جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مهم­ترین مسائل در باب بدعت، مسئله ارکان بدعت است که افراط و تفریط و برداشت­های نادرست از آن، موجب انحراف در جوامع اسلامی می­شود. این مقاله با هدف جلوگیری از این افراط و تفریط­ها، معیارهای بدعت را از منظر قرآن و سنت بررسی می­کند. در آثار و منابع اندیشمندان اسلامی، نداشتن اصل در دین، حادث بودن، انتساب دادن به دین، قصد داشتن، اشاعه، مداومت، مخالفت داشتن با مقاصد شریعت و نبود فعلی در سه قرن نخست، از ارکان بدعت شمرده شده­اند؛ بعد از بررسی آیات و روایات، به این نتیجه رسیدیم که نداشتن اصل در دین، حادث بودن، کم یا زیاد کردن در دین، انتساب به دین و التفات داشتن را می­توان، رکن بدعت دانست و اموری همانند اشاعه، مداومت، مخالفت داشتن با مقاصد شریعت و نبودن در سه قرن نخست را، اگرچه برخی رکن دانسته­اند، ولی در واقع از ارکان بدعت نیستند.

یکی از مهم­ترین توجیهات وهابیت بر احادیثِ جواز سوگند به­غیر خدا، ادعای نسخ این روایات است. چنین ادعایی از سوی وهابیون مخدوش است؛ به­همین منظور مقاله حاضر، به تحلیل انتقادی سخنان وهابیت می­پردازد و با استناد به منابع مورد قبول وهابیت و اقوال علمایشان، این حقیقت را آشکار می­سازد که ادعای نسخ روایاتِ جواز سوگند به­غیر خدا، با مبانی اصولی وهابیت و مبنای برتری سلف بر خلف سازگاری ندارد؛ همچنین وهابیون نه تنها دلیلی بر اثبات مدعای خود ندارند، بلکه دیدگاه آنان پیامدهای زیان­باری دارد.

در همان دهه‌های نخستین عمر اسلام، جریان تکفیر متولد شد. خوارج اولین جریان سازمان‌یافته بودند که مخالفان خود را تکفیر کردند. با وجود عمر طولانی این پدیده، کمتر زمانی شیعه، مذهبی تکفیری معرفی شده است؛ ولی در سده اخیر بسیاری برای تکفیری جلوه دادن شیعه کوشیده‌اند؛ از جمله آقای عبدالملک الشافعی در کتاب الفکر التکفیری عند الشیعه حقیقة أم إفتراء بسیاری از عالمان شیعه را تکفیری معرفی کرده است. این پژوهش برای خنثی‌سازی این اتهام علیه شیعه و نقش تخریبی آن در وحدت امت اسلام صورت گرفته است. در این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی نشان داده شده که تمام عالمان شیعه، اهل ‌سنت را مسلمان می‌دانند. عالمان شیعه تنها ناصبیان و معاندان را از دایره اسلام بیرون دانسته‌ و اگر بر غیر از این دو گروه اطلاق کفر کرده‌اند، مرادشان کفر در مقابل ایمان بوده است.

پیروی محض از آرای فقهی مذاهب اربعه با روح تعالیم اسلام سازگاری ندارد؛ اما با این وجود، اکثر قریب به اتفاقِ مسلمانان اهل سنت، از یکی از ائمه اربعه تقلید می­کنند و خود را در مسائل فقهی، محصور در مذاهب اربعه کرده­اند. ابن­تیمیه با روش اهل سنت مخالفت کرده و تقلید از ائمه اربعه را نادرست می­داند. وی در مخالفت با اهل سنت به­گونه­ای عمل کرده که از جاده انصاف خارج شده است. او گاهی اهل سنتِ مقلد ائمه اربعه را کافر شمرده که واجب است از این کارشان توبه کنند. گاهی آنها را مرتد دانسته و گاهی نیز آنها را اهل بدعت، خطاب کرده است. این در حالی است که نسبت دادن تکفیر و ارتداد به مسلمانان در روایات متعددی نهی شده است؛ تا جایی­که در روایات گفته شده: اگر کسی به مسلمانی نسبت کفر و ارتداد دهد، خودش به کفر و ارتداد سزاوارتر است. اهل بدعت خواندن مسلمانان نیز کاری نادرست است؛ زیرا هر کاری که در زمان سلف نبوده، دلیلی بر بدعت و سیئه بودن آن نیست. چه­بسا امور محدثه­ای که بعد از دوران سلف به­وجود آمده، ولی کسی ادعا نکرده که آن بدعت است. این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی، دیدگاه ابن­تیمیه را در رابطه با مقلدین مذاهب اربعه، بررسی و نقد کرده و ثابت نموده که اتخاذ روشی تکفیری در مواجه با مسلمانان صحیح نیست.

زیارت به این معنا است که انسان با قصد و توجه، به ­دیدار شخص دیگری برود. وهابیان اصل رفتن به زیارت قبور را قبول دارند و آن را سنت می­دانند؛ ولی سفر کردن برای زیارت را بدعت می­شمارند. دلیل اصلی وهابیان، روایت "شد رحال" است که در آن، فقط سفر کردن به سه مسجد را جایز می­شمارد. وهابیان می­گویند: در استثنایی که در این روایت است، مکان در تقدیر است؛ پس سفر برای زیارت تمامی قبور بدعت است؛ در حالی­که مستثنی­منه در این روایت مسجد است و ربطی به­دیگر سفرها ندارد. در روایاتی که از طریق محدثین اهل سنت وارد شده، تصریح به این مستثنی­منه شده و علمای اهل سنت نیز در فتاوای خود تصریح به­جواز، بلکه استحباب سفر برای زیارت قبور دارند.

تقسیمات توحید، از جمله مباحثی که در موضوع توحید و شرک، مورد بحث قرار می‌گیرد. تقسیم سلفیان از توحید، عمدتا به­صورت سه­گانه و به سه قسم توحید در ربوبیت، الوهیت، اسما و صفات مطرح می‌شود. این تقسیم، ملاک قضاوت در توحید یا شرک افراد معرفی می‌شود؛ در حالی­که این تقسیم دچار اشکالات متعددی است که در این مقاله، به شش اشکال اشاره خواهد شد. اول: تقسیم مذکور خلاف مبانی سلف­گرایانه است؛ دوم: اقسام ارائه شده با یک­دیگر تداخل دارند؛ سوم: تقسیم ارائه شده، مانع اغیار نیست؛ چهارم: تقسیم جامع افراد نیست؛ پنجم: اطلاق رب و اراده­ی خلق صحیح نیست؛ ششم: اطلاق اله و اراده معبود قابل مناقشه است؛