشی بود که خاورشناسان علیه قرآن مجید به راه انداختند و مملو از آن همه احکام و توهمات ذهن شرق شناس در قرون وسطی بود که از طریق آن به راه انداخت. سعي كردند اسلام را با يك خصلت سياه تيره حك كنند و ترجمه هاي اسپانيايي نيز يكي از آنهاست كه به شمار مي آيد. خاورشناسان با توجه به آنچه می خواستند از نتایج به دست بیاورند و این تنوع در آن آثار منعکس شد و آثار مذموم بر آنها تأثیر گذاشت.

فیلسوفان در تفسیر نحوه پیدایش عالم از دیرباز به این باور رسیده‌اند که از یک امر واحد و بسیط به معنای واقعی، جز یک چیز پدید نمی‌آید، زیرا صدور کثرت از یک مصدر بسیط، مستلزم تعدد جهات و نشانه ترکیب در ذات خواهد بود که با وحدانیت خالق جهان منافات دارد. این یکی از مهم‌ترین دلایل فلاسفه بر اثبات قاعده الواحد است. در واقع قاعده «الواحد لا یصدر عنهُ الّا الواحد» یکی از مهمترین قواعد فلسفی می‌باشد. از ابتدای طرح این نظریه در جهان اسلام، این قاعده مورد پذیرش فلاسفه و مورد انکار بسیاری از متکلمان قرار گرفته است. فیلسوفانی همچون فارابی و ابن سینا به طرح و اثبات این نظریه در عالم اسلام پرداخته‌اند. یکی از فیلسوفانی که در صدد اثبات قاعده برآمد، میرزا مهدی آشتیانی است. ایشان علاوه بر ادله عقلی، ادله نقلی فراوانی نیز بر این قاعده مطرح می‌کنند و با نگرشی عرفانی، نور محمدی (ص) را صادر اول می‌داند و از این طریق قاعده امکان اشرف را به اثبات می‌رساند. در این پایان نامه سعی بر این است که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای، تبیینی درست از قاعده الواحد، و ارزیابی دیدگاه برخی از حکما و عارفان اسلامی و به طور خاص حکیم معاصر، میرزا مهدی مدرّس آشتیانی (ره)، که مبنی بر دلالت شماری از آیات است، ارائه شود. در این خصوص به این نتیجه رسیدیم که قاعده الواحد در علوم عقلی جایگاه ویژه‌ای دارد و تحلیل و بررسی بسیاری از مسائل عقلی و کلامی بر آن استوار است. بهترین دقت فلسفی در مورد این قاعده را میرزا مهدی آشتیانی در کتاب اساس التوحید داشته است. ایشان در توضیح این قاعده معتقد است که مراد از واحد در طرف علت،واحد به وحدت حقیقه و مراد از واحد در طرف معلول، واحد به وحدت غیر حقه است. مراد از صدور در قاعده، اخراج معلول از حد نیستی مطلق و عدم ذاتی، به سر حد وجود است. کوتاه سخن این که از علت واحد حقیقی از آن جهت که واحد است تنها یک معلول واحد صادر می‌شود و نه بیشتر.

این پژوهش تلاش می‌کند تا به سه مسأله ذیل مفهوم باطن‌گرایی بپردازد. هانری کربن و لئو اشتراوس، دو فیلسوفی هستند که آرائشان مبنا و راهنمای مسیر این پایان‌نامه در جهت رسیدن به اهدافش بوده است. مسأله اول، پرسش از رویکردی به فلسفه اسلامی است که در دنیای امروز هم ارزشی فلسفی و اصالی برای آن قائل باشد. مسأله دوم و سوم، پرسش از امر باطنی است. این پرسش در دو قالب مطرح می‌شود. یکی اینکه باطن و حقیقت دین چگونه امری است؟ دیگر اینکه تفسیر باطنی متون (مقدس) چه مبانی و معنایی دارد؟ این پایان‌نامه تلاش می‌کند تا پاسخ پرسش‌هایش را با صورت‌بندی خاصی از مفهوم افلاطون‌گرایی که ترجمه‌ای از مفهوم باطن‌گرایی است، توضیح دهد. بر این اساس و طبق نظر کربن، رویکرد باطنی به فلسفه اسلامی همان رویکرد عرفانی و معنوی به آن است. امر باطنی از نظر او همان امری است که از نظر طولی در سلسله مراتب هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و معنایی بر مراتب مادون خود احاطه دارد و مبنای آنان محسوب می‌شود. طبق نظر اشتراوس، رویکرد باطنی به فلسفه اسلامی همان استفاده از ظرفیت‌های افلاطونی فلسفه سیاسی اسلامی است. او امر باطنی را با نزاع ذاتی شهر و فلسفه توضیح می‌دهد و روش غلبه بر این نزاع را در به کار بستن باطنی‌نویسی می‌داند. تلاش پایانی این پژوهش در ارائه مؤلفه‌هایی از افلاطون‌گرایی یادشده به عنوان قول مختار است. این مؤلفه‌ها در سه دسته فلسفی، تفسیری و سیاسی از منظر متون فیلسوفان اسلامی بررسی می‌شوند تا اینکه ببینیم این قول مختار تا چه میزان قابلیت انتساب به جریان فلسفه اسلامی را دارد.

از زمان‌های قدیم یکی از مسائل مهّمی که ذهن بشر را درگیر خود ساخته، رخت بَربَستن از دنیا و تفکّر در مورد مرگ است. فیلسوفان و اندیشمندان جهان هریک با دیدگاهی متفاوت به مرگ نگریسته‌اند عدّه‌ای آن را زخم آزاردهنده دانسته و در فکر یافتن مرهمی بر آن بوده‌اند در حالی که عدّه‌ای دیگر مرگ را بدون هراس و وحشت دریچه‌ای دیده‌اند که برای عبور به دنیای دیگر باز می‌‌‌‌شود. چنان که در کشور ما نیز با توجّه به دیدگاه عرفا و اندیشمندان اسلامی این نوع نگرش کاملاً مشهود بوده و فکر بسیاری از نویسندگان و شعرا و فلاسفه را به خود مشغول کرده است. به همین جهت ضمن مطالعه آثار، نگارنده در این جستار سعی بر آن دارد که مفهوم و مضامین مرگ‌اندیشی را در آثار بیژن جلالی و گلچین گیلانی به روش تحلیلی توصیفی بررسی نموده و دیدگاه آنان را در رابطه با مفاهیمی چون مرگ‌اندیشی، هستی و هستی‌شناسی مرگ، همچنین مرگ ستایی و مرگ گریزی با هم مقایسه و تفاوت و تشابه نظر آنها را ذکر نموده و عقاید و نظرشان را در مورد مرگ دیگر پدید‌ه‌‌های هستی از قبیل گل و درخت و گیاه و ... واکاوی نموده و مورد بررسی قرار دهد. بنابراین در این جستار با توجّه به دفاتر شعری این دو شاعر معاصر (بیژن جلالی و گلچین گیلانی) یافته‌های به‌دست‌آمده نشان داد که این دو شاعر گاهی مرگ را نیستی و نابودی محض انگاشته و گاهی از آن اعتقاد به جاودانگی پیدا کرده‌اند و همین شک و تردید در اشعار این شعرا باعث بروز اندیشه‌های متعارضی شده است، البته آن چنان که مشهود است این تعارض در اشعار گلچین گیلانی کمتر از بیژن جلالی به چشم می‌خورد.

جان کاتینگهام از جمله فیلسوفان معاصر و تأثیرگذار در شاخه‌های فلسفه دین و اخلاق است. اهمیت او بیشتر به خاطر دیدگاه و روش خاص وی در تمایل به دین‌مداری و تا حدی دور از معرفت عقلانی است که در عین حال به جزم گرایی نیز منجر نشده است. او منتقد رویکردهای متداول در فلسفه دین است که تاکنون با چشم‌اندازی هنجاری و غیر قابل انعطاف عقلانی عمل کرده‌اند؛ از نظر او این رویکردها بر استدلال‌های عقلانی استواراند و فرایندهای راستی‌آزمایی‌شان چه برای خداباوران و چه خداناباوران اغلب بر پایه منطق متداول است و البته کارایی منطق و استدلال صرف محدود و معین است. وی اضافه می‌کند که این رویکردها در پی آنند که همانند آرمان‌های علمی، بی‌طرف و مجزا باشند، ولی با این همه، به عنوان ایده آل‌هایی برای فلسفه دین نامناسب‌اند. موضع جان کاتینگهام به گونه‌ای است که تفکیک میان دو حوزه فلسفه و ادبیات را آن‌چنان جدی نمی‌داند، بلکه از عنصر ادبیات نیز در تبیین خویش بسیار بهره می‌گیرد، اما این به معنای به‌کارگیری بی‌وقفه عبارات و اشعاری از کتب مقدس و ادبی نیست، بلکه به این معناست که زمینه گسترده‌ای را برای به‌کارگیری منابع مکتوب و ادبی، در جایی که مرتبط با موضوع بحث هستند، فراهم آورد تا بدین وسیله درک ما از این موضوعات غنی‌تر شود و در عین حال به عوامل تأثیرگذار فرهنگی و تاریخی، در شکل‌گیری ساختارها و رویه‌های فلسفی نیز توجه می‌کند. به طور کلی به سمت رویکردی انسانی یعنی الگویی که بتواند موضوع را با حساسیت‌های بیشتر اخلاقی و معنوی شکل دهد و در ایجاد اعتقاد دینی، مؤثرتر واقع شود.

به عقیده پیناک (از مؤسسین الهیات گشوده) اصلی‌ترین نقد بر الهیات سنّتی مسیحی این است که بسیاری از آموزه های آن، نه مبتنی بر کتاب‌مقدّس، بلکه الهام گرفته از فلسفه یونان است. در مقابل، بر اساس الهیات گشوده، اگر چه سنّت و فلسفه باید مورد توجه قرار گیرد، اما «کتاب‌مقدّس» دارای بیشترین اهمیّت بوده و از این‌رو برخی از آموزه‌های الهیات سنّتی باید بر مبنای آن اصلاح شود. از آنجا که مبانی هر نظریه، خاستگاه آموزه‌های آن است، در نقد الهیات گشوده لازم است ابتدا مبانی آن مورد ارزیابی قرار گیرد. هدف پژوهش حاضر، بیان نقاط قوت و ضعف مبانی این نظریه از منظر کلام امامیه است. در این راستا، ابتدا آموزه‌های الهیات گشوده تبیین می‌شود، و سپس با استناد به آثار متکلمان امامیه (و بالتبع اتّکاء بر آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین:) به ارزیابی و نقد آن بر مبنای روش تحلیلی ـ منطقی پرداخته می‌شود. نتیجه پژوهش حاضر این است که پیناک در مواردی به‌خوبی ضعف الهیات سنّتی در تبیین آموزه‌های مسیحی را شناسایی کرده است، لکن در نقد آن، اگرچه برخی مقدمه‌های استدلال‌ او به لحاظ منطقی صحیح (و هم‌نوا با کلام امامیه) است، ولی در بیان نتیجه، به‌دلیل تشابه‌انگاری میان خداوند و انسان، و تسرّی اوصاف و لوازم آنها، نتایج حاصل از این استدلال‌ها قابل نقد (منطقی و کلامی) است. همچنین بسیاری از نقدهای پیناک بر مبانی تفسیری، خداشناسی و انسان‌شناسی الهیات سنّتی (هم‌چون داشتن پیش فرض‌های نادرست، متأثر بودن از فلسفه و قابل پذیرش نبودن برای انسان معاصر) به عقیده او نیز وارد است.

درطول تاریخ یکی از چالش برانگیزترین مباحث در میان متفکران، بحث باور به وجود خدا بوده است. این باور از جهات مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . با توجه به گسترش معرفت‌شناسی در دوران معاصر، یکی از سوالات مهم درباره باور به وجود خدا این است که آیا این باور دارای اعتبار معرفتی می‌باشد و می‌توان آن را معرفت شمارد یا نه. در پایان‌نامه پیش‌رو درصدد پاسخ به این سوال مهم از دیدگاه فیلسوفی بزرگ از شرق به نام علامه طباطبایی و فیلسوفی ژرف‌نگر از غرب به نام آلوین گلدمن، هستیم. آلوین گلدمن از اندیشمندانی است که سبب ظهور رویکرد برون‌گرایی در معرفت‌شناسی معاصر گردید. او با اتخاذ رویکرد برون‌گرایی و ارائه نظریه اعتمادگرایی فرآیندی، زمینه ای را فراهم کرد تا با تغییر در برخی اندیشه های بنیادین معرفت شناسی، عقلانیت باور به وجود خدا را بیش از پیش به اثبات رساند. در دورانی که استدلال‌های درون‌گرایی مورد مناقشات جدی در میان فیلسوفان مغرب‌زمین قرار گرفته است، ظهور رویکرد برون-گرایی از سوی گلدمن و همفکرانش زمینه را برای ظهور دلایل جدید و متفاوت فراهم گردانیده است. از طرفی با ارائه برهان فطرت از سوی علامه که دارای زمینه‌ای برون-گرایانه است، شرایطی برای همگرایی این دو فیلسوف فراهم گردیده است. زیرا بر اساس برون‌گرایی، شکل‌گیری معرفت از زاویه‌ای است که نقش ذهن و اراده را کم‌رنگ می‌کند و تا حدودی مانند طبیعی‌گرایان تولید معرفت را یک فرآیند کاملا ارگانیک، طبیعی و دور از اراده می-داند. از طرفی بر اساس برهان فطرت، فطرت آدمی به گونه‌ای تنظیم شده که در مواقع خاص به صورت کاملاً طبیعی و خارج از اراده، می‌تواند باورهایی را راجع به خداوند تولید کند. بنابراین، سعی داریم تا با تبیین مبانی هر یک از این دو فیلسوف، مقایسه‌ای بین رویکرد این دو اندیشمند با محوریت عقلانیت باور به وجود خدا را انجام دهیم.